Morgunblaðið - 14.07.1989, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. JÚLÍ 1989
27
Minning:
*
Marta Olafsson
Fædd 10. október 1915
Dáin4. júlí 1989
Fundum okkar Mörtu bar fyrst
saman fyrir níu árum. Mig langaði
að sjá og kynna mig fyrir tilvonandi
tengdamóður sonar míns. Við mætt-
umst við húsdyr hennar. Hún hafði
fengið sér göngu með heimilishund-
inn, hann Kát. Eg fann það að hand-
takið fyrsta var hlýtt og spáði vin-
áttu. Mér fannst sem ég hefði alltaf
þekkt hana. Hún hafði þann eigin-
leika ap láta öllum líða vel í návist
sinni. Á Sunnuvegi 13 átti ég síðan
eftir að eiga margar yndisstundir
með fjölskyldum beggja.
Marta var ættuð frá T’ekkóslóva-
kíu, en fór ung að árum til Eng-
lands til að nema ensku. Vegna
síðari heimsstyijaldarinnar átti hún
ekki afturkvæmt til heimalandsins
og hó_f nám í læknisfræði í Lundún-
um. Á sama tíma dvaldi þar ungur
íslendingur í verkfræðinámi, Bragi
Ólafsson. Örlögin höguðu því þannig
að leiðir þeirra lágu saman. Þau
bundust tryggðaböndum og giftu sig
þar úti. Hingað kom hún með manni
sínum að námi loknu. Þau eignuðust
þijú elskuleg börn, synina Pál og
Ólaf og eina dóttur, Helgu, tengda-
dóttur þeirrar er þetta ritar. Magnús
minn eignaðist ekki aðeins góða
konu, heldur elskulega tengdamóður
sem hann virti og mat mikils.
Marta var vitur og vel menntuð
kona, gædd skemmtilegri kímnigáfu
og frásagnarmáta. Hún var traust
og sterk eins og eikin, þar sem allir
gátu leitað skjóls sem þurftu. En
vindar blésu einnig um þá eik. Bragi
maður hennar lést skyndilega langt
um aldur fram árið 1974. Þá var
mikil sorg á Sunnuvegi. En Marta
fann aftur fótfestu í lífinu. Ný kyn-
slóð var að vaxa úr grasi, bamabörn-
unum, sem nú eru orðin sex, reynd-
ist hún hollur leiðbeinandi og var
boðin og búin að gæta þeirra meðan
kraftar entust. Ekki má heldur
gleyma því að börnin studdu hana
í hvívetna og gerðu henni allt til
yndis sem verða mátti.
Að leiðarlokum er mér efst í huga
þakklæti. Þakklæti fyrir að hafa
kynnst góðri, fjölhæfri konu og
hennar traustu íjölskyldu. Marta var
mér fyrirmynd í mörgu. Við hér í
Drápuhlíð sendum okkar dýpstu
samúðarkveðjur til barna, tengda-
bama og barnabarna, sem og allra
sem Mörtu tengdust. Við biðjum
þeim öllum Guðs blessunar. Friður
Guðs sem er æðri öllum skilningi
varðveiti Mörtu Ólafsson.
Dísa Steingrímsdóttir
Elskuleg tengdamóðir mín lést í
Landakotsspítala þann 4. júlí sl. eft-
ir erfiða sjúkdómslegu. Hún hét
Marta Ólafsson, fædd 10. október
1915 í bænum Kosice í Tékkóslóv-
akíu. Foreldrar Mörtu vora Leona
og Hinrik Lakner lögfræðingur.
Einn bróður átti hún, Pál að nafni,
sem var skurðlæknir að mennt og
10 áram eldri en hún.
Að loknu menntaskólanámi í
heimabæ sínum, Ruzomberok, lá leið
Mörtu til Englands á enskunám-
skeið. Meðan á dvöl hennar stóð þar
braust síðari heimsstyijöldin út.
Marta reyndi að komast heim, en
allar samgönguleiðir vora lokaðar.
Þannig vildi það til, að hún varð
útilokuð frá heimalandi sínu.
