Morgunblaðið - 20.08.1989, Qupperneq 2

8 3 €8<jí T8uo/ osauyvpjwpip öKíAiHvrmsmM
■2 €------------;---------------------------MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. ÁGUST 1969
áhrif á viðbrögð hennar. Hún hafði
hingað til verið eina konan og um
leið mikilvægasta manneskjan í lífi
Pauls og sætti sig ekki við að önn-
ur kona tæki við því hlutverki. Hún
skipaði syni sínum að koma strax
til Parísar og hann hlýddi. Foreldr-
ar Göiu í Moskvu voru heldur ekki
hrifnir af ráðahag dóttur sinnar
og sögðu henni líka að snúa strax
heim til Moskvu. Þegar Paul og
Gala kvöddust voru þau sannfærð
um að hittast aftur innan tíðar og
vera saman alla ævi eftir það. En
nú var komið árið 1914 og fyrri
heimstyijöldin braust út skömmu
síðar. Paul var kallaður í franska
herinn og Gala hóf nám í kvennahá-
skólanum í Moskvu.
Gala og Paul skrifuðu hvort öðru
eldheit ástarbréf á hveijum degi í
tvö ár, þar til Gala fór til Parísar
í háskólanám. Hún bjó hjá tilvon-
andi tengdaforeldrum sínum og las
mikið, að meðaltali eina bók á dag,
og hélt þeirri venju til dauðadags.
Fámennt brúðkaup hjá
Paul og Gölu
Loksins rann stóra stundin upp.
Gala og Paul létu pússa sig saman
21. febrúar 1917. Brúðkaupið var
fámennt, aðeins brúðhjónin og
presturinn sem gaf þau saman voru
í kirkjunni. Foreldrar þeirra höfðu
enn ekki sætt sig fullkomlega við
samband þeirra, en Gala og Paul
voru jafn ástfangin og fyrr. Paul
hafði fengið þriggja daga leyfi frá
hernum vegna brúðkaupsins, en
sneri þá aftur til að sinna skyldum
sínum við föðurlandið. Hann veikt-
ist skömmu síðar og var lagður inn
á sjúkrahús. Gala flutti til hans á
sjúkrahúsið og var hjá honum dag
og nótt. Hún varð ófrísk á þessum
tíma, sama tíma og kommúnista-
uppreisnin braust út í Rússlandi.
Dóttirin Cécile fæddist 11. maí
1918 og tæpu ári seinna, eða 1.
maí 1919 þegar stríðinu lauk, gat
Paul snúið aftur til konu og dóttur.
Gala, Paul og Cécile litla fluttu
í eigin íbúð í París og hjónin tóku
virkan þátt í listalífi borgarinnar,
en það hafði sem von var verið í
mikilli lægð á stríðsárunum.
Dada-istar: Nektarmyndir
af Gölu tákn um frjálsar
ástir
Dada hópurinn varð til skömmu
síðar, en það var Paul ásamt vinum
sínum sem setti hópinn á fót. Þess-
ir vinir Pauls voru rithöfundarnir
André Breton og Louis Aragon,
listmálararnir Francis Picabia og
Marvel Duchamp, og Þjóðveijinn
Hugo Ball. Dada-istar fóru ótroðn-
ar slóðir í listsköpun og iistaum-
íjöllun sinni og afneituðu ríkjandi
stefnum og hefðum. Nafnið fundu
þeir í Larousse-orðabókinni þar
sem það þýðir: lítill tréhestur á
bamamáli. Dada-félagar sögðu að
þetta nafn hefði orðið fyrir valinu
því þeir vildu benda á hversu litla
merkingu orð hefðu í raun og veru.
Fasteignasala föður Pauls
blómstraði á þessum tíma og var
orðin að stórfyrirtæki. Paul vann
hjá föður sínum og varð fljótt vel
efnaður sem fasteignasali. Gala og
Paul eyddu nánast hveijum eyri til
að kaupa listaverk, oft eftir unga
óþekkta listamenn sem þeim þóttu
efnilegir. Dada-istar stóðu fyrir
ýmiss konar uppákomum. Paul
fékk eitt sinn Dada-félagann og
ljósmyndarann Man Ray til að taka
nektarmyndir af Gölu. Myndunum
var síðan dreift á Dada-samkomu
og var þetta framlag hans til um-
ijöllunarinnar um fijálsar ástir, en
Dada-istar voru hlynntir þeim. Á
þessum tíma skrifaði Paul fjöldan
nokkra aðra konu“, sagði hann og
bað Gölu að hitta sig í Saigon.
Gala gerði það og Max fór með
henni. Þau höfðu meðferðis skila-
boð frá föður Pauls, þar sem hann
sagðist fyrirgefa honum „stuldinn"
á þeim 17.000 frönkum sem hann
hafði tekið út af reikningi fast-
eignasölunnar, og grátbað hann að
koma aftur til Frakklands.
En „þríhirnings-ismi“ Gölu var
augljóslega dáinn drottni sínum og
í þetta sinn var það Max sem yfir-
gaf Gölu. Hann fór í ferðalag til
Austurlanda fjær, en Paul og Gala
héldu aftur til Parísar þar sem þau
tóku upp þráðinn í súrrealísku
menningarstarfi.
Gala hundleið á manninum
sínum
Gala varð fljótt hundleið á að
búa með Paul, skáldinu sem dýrk-
aði hana og orti nánast eingöngu
til hennar. Þegar Max kom aftur
til Parísar eftir ferðalagið um Aust-
urlönd tóku þau að nýju upp ástar-
samband. En Gala hafði breyst
mikið. Henni fannst hún ekki hafa
fundið tilgang lífs síns með Paul
og Max, og heldur ekki með Cécile
litlu, sem reyndar er lítið fjallað
um í bókum og ritum um Gölu.
Það er nánast eins og hún hafi
ekki verið til, eða álla vega ekki
skipað stóran sess í lífi foreldra
sinna.
Gala kom sér upp stórum hóp
elskhuga sem hún elskaði sitt á
allan af ljóðum, margar bækur
komu út eftir hann og voru flestar
uppfullar af ástaróðum til Gölu.
Frjálsar ástir: Þegar Max
Ernst kom til sögnnnar fór
að reyna á hugsjónina
Max Emst, þýski listmálarinn,
kom til sögunnar sumarið 1921.
Þá var haldin sýning á verkum
hans í París. Gala og Paul voru
uppveðruð af hæfni Þjóðveijans og
ákváðu að heimsækja hann og Lou
konu hans til Þýskalands. Mikil
vinátta tókst strax með fjórmenn-
ingunum og Gala fór ekki leynt
með aðdáun sína á Max, en auk
þess að vera mikill listamaður að
hennar mati, var hann óvenju
myndarlegur. Ekki varð annað séð
en Paul væri ánægður að Gala og
Max tóku upp ástarsamband. Þá
reyndi verulega á hugsjónina og
varla gat hann annað en verið sjálf-
um sér samkvæmur.
Max og Paul sóru sig í bræðra-
lag og unnu saman. Paul skrifaði
ljóð og Max myndskreytti þau.
Þegar kominn var tími fyrir Paul
og Gölu að fara aftur heim, ákvað
Max að skilja við konu sina og
fylgja þeim eftir. Vináttan við Paul
og ástin á Gölu var of sterk til að
hann gæti verið án þeirra. Hann
bjó að sjálfsögðu á heimili vina sina
. í París og elskaði Gölu meðan Paul
vann á fasteignasölunni. Allir undu
vel við sitt og Gala fann upp orðið
„triangulisme" eða „þríhyrnings-
isma“ yfír samband þeirra þriggja.
Max fékk inngöngu í Dada-
hópinn og varð strax einn af virk-
ustu meðlimum hans. Með komu
Max í hópinn urðu súrrealískir
straumar nánast alls ráðandi meðal
Dada-félaga.
„Þríhyrnings-ismi“ Gölu
dauðadæmdur
Gala var við hlið Dada-félaga
og hvatti þá. Nærvera hennar virt-
ist vera nóg til að þeir fylltust
andagift, hún var aðalyrkisefni
mmargra þeirra og listræn upp-
spretta.
„Þríhymingsismi“ Gölu var
dæmdur til að deyja drottni sínum
fyrr eða síðar. Hún þreyttist fljótt
á því að vera eiginkona Pauls og
ástkona Max. Paul tók af henni
ómakið að velja á milli og fór í
ferðalag um heiminn. Hann tók
með sér peninga af bankareikningi
fasteignasölunnar og stakk af 24.
mars 1924. Fyrst flúði hann til
Monte Carlo og þaðan til Nýja-
Sjálands, Tahiti, Panama, Su-
matra, Singapore og Ceylon.
Gala flutti með Max til Þýska-
lands eftir að Paul yfirgaf hana.
Hún þurfti að selja nánast allt lista-
verkasafnið sitt þar sem Paul var
ekki lengur til staðar til að afla
fjár til heimilisins.
Sex mánuðum síðar fékk Gala
bréf frá Paul. „Þú ert eina gersemi
heimsins, ég elska aðeins þig og
get ekki með nokkru móti elskað
Salvador Dali
og Gala í fiski-
mannahúsinu
Katalóníu sem
smám saman var
breytt í samræmi
við súrrealískan
smekk Dalis. Þau
voru gift í 50 ár
og allan þann
tíma var Gala
helsta viðfangs-
efni Dalis.
