Morgunblaðið - 05.10.1990, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. OKTÓBER 1990
Skáldmálarí
lífsgleðinnar
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
„Það er aldrei of seint að byija hamingjusama bernsku," segir skáidið, málarinn og gjörningameistar-
inn Jörgen Nash sem er á Islandi ásamt konu sinni, málaranum Lis Zwick.
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
SKÁLDIÐ, málarinn, gjörninga-
meistarinn, „hafmeyjarmorð-
inginn“ og svo margt annað,
Jörgen Nash, varð sjötugur 16.
mars sl. Hann er nú á Islandi
ásamt konu sinni, málaranum
Lis Zwick, að hitta vini og skoða
landið. Þau hjón fóru vestur á
Snæfellsnes í vikunni og munu
áreiðanlega hafa kunnað vel við
sig á þeim slóðum, að minnsta
kosti hefur hugarflugið ekki
verið gert brottrækt þaðan hvað
sem um aðra staði má segja.
Jörgen Nash var virkur í dönsku
andspyrnuhreyfingunni á stríðsár-
unum. Hann gekk til liðs við bylt-
ingarhreyfingu súrrealista í París
1947 og Cobra 1948 þar sem bróð-
ir hans, málarinn Asger Jorn
(1914-73) var meðal helstu frægð-
armanna. Cobrahópurinn vildi
sameina nútímalist og alþýðulist,
gert var út á abstrakt expressjón-
isma, mið tekin af barnslegri og
frumstæðri tjáningu og ástunduð
litagleði. Síðan einbeitti Jörgen
Nash sér að því sem kallast al-
þjóðastefna situationista og var
ekki aðeins málaralist heldur líka
gjömingar. Gamall bóndabær á
Skáni í Svíþjóð, Drakabygget,
heimili Jörgens Nash, varð vett-
vangur og miðstöð furðulegra
uppákoma sem vöktu athygli um
allan heim og oft hneykslun. Snú-
ist var gegn gjöreyðingarvopnum,
páfum og stjórnmálamönnum.
Frelsið var kjörorð, uppreisn og
óhlýðni markmið. Þarna gisti
stundum „hættulegt" fólk eftirlýst
af lögreglu.
Kannski gilti það einkum um
Drakabygget sem Jörgen Nash
hefur sagt: „Það er aldrei of seint
að byija hamingjusama bernsku."
Vorið 1989 var opnuð sýning í
Pompidou-safninu í París tileinkuð
situationistum og voru þá bræð-
urnir, Jorn og Nash, áberandi og
aftur í sviðsljósi með eftirminnileg-
um hætti.
í tilefni afmælisins á þessu ári
komu út tvö stór verk eftir Nash
hjá forlaginu Tideme Skifter.
Græsrodens sange. Pluk fra poesi-
album 1942-90 með teikningum
eftir þá bræður og Den flyvende
daggert. Essays, flyveblade og
epistler 1975-1990. Báðar eru
þessar bækur góðar heimildir um
líf og list Jörgens Nash. Að hann
er vaxandi málari sýnir m.a. af-
mælismappan Betty Blue I Love
you og ýmis málverk hans og
grafíkmyndir frá undanförnum
árum.
í Den flyvende daggert leggur
Jörgen Nash áherslu á nauðsyn
þess að breyta heiminum og kenn-
ingar súrrealista um að skáldskap-
urinn eigi að skapast af öllum.
Hann heldur fram sem lífsnauðsyn
reynslu, hugmyndaflugi, veglyndi,
tilfinninganæmi, ást á list, ljóðum,
kynlífi, góðum mat og göfugum
vínum. Hamingjudraumurinn er að
hans mati að vera alltaf á gelgju-
skeiði og hreintrúarstefna er eitur
í beinum.
Jörgen Nasli hefur ekki síst lagt
mikið af mörkum með ljóðum
sínum, en einna þekktust af Ijóða-
bókum hans er Atom Elegien
(1946) þar sem áhyggjur af
framtíð mannkyns halda vöku fyr-
ir hinu lífsglaða skáldi. En flestar
bækur Nash eru óður til lífsins,
gleðinnar.
Áhrifamikið er hið langa ljóð
Nash um bróðurinn Jorn sem dó
úr berklum fyrir aldur fram. í ljóð-
inu er sögð saga Joms, sigrar og
ósigrar, en fyrst og fremst dregnar
upp myndir þrotlausrar baráttu.
Nash flutti ljóðið við útför bróður
síns í Silkeborg, en þar ólust þeir
upp. Lokaerindið er þannig:
Það er langt síðan við drukkum saman kaffi
í Heerups have.
Lífið er undarlegt, sérstaklega dauðinn.
Hveitikomið verður að falla í jörð og deyja
til að lifa.
Litur dauðans hefur alltaf verið á litaspjaldi
þínu.
Nú þekur hann alla myndina.
Eftir fyrsta dauðann er enginn annar.
Dauðinn er undarlegur, sérstaklega lífið.
Þeir kölluðu þig haföm.
Þeir sögðu að þú værir sterkur eins og haf-
öm.
Mörg ljóða Jörgens Nash em
ástaróðir til konu hans Lis Zwick
sem ekki hefur yfirgefið hann eins
og hinar konurnar tvær. Hún hefur
getið sér gott orð sem listakona,
málari lifandi og bjartra mynda
þar sem ævintýrið