Morgunblaðið - 30.03.1990, Síða 17

það eru einmitt hin rökin fyrir þess-
ari skoðun minni. í kældu hjarta
með lága og óstöðuga hvíldar-
spennu getur hvers kyns áreiti vald-
ið flökti. Þá dælir hjartað, eins og
áður sagði, nánast engu blóði og
það ástand leiðir til dauða á
skammri stundu nema sérstakur
tækjabúnaður og kunnátta í notkun
hans sé til staðar en það er yfir-
leitt ekki fyrir hendi nema á sjúkra-
húsum.
Ég hef lesið að gott sé að nudda
útlimi fólks, sem er kalt — þetta
er ekki rétt. Það er beinlínis hættu-
legt því það getur aukið blóðflæði
til húðarinnar og stuðlað þannig að
frekari kælingu innri líffæra. Einn-
ig getur sú tilfinning um hita sem
nuddið skapar valdið því að fólk
hætti að skjálfa, og skapa varma,
en það getur reynst örlagaríkt —
auk þess sem nudd getur við þessar
aðstæður valdið umtaisverðum
skemmdum á húðinni.
Það er sama hvort um er að
ræða kælingu í sjó eða á landi —
áreynslu ber að forðast. Það á aldr-
ei að hvetja verulega kalda mann-
eskju til að rísa upp og hreyfa sig,
því það getur valdið skyndilegri
víkkun æða, sem eru samandregnar
í kuldanum. Það eykur varmatap
til umhverfisins og leiðir til enn
frekara falls í líkamshita. En það
er fleira sem þá getur gerst: Hjart-
að kólnar enn frekar þegar því berst
kalt blóð frá útlimum og einnig
fellur blóðþrýstingur þegar rýmd
æðakerfisins eykst þannig að blóð-
flæði til hjarta, heila og nýrna
snarminnkar og getur það leitt til
losts. Þetta tvennt, hjartaflökt, sem
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. MARZ 1990
17
kæling hjartans veldur, og lostið,
sem æðavíkkunin veldur, getur
hvort um sig leitt til dauða og
næsta víst að svo fer ef það gerist
úti í náttúrunni fjarri gjörgæslu-
deild eða vel búnu sjúkrahúsi.
Hafí kælingin orðið á landi og
eigi sér langan aðdraganda er
næsta víst að talsverðar breytingar
hafa orðið á vökva- og saltbúskap
líkamans. Það eykur enn á þá hættu
sem er samfara hreyfingu, því nú
er blóðið ekki einasta kalt heldur
er það líka súrt og jónavægi þess
brenglað. Það eykur enn á hættuna
á flökti og dauða.
Ég held að þeim sem lenda í
hrakningum eða villum á landi sé
ráðlegt að huga að því að gera sér
skjól hið fyrsta. Þau rök sem mér
virðast mæla með því að gera sér
skjól sem fyrst og halda kyrru fyr-
ir eru þessi: 1) Líkaminn tapar
varma því hraðar sem nær dregur
örmögnun. 2) Því þreyttari sem
maður er því verr er hann eða hún
í stakk búin til þess að gera sér
gott skjól og draga þannig úr
varmatapi. 3) Þvi fyrr sem dregið
er úr varmamyndun með kyrrsetu
því minna er gengið á orkuforða
líkamans og þeim mun lengur getur
hann enst. Þær einu ástæður sem
mér virðast réttlæta að hvetja kald-
an mann til áreynslu eru ef kæling
er mjög væg, eða ef skammt er í
skjól og aðhlynningu. Þarna getur
reynst erfitt að vega og meta rétt.
Það sem ber að gera
Mér hefur orðið tíðrætt um það
sem ber að varast, í meðferð kæling-
ar bæði í sjó og á landi en rétt
meðferð er auðvitað fyrst og fremst
fólgin í því að veija einstaklinginn
fyrir frekara varmatapi og síðan
upphitun. Það fyrsta sem þarf að
gera, þegar búið er að fínna mann-
eskju eða ná henni úr sjó eða vatni,
er að einangra hana til þess að
koma í veg fyrir frekara varmatap
frá yfirborði líkamans til umhverfis-
ins. (Ég nota hér einangrun í sama
skilningi og talað er um t.d. ein-
angi-un rafmagnsvírs.) Sé það gert
rækilega þá hitnar sjúklingurinn
smám saman vegna þess varma sem
myndast við efnaskipti líkamans.
Margt getur gagnast sem einangr-
unarefni. Teppi, svefnpokar og ál-
pokar koma að góðu gagni en auð-
vitað má nota allan fatnað sem leit-
armenn eða björgunarmenn geta
verið án.
Það er umdeilt hvort hefjast skuli
handa um virka upphitun, þ.e. til-
færslu á varma utan frá, fyrr en
komið er á sjúkrahús og einnig
hversu hratt skuli verma. Eftir
hraða kælingu í sjó eða vatni tel
ég sjálfsagt að hita sjúklinginn eins
hratt og unnt er. Einnig tel ég rétt
að hita hann á slysstað ef völ er á
40° karlaug, þó þannig að bolur
sé hitaður fyrst en hendur og fætur
hafðir utan laugar.
Þegar um er að ræða hæga kæl-
ingu og örmögnun á landi er viss-
ast að fara með fyllstu gát og bíða
með virka upphitun þar til komið
er á sjúkrahús. Þegar þangað er
komið er skynsamlegt að verma
hægt — er það m.a. vegna þess að
þeir sjúklingar eru oft mjög þurrir.
Þeir hafa tapað líkamsvökva og
seltubúskapur og sýrustig blóðsins
er breytt. Oft eru þeir mjög súrir
og algengt er líka að kalíumstyrkur
í blóði sé verulega aukinn. Sé þann-
ig blóði beint til hjartans getur það
valdið afskautun, minnkuðum
leiðsluhraða og þar af leiðandi
hjartaflökti og dauða eins og ég
sagði hér á undan.
Meðferð ofkælingar á gjörgæslu,
en þar ber fortakslaust að vista
alla þá sem koma kaldir á sjúkra-
hús, er kapítuli fyrir sig og efni í
annað samtal.
Ekki eru allir svokallaðir sér-
fræðingar um ofkælingu á eitt sátt-
ir um allt það er lýtur að fræðigrein-
inni. Og ekki er allt það sem ég
hefi sagt hér óumdeilanlega rétt —
en ég hefi sagt það sem ég veit
réttast í dag og segir það nokkuð
um náttúru vísindalegrar þekking-
ar, sem svo er kölluð, og þeirra
kenninga sem á henni byggjast.
Fæstir spyrja lengur hvort þær séu
sannar eða ósannar, heldur hversu
gagnlegar þær séu. Þá sem hafa
áhuga á efninu og vilja fræðast
meira hvet ég til að sækja ráðstefn-
una Björgun 90, sem Landssam-
band hjálparsveita skáta gengst
fyrir á Hótel Loftleiðum í dag,
föstudag til sunnudags. Á laugar-
dag mun heimsþekktur kunnáttu-
maður um ofkælingu og meðferð
hennar, prófessor Per Ola Gran-
berg, flytja tvo fyrirlestra. Gran-
berg er snjall fyrirlesari og öllum
fróðari um ofkælingu á landi.
Dreymir þig stundum
um að vinna milljónir?
UPPLÝSINGAR: SÍMSVARI 681511 - LUKKULÍNA 991002