Morgunblaðið - 16.02.1990, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. FEBRÚAR 1990
19
Eldur í höfiiðstöðv-
um Moskvufrétta
Tékkóslóvakía:
Markaðskerfi
áánútúrdúra
—er krafa Vaclavs Klaus fjármálaráðherra
NÝR RÁÐHERRA fjármála tók við völdum í byrjun desember
í Térkkóslóvakíu, skömmu eftir að bundinn var endi á valdaein-
okun kommúnista. Hann heitir Vaclav Klaus og verður í fylgdar-
liði Vaclavs Havels forseta er kemur hingað til lands á morg-
un, laugardag. Klaus var áður starfsmaður svonefndrar spá-
deildar fjármálaráðuneytisins og fáir höfðu heyrt á hann minnst
fyrir umskiptin í nóvember síðastliðnum. Breska vikuritið The
Economist ræddi nýlega við Klaus, sem er eindreginn fijáls-
hyggjumaður og aðdáandi Miltons Friedmans.
„Markaðsbúskapur án nokk-
urra lýsingarorða, “ segir Klaus
að sé það sem Tékkóslóvakía
þarfnist núna og vísar þar með
ýmsum hugmyndum kommún-
ista og vinstrisinna í Austur-
Evrópu um „félagslegan“ mark-
aðsbúskap á bug. Hann telur að
hálfkák geri minna en ekkert
gagn. í ráðuneyti hans er nú
verið að undirbúa lög af margvís-
legu tagi sem hafa það að mark-
miði að koma á peningamarkaði
að vestrænni fyrirmynd.
I ársbyrjun var ríkiseinokun í
bankakerfinu breytt þannig að
komið var á laggirnar annars
vegar einum seðlabanka og hins
vegar sjö, sjálfstæðum viðskipta-
bönkum. Fljótlega verður gengið
frá samningi á sölu 40% hlutafj-
ár í einum sjálfstæða bankanum
í hendur austurrískrar lánastofn-
unar. Klaus segir að mikilvæg-
asta verkefnið sé að koma í veg
fyrir að óðaverðbólga fylgi í kjöl-
far afnáms miðstýringarinnar.
Niðurgreiðslur skornar
niður
í byijun febrúar skýrði Klaus
frá því í sjónvarpinu að hann
hygðist minnka niðurgreiðslur
um 15% í niðurskurðarfjárlögum
sem lögð yrðu fram 8. mars.
Viku síðar kynnti hann tillögur
um verðbréfamarkað og senn
verða lögð fram lög sem heimila
hlutabréf í einkaeigu. Eiga allar
umbæturnar að taka gildi 1.
apríl. Samtímis segir Klaus að
það sem Tékkar þurfi síst frá
Vesturlöndum sé bein fjárhags-
aðstoð; hún hefði aðeins í för
með sér verðbólgu. Hins vegar
þurfí að fá erlend fyrirtæki til
að taka þátt í samstarfsfyrir-
tækjum, stofna ný fyrirtæki eða
kaupa eldri fyrirtæki. í sönnum
fijálshyggjuanda telja Klaus og
samstarfsmenn hans það ekki
hlutverk sitt að ráðskast með
markaðinn; þeirra hlutverk sé
aðeins að halda verðlagi í skeíj-
Vaclav Klaus.
um meðan markaðurinn ráði
fram úr sínum málum sjálfur.
Mörgum þykir Klaus fara of
geyst í sakirnar og benda á að
Ungveijaland og Pólland hafí
verið að gera hægfara.breyting-
ar í sínum efnahags- og íjármál-
um í mörg undanfarin ár meðan
lítt hafí þokast í Tékkóslóvakíu.
Klaus segir að þessi lönd hafi
hafnað í eins konar „umbóta-
gildru“ þar sem hægfara umbæt-
ur hafi reynst verri en engar.
Auk þess hafi verið lagður
grundvöllur að umbótum í
Tékkóslóvakíu í heilt ár, m.a með
nýju bankalögunum.
The Economist hafði áður sagt
að Klaus, sem er 48 ára gamall,
hefði verið ráðgjafi Alexanders
Dubceks við umbæturnar 1968
en það segir Klaus rangt. Þá
segist hann hafa verið „reiður,
ungur hagfræðingur" sem barist
hafí jafnt gegn gamla kerfinu
sem stefnu Dubceks.
Moskvu. Reuter.
MIKLAR skemmdir urðu á rit-
stjórnarskrifstofum vikuritsins
Moskvufrétta aðfaranótt fímmtu-
dags er eldur kviknaði í bygging-
unni. Aðstoðaritstjóri tímaritsins
kvaðst ekki geta útilokað að
kveikt hefði verið í húsinu en
ritstjórar tímaritsins hafa verið
dyggir talsmenn umbótastefnu
Míkhaíls S. Gorbatsjovs Sovét-
leiðtoga.