Marta ákvað að nota tímann vel
og settist á skólabekk í Manchester
þar sem hún lagði stund á læknis-
fræði. Þar kynntist hún tengdaföður
mínum heitnum, Braga Olafssyni,
sem var við verkfræðinám í sömu
borg.
Að loknu námi þeirra beggja flutt-
ust þau til Reykjavíkur og bjuggu
þar allan sinn búskap.
Þau Marta og Bragi eignuðust
þijú börn, sem era: Páll, f. 1948,
kvæntur undirritaðri. Eigum við
fjóra syni, þá Hinrik, f. 1973, Hjör-
leif og Braga, f. 1975 og Viðar, f.
1978; Ólafur, f. 1955, ókvæntur og
býr í foreldrahúsum og Helga, f.
1960, gift Magnúsi Halldórssyni.
Eiga þau tvær dætur, þær Hrafn-
hildi, f. 1986, og Söndra, f. 1987.
Árið 1951 flutti Leona móðir
Mörtu til dóttur sinnar og tengda-
sonar og bjó hjá þeim síðustu 11
ár æfi sinnar. Bróðir Mörtu og mág-
kona höfðu áður fallið frá án þess
að eignast erfingja.
Marta var mjög vel gefin og há-
menntuð kona. Auk þess að hafa
lært til læknis hafði hún gott vald
á fjölmörgum tungumálum. Á
heimaslóðum hennar í Tékkóslóv-
akíu voru töluð slóvakíska, þýska,
ungverska og tékkneska, sem hún
gat öll notað jöfnum höndum. Ensku,
frönsku, rússnesku og latínu hafði
hún numið í skóla. Eftir að Marta
fluttist til íslands settist hún á bekk
í Háskóla íslands og lærði þar
íslensku fyrir útlendinga.
Víðlesin var Marta og hinn mesti
lestrarhestur hvort sem um var að
ræða heimsbókmenntir, fræðirit eða
fréttir líðandi stundar. íslendinga-
sögurnar vora þar ekki undanskild-
ar. Hún ákvað að helga heimili sínu
og fjölskyldu krafta sína.
Kynni okkar Mörtu hófust fyrir
rúmu 21 ári, þegar ég kom fyrst á
heimili hennar og Braga hálfkvíðin
ung stúlka í fylgd með syni þeirra.
En Marta tók mér af slíkri ástúð
og hlýju að allur kvíði hvarf eins og
dögg fyrir sólu.
Um tíma bjó ég á heimili tengda-
foreldra minna. Komst ég fljótlega
að því, að Marta dekraði við sitt
heimafólk af einstakri ást og um-
hyggju. Ég held mér sé óhætt að
segja, að ég hafi ekki kynnst nokk-
urri manneskju, sem bar jafn mikla
umhyggju fyrir öðrum og hún gerði.
Jafnan var hún brosmild og létt í
lund og hafði góða kímnigáfu. Marta
var þeim eiginleika gædd, að eiga
sérlega gott með að umgangast fólk
þannig að það laðaðist að henni,
enda voru tengdaforeldrar mínir vin-
mörg. Það tók mig langan tíma að
átta mig á því hver væri hver í þeim
fjölmenna vinahópi, sem hún hafði
jafnan samband við, bæði hérlendis
og erlendis. Ætíð var Marta reiðubú-
in til að leggja öðram lið í baráttu
lífsins. Leituðu margir ásjár hennar
og lagði hún sig fram um að leysa
hvers manns vanda.
í nóvember 1975 varð Marta fyr-
ir þeirri þungbæra sorg að missa
eiginmann sinn, sem varð bráð-
kvaddur á ferðalagi erlendis. Varð
hún aldrei söm eftir það áfall.
Barnabörnum sínum var Marta
yndislega góð amma, sem veitti þeim
óspart af sinni miklu hjartagæsku
og var sannur og virkur félagi í leik
þeirra og starfi. Sonarsynir hennar
fóra oft „í vistina til að passa ömmu“
eftir að afi Bragi dó. Hjá henni vora
þeir alsælir eins og kóngar í ríki
sínu. Þeir eru sannfærðir um, að
enginn hafi átt jafn góða og
skemmtilega ömmu og þeir, sem
skreið undir borð og á bak við sófa
í feluleik, gaf krökkunum leyfi til
að fara í fataskáp sinn til að klæða
sig upp, hafði alltaf nægan tíma
fyrir spumingaleiki og spil og lét
þá ráða matseðli heimilisins meðan
á heimsókn þeirra stóð. Ekki má
gleyma leynihólfinu, en þar átti
amma alltaf eitthvað spennandi. Við
foreldrarnir fengum ekki að vita
hvað það hafði að geyma.
Þegar aldur færðist yfir tók heils-
an mjög að bila. Marta varð illa
haldin af liðagigt og síðar tók sykur-
sýki að hijá hana. Að lokum var það
krabbamein, sem var þrautin þyngst.
Þessu mótlæti tók Marta með að-
dáunarverðu hugrekki. Hún sótti
styrk í trúna á Guð, og var sterk
sem klettur í þessu harða stríði, já-
kvæð og ákveðin að njóta til fulls
þeirra stunda, sem henni gáfust. Og
það gerði hún svo sannarlega.
Marta hafði ætíð ánægju af
mannamótum og ferðalögum og
ferðaðist víða með Braga meðan
hans naut við. Lét hún heilsuleysi
sitt ekki aftra sér frá því að hitta
fólk eða ferðast, og dreif hún sig
m.a. tvívegis í sólarlandaferðir með
börnum sínum og fjölskyldum þeirra
eftir að liðagigtin var orðin henni
verulegur fjötur um fót. í bæði skipt-
in kom hún heim helmingi liðugri,
endurnærð og full af fjöri, eins og
hún orðaði það sjálf.
í september á síðasta ári fluttu
þau Helga og Magnús til ömmu
Mörtu á Sunnó. Hún var afskaplega
glöð yfir að fá aftur líf og fjör í
húsið, og litlu sólargeislarnir hennar
tveir, þær Hrafnhildur og Sandra,
sáu til þess að þar ríkti engin logn-
molla.
Nú, þegar komið er að hinstu
kveðjustund og minningarnar hrann-
ast upp, þá er mér efst í huga þakk-
læti fyrir að hafa orðið þeirrar gæfu
aðnjótandi að eiga þessa yndislega
góðu konu að. Hún var mér meira
en bara tengdamóðir, hún var mín
hjartans vinkona, sem ég á óumræði-
lega mikið að þakka.
Blessuð sé minning hennar.
Guðbjörg Hjörleifsdóttir
Það era aðeins níu ár síðan ég
kynntist elskulegri tengdamóður
minni, Mörtu Ólafsson. Mér finnst
eins og ég hafi þekkt hana miklu
lengur. Nú er hún látin og þá rifjast
upp þetta stutta en ánægjulega
tímabil lífs míns.
Það var vorið 1980 sem ég kom
fyrst á Sunnuveg 13 stuttu eftir að
ég kynntist Helgu dóttur Mörtu. Á
neðri hæðinni bjuggum við Helga
svo næstu fimm árin. Þann tíma
reyndist Marta mér vel og tókust
strax með okkur góð kynni.
Marta hafði sterkan persónuleika.
Hún var hlý og traust. Margar
ánægjustundir áttum við saman þeg-
ar Helga var á vakt. Þá var gaman
að ræða við Mörtu yfir tebolla. Hún
var mjög fróð, það var hægt að
ræða við hana um hvað sem var.
Eftir að veikindi fóra að hijá hana
var aðdáunarvert að sjá hvernig hún
reif sig upp af dugnaði og harðfylgi
og tók þátt í daglegu lífi.
Það hefur verið mér mikil
ánægja hversu góðu sambandi mín
fjölskylda náði við Mörtu. Þær era
sterkar í minningunni þær stundir
sem fjölskyldur okkar áttu saman.
Eftir að hafa búið á Sunnuvegin-
um í fimm ár fluttum við vestast í
Vesturbæinn og bjuggum þar næstu
þijú árin. Ekki minnkaði þörfin fyrir
að fara inná Sunnó við það. Þar
vora móttökur Mörtu alltaf jafn inni-
legar. Marta kom líka á Rekagrand-
ann og þar samgladdist hún okkur
Helgu þegar við eignuðumst Hrafn-
hildi. Hrafnhildur tók strax miklu
ástfóstri við ömmu sína eins og yngri
stelpan okkar Sandra gerði líka.
Eftir að við fluttum aftur á Sunnó
fyrir tæpu ári urðu stelpumar mjög
hændar að ömmu sinni. Þær virtust
sjaldan fínna að amma væri veik.
Það var bara þegar amma fór upp
á spítala í sprautur að spurt var
hvenær 'amma kæmi aftur. Gleði
þeirra var mikil þegar hún kom allt-
af heim daginn eftir. En svo kom
kallið og hún kemur ekki aftur.
Söknuður okkar er mikill. Við biðjum
algóðan Guð að hvíla lúin bein elsku-
legrar móður, tengdamóður og
ömmu.
Magnús Halldórsson
Undarlegar eru tilviljanir lífsins.
Eða eru þær það, sem kallað er ör-
lög? Yngsti bróðir minn, Bragi,
stundaði verkfræðinám á stríðsárun-
um í Manchester á Englandi. Á
fyrsta námsári þurfti hann að sækja
fyrirlestra í efnafræði, en það þurftu
nemendur í ýmsum öðram greinum
einnig að gera, svo sem læknastúd-
entar. Þess vegna fór kennslan fram
í einhverri stærstu stofu skólans,
miklum sal. Einhveiju sinni settist
hjá Braga stúlka, sem vantaði blý-
ant og yrti á hann. Hann heyrði
strax, að hún var ekki ensk og hafði
orð á því. Stúlkan svaraði að bragði,
að þar hallaðist ekkert á. Þegar hún
heyrði, að Bragi var íslendingur, rak
hún upp fagnaðaróp. Þannig hittist
á, að þijár tékkneskar námskonur
bjuggu saman í íbúð, en vinur þeirra
og landi var þar tíður gestur. Þenn-
an mann taldi sessunautur'-Braga
gagnkunnugan á íslandi og tala
íslenzku reiprennandi. Skipti það
engum togum, að hún tróð upp á
bróður minn miða með einhveiju
hrafnasparki. Löngu síðar leiddist
Braga einhvern sunnudaginn og
minntist þá þessa atviks. Fann hann
miðann í fóram sínum og tókst að
stafa sig fram úr fljótskrifuðu heim-
ilisfangi. Beið hann nú ekki lengur
boðanna, leitaði staðarins og kvaddi
dyra. Á móti honum tók ungur og
vörpulegur maður, sem mælti skýr-
um rómi: „Sæll og blessaður." Sá
hinn sami átti síðar eftir að verða
rammur íslendingur, séra Kári Vals-
son í Hrísey. Að sjálfsögðu kom
Bragi að óvörum, en hið unga fólk
hafði keypt sér miða á bíó nema ein
stúlkan og þó ekki sú, sem við sögu
kom í háskólanum. Varð að ráði, að
Bragi og heimasætan biðu hinna.
Upp frá því viku þau ekki hvort frá
öðra, meðan bæði lifðu.
Marta Lakner fæddist í Kosice í
Tékkóslóvakíu 10. október 1915.
Æskuheimili hennar var í bænum
Ruzomberok. Foreldrar hennar voru
Hinrik dr. jur. og Leona Lakner.
Bróður átti Marta, Paul að nafni,
og var hann læknir. Heimilið var
fyrirmannlegt og mótað af hámenn-
ingu Vínarborgar. Sjálf stundaði
Marta læknisfræði, þegar hún
kynntist bróður mínum. Þau giftust
í Manchester 30. marz 1946 og flutt-
ust til íslands ári síðar. Fyrst bjuggu
þau á efstu hæð Fálkans við Lauga-
veg, síðan í Bólstaðarhlíð 4, en reistu
sér fyrir hartnær þijátíu áram ein-
býlishús að Sunnuvegi 13. Þeim
varð þriggja barna auðið. Páll
Bragason, viðskiptafræðingur og
annar af forstjóram Fálkans hf., er
elztur. Hann á fyrir konu Guðbjörgu
Hjörleifsdóttur og með henni fjóra
sonu. Næstelztur er Ólafur, rekstr-
arhagfræðingur, ókvæntur og enn í
foreldrahúsum. Yngst er Helga,
hjúkrunarfræðingur, gift Magnúsi
Halldórssyni, byggingaiðnfræðingi.
Þau eiga tvær dætur, tveggja og
þriggja ára.
Þegar Bragi og Marta höfðu lokið
námi í Englandi kom Bragi heim á
undan konu sinni, því að Marta hafði
brugðið sér til Slóvakíu á fund móð-
ur sinnar. En þar kom, að Mörtu
var von og við Bragi fórum út á
Reykjavíkurflugvöll að taka á móti
henni. Gerðum við ráð fyrir, að vélin
kæmi að flugstöð, sem þá var við
Öskjuhlíð, en okkur til skelfingar
lenti hún úti við Skerjafjörð. Var því
enginn sjáanlegur til þess að taka á
móti gestinum. Á leiðinni yfir hafið
hafði Marta setið hjá séra Jakobi
Jónssyni, sem bauðst nú af mikilli
kurteisi til að koma henni til skila.
En Marta afþakkaði gott boð og
kvaðst mundu hverfa aftur til síns
heima með fyrstu ferð. Um síðir
birtumst við bræðurnir þó, móðir og
másandi með velktan blómvönd í
höndunum. Þarf ekki að orðlengja
það, að okkur var fyrirgefið.
Eftir stríð stóð móðir Mörtu,
Leona Lakner, ein uppi í hijáðu
landi. Hún hafði misst bæði mann
sinn og son. Eftir langa baráttu og
loks fyrir tilstuðlan æðstu manna
leyfðist henni að flytjast til dóttur
sinnar og tengdasonar á íslandi gegn
því að ganga frá öllu sínu nema
klæðunum, sem hún stóð í. Hér bar
hún beinin eftir 11 ára dvöl. Ekki
fór á milli mála, að Leona var bitur
kona. Hún var tággrönn, skapstór
og fáskiptin, en framkoma hennar
öll tiginmannleg. Skipti þeirra
mæðgna þóttu mér í senn fróðleg
og merkileg. Móðirin var fædd og
upp alin við austurrísk-ungverska
menningu og ungverska hennar
fyrsta mál, en fyrir þróun stjóm-
mála ólst dóttirin upp við slóvakíska
hætti. Þótt báðar væra þær mæltar
á ungverska og slóvakíska tungu,
töluðust þær einlægt við á þýzku,
nema þegar þær kærðu sig ekki um,
að aðrir skildu. Auk þess að vera
altalandi á margar tungur var Marta
hámenntuð kona. Á yngri áram
sínum lék hún gullfallega á píanó.
Snemma á ferli mágkonu minnar
hér á landi bauð henni konan mín í
ferð til frændfólks síns á Vestfjörð-
um. Var einkum dvalizt á ísafirði, í
Hnífsdal og Bolungarvík. Gleymi ég
aldrei, hversu Marta undraðist, að
fágaðir lifnaðarhættiptakmörkuðust
ekki við Reykjavík, heldur tíðkuðust
eigi siður víðs fjarri höfuðborginni.
En ferðir okkar hjóna með Braga
og Mörtu urðu margar og samskipti
heimilanna mikil og náin. Ekki hvað
sízt rísa í minningunni hóf, sem þau
hjón héldu árlega vinum sínum og
vandamönnum af einstakri rausn.
Þá var Marta virtur félagi í klúbbi
íslenzkra húsmæðra, brotinna af
erlendu bergi. Kenndi þar margra
grasa, og stundum fengu eigin-
mennirnir að vera með í góðum fagn-
aði.
Þegar Marta kom til Islands, var
hún barnshafandi. Af þeim sökum
kynntist hún fljótt heilsugæzlu í
Reykjavík. Er mér kunnugt um, að
þá var hún hvött til þess að nota
menntun sína í þágu heilbrigðismála
hér á landi. En svo var hugur henn-
ar eindreginn til heimilis síns og
uppeldis hins ófædda barns, að hún
sló öðram störfum á frest og reynd-
ar allt þar til, að hún taldi sjálf, að
kunnátta sín til læknisstarfa væri
fymd. Veit ég enga húsmóður, sem
gefið hefur sínum nánustu meira af
hug sínum og hjarta en Marta Ólafs-
son. Slíkt skilar sér óþjákvæmilega.
Til dæmis tel ég, að börn Mörtu séu
ekki aðeins heiðarlegt, vel upp alið
og siðað fólk, heldur og gegnir borg-
arar. En Marta var mörgum öðram
lyftistöng.
Ég leyfi mér að fullyrða, að eigin-
maður Mörtu, Bragi Ólafsson, hafi
verið duglegur maður og óspar á
krafta sína til allra verka. Þegar
hann kom heim frá námi, gerðist
hann verkfræðingur Landssmiðjunn-
ar, næst yfirverkfræðingur í Vél-
smiðjunni Héðni, þá framkvæmda-
stjóri Iðnaðarmálastofnunar íslands,
en síðast og lengst forstjóri Fálkans
hf. með bræðrum sínum Sigurði og
Haraldi. Síðla árs 1975 fór hann sem
oftar utan í viðskiptaerindum. Dag-
inn fyrir brottförina tjáði hann mér,
að sér hefði aldri liðið betur, enda
var hann talinn stálhraustur maður.
En á heimleiðinni varð hann bráð-
kvaddur í hvílu sinni á hóteli í Lon-
don. Þetta var konu hans, börnum
og okkur öllum gífurlegt áfall. Marta
var yfirkomin af harmi. Var þá
bragðið á það ráð að kveðja til móð-
ursystur hennar, konu á níræðis-
aldri, sem búsett var í London og
komið hafði til íslands nokkram
sinnum. Anna Sivak var stórvitur
-kona eins og systir hennar Leona,
en gerólík að öðra leyti. Hún var
lítil vexti og hnellin, mild og mann-
blendin, lík Mörtu nema á velli.
Anna taldi um fyrir frændkonu sinni
og leiddi henni miskunnarlaust fyrir
sjónir, að fleiri ættu um sárt að binda
en hún og ekki stæði hún ein og
óstudd. Þetta gerði gæfuinuninn,
þótt ekkert græddi hjartasárin ann-
að en tíminn einn. Eftir þetta kom
Anna Sivak næstum árlega til syst-
urdóttur sinnar á íslandi og dvaldist
hjá henni nokkrar vikur í senn. Átt-
um við, kona mín og ég, því láni að
fagna að kynnast þessari konu, ekki
sízt fyrir það, að við létum aldrei
undir höfuð leggjast að bjóða þeim
frændkonum eitthvað upp í sveit.
Er undravert, hversu opnum huga
gamla konan skynjaði og drakk í sig
fegurð íslenzkrar náttúru og reyndar
allt, sem fyrir augun bar á þessu
landi. Anna Sivak dó fyrir fáum
áram vel á tíræðisaldri.
Alla tíð var Marta heilsuhraust
þar til á síðustu áram, að marg-
háttuð veikindi tóku að hijá hana.
Má þar einkum til nefna háskalega
liðagigt og krabbamein. En við þess-
um áföllum brást Marta á annan veg
en sorginni. Hún efldist við hveija
raun og beið þess, sem verða vildi,
æðralaus. Var aldrei lærdómsríkara
að ræða við Mörtu en einmitt í raun-
um hennar. í dag verður hún lögð
til hinztu hvíldar við hlið móður
sinnar og eiginmanns í Fossvogs-
kirkjugarði. Blessuð sé minning
Mörtu Ólafsson. Einiægar samúðar-
kveðjur bömum hennar og ástvinum
öllum.
Ólafur M, Ólafsson