&a£<z *Da£i
mm
MEISTAMNNA
Ein fallegasta myndin sem
Dali gerði af konu sinni. Mynd-
in heitir á frönsku „Debut au-
tomatique des portraits de
Gala“. Dali byijaði að mála
hana árið 1931, en fullgerði
hana aldrei.
hvað. Hún eyddi heilu dögunum í
fínum fataverslunum og varð sífellt
íjarrænni og kaldlyndari. Þegar
faðir hennar lést fór hún til
Moskvu, til móður sinnar og systur
sem hún hafði ekki séð lengi.
Sorgleg endalok á vináttu
Pauls og Max
Meðan Gala var í Moskvu kom
upp ósætti milli fóstbræðranna
Pauls og Max. Þeir rifust heiftar-
lega og slógust eins og villidýr.
Paul vildi aldrei framar sjá Max
og skrifáði Gölu bréf um hin sorg-
legu endalok vináttu þeirra. „Gerðu
það sem þú vilt, en ég bið þig,
komdu aftur, ég er svo einmana
og yfirgefinn," skrifaði hann. Gala
hafði það hins vegar gott í Moskvu,
langt frá öllu daglegu amstri og
þrasi. Hún frestaði oft heimferð-
inni, en fór þó að lokum aftur til
Parísar. Reyndar hafði hún stutta
viðdvöl þar, því hún varð fljótt
þreytt á vandamálunum og leiðind-
unum sem alltaf skutu upp kollin-
um aftur. Hún hélt því á vit ævin-
týranna vítt og breitt um Evrópu.
Einnota karlmenn og
Salvador Dali
Gala virtist hafa unun af því að
leita uppi myndarlega gáfaða karl-
menn sem féllu flatir fyrir hinni
glæsilegu heimskonu. Hún stofnaði
til ástarsambanda til þess eins að
slíta þeim eftir því sem best verður
séð. Hún varð sífellt kaldlyndari
og leit á karlmenn sem einnota
fyrirbæri. Hún var hreinskilin við
Paul og sagði honum í smáatriðum
frá öllum ævintýrunum sem hún
upplifði. Max hafði hins vegar
fundið nýjan lífsförunaut, Marie
Berthe.
Sumarið 1929, þegar 17 ár voru
liðin frá því þau kynntust á heilsu-
hælinu í Sviss, gerði Paul úrslitatil-
raun til að taka upp sambandið við
Gölu. Þau fóru í örlagaríkt ferðalag
til Katalóníu á Spáni.
Dali: óþolandi spjátrungur
og fáránlegur eins og
tangó-dansari
Salvador Dali 25 ára gamall list-
málari bauð hjónunum í frí til Ka-
talóníu á Spáni. Hann varð strax
yfir sig heillaður af hinni 35 ára
gömlu Gölu sem hafði hins vegar
allt á homum sér. „Þú ert óþolandi
spjátrungur og með allt þetta brillj-
antín í hárinu ertu eins og argentín-
skur tangó-dansari“ sagði hún fuli
fyrirlitningar við unga aðdáand-
ann. Samt varð hún eftir hjá honum
á Spáni þegar Paul þurfti að fara
aftur til Parísar.
í endurminningum sínum segir
Dali frá því þegar hann og Gala
voru eitt sinn ein á ströndinni. „ ...
Hún færði sig nær mér og kyssti
mig. „Við hveiju býstu af mér?“
spurði ég hana. „Að þú látir mig
deyja,“ svaraði hún og kyssti mig
aftur..."
Nokkrum mánuðum síðar var
haldin sýning á verkum Dalis í
París og þegar Paul hitti hann sagði
hann Dali að Gala biði hans
óþreyjufull. Upp frá þessu urðu
Gala og Salvador Dali opinberlega
elskhugar. Þau héldu til í íbúðinni
sem Paul hafði nýlega látið gera
upp fyrir sig og Gölu. Gala lét sér
annt um listamannsferil hins nýja
elskhuga síns og fór þess á leit við
. súrrealíska leiðtogann André Bre-
ton að Salvador fengi inngöngu í
samtök súrrealískra listamanna.
Skömmu síðar kom út bók eftir
Dali og á forsíðunni var mynd af
augum Gölu. Hún var sem sagt
orðin viðfangsefni enn eins lista-
mannsins.
Paul leitar að ástinni
annars staðar
Paul var niðurbrotinn maður
SJÁ NÆSTU SÍÐU