Að sögn Viktors Loshaks, aðstoð-
arritstjóra náði eldurinn einnig að
læsa sig í hús við hlið höfuðstöðva
Moskvufrétta en þar eru skrifstofur
Leiklistarsambands sovéskra
verkalýðsfélaga. Sagði Loshak að
leiklistarnemi hefði týnt lífi er hann
reyndi að forða sér úr brennandi
byggingunni og stökk út um
glugga. Sagði aðstoðarritstjórinn
að skemmdirnar væru gífurlegar
en þó hefði starfsmönnum tímarits-
ins tekist að bjarga telefax-tækjum
og ljósritunarvélum. Kvað hann þó
sýnt að flytja þyrfti ritstjórnina í
nýtt húsnæði á meðan viðgerðir
færu fram.
Tímaritið Moskvufréttir hefur
tekið algjörum stakkaskiptum frá
því Míkhaíl Gorbatsjov hóf að boða
umbótastefnu sína í Sovétríkjunum.
í ritinu hafa oftlega birst athyglis-
verðar greinar þar sem brugðið er
ljósi á ýmsa atburði í sögu Sov-
étríkjanna sem sagnfræðingar hafa
fram til þessa ekki árætt að skrifa
um. Þá hefur tímaritið einnig birt
mjög gagnrýnar greinar um menn
og málefni í Sovétríkjum samtím-
ans. Hefur tímaritið af þessum sök-
um vakið mikla athygli á Vestur-
löndum og í Sovétríkjunum nýtur
það gífurlegra vinsælda. Ekki hafa
skrif blaðsins þó fallið öllum í geð.
Sagt er að blaðamönnum og rit-
stjórum þess berist hótanir bæði
bréfleiðis og gegnum síma. Hefur
þetta einkum borið við eftir að birst
hafa gagnrýnar greinar um hin
ýmsu samtök rússneskra þjóðernis-
sinna. í nýjasta hefti blaðsins, sem
kom út á rússnesku á miðvikudag,
er að finna nokkrar greinar um
harðlínumenn innan sovéska
kommúnistaflokksins auk þess sem
þekktur rithöfundur frá Leníngrad
hvetur til þess að flokkur sovéskra
kommúnista verði leystur upp.
Gróðurhúsaáhrifin:
Breytir Golf-
straumurinn
um stefnu?
ÞAÐ er ekki útilokað að gróður-
húsaáhrifin svokölluðu leiði til
þess að braut Golfstraumsins
breytist og hann hætti að hita
norðlægar slóðir, segir Klaus
Hasselmann, einn fremsti lofts-
lagssérfræðingur Vestur-Þjóð-
veija, í viðtali við vestur-þýska
vikuritið Der Spiegel.
Hasselmann sem er forstöðumað-
ur Max-Planck veðurfræðistofnunar-
innar í Hamborg segir að margt
bendi til að aukið magn koltvísýrings
í andrúmsloftinu af manna völdum
sé farið að hafa áhrif á hitastig í
lofthjúpi jarðar. Undanfarin hundrað
ár hafí magn lofttegundarinnar auk-
ist um 25% í andrúmsloftinu. Á sama
tíma hafí meðalhitastig hækkað jafnt
og þétt. Þetta sé þó ekki sönnun á
tilvist gróðurhúsaáhrifanna heldur
vísbending. Samkvæmt rannsóknum
Hasselmanns felst fleira en hækkun
hitastigs í gróðurhúsaáhrifunum.
Hann segir líklegt að nýtt loftslags-
jafnvægi skapist þar sem m.a. haf-
straumar hafa breytt um stefnu. í
lok síðustu ísaldar hafi hafstraumar
gjörbreyst á einni til tveimur öldum
og það sama gæti gerst núna þegar
hitastig jarðar hækkar.
Danmörk:
Greiðslu-
jöfiiuður-
inn batnar
Kaupmannahöfn. Frá N. J. Bruun, frétta-
ritara Morgunblaðsins.
HALLINN á greiðsliyöftiuði
Dana við útlönd var 10,2 millj-
arðar dkr. (tæpir 95 milljarðar
ísl. kr.) á síðasta ári, sá minnsti
frá árinu 1978 og næstum millj-
arði dkr. minni en búist var við
í desember síðastliðnum.
Niels Helveg Petersen, efna-
hagsráðherra dönsku stjórnarinn-
ar, sagði, að hallinn hefði nú
minnkað þrjú ár í röð og þyrfti
að leita aftur til sjöunda áratugar-
ins til að fínna hliðstætt dæmi.
Hann lagði hins vegar áherslu á,
að þá fyrst væri ástæða til að
fagna þegar greiðslujöfnuðurinn
væri í plús en ekki mínus. Sagði
Helveg, að nú skipti mestu að búa
vel að útflutningsgreinunum og
auka sparnað í landinu.
Það er einkum tvennt, sem hef-
ur orðið til að bæta greiðslujöfnuð
Dana við útlönd. Annars vegar
aukinn útflutningur iðnaðar- og
landbúnaðarvara og hins vegar
minni almenn neysla. Þrátt fyrir
halla á greiðslujöfnuðinum minnk-
uðu heildarskuldir Dana erlendis
á síðasta ári um einn milljarð dkr.
og eru nú 295 milljarðar.
Þ.t»DRGRfMSS0N&C0
ABET£oe±n±
HARÐPLASTÁ BORÐ
ÁRMÚLA29, SÍMI 38640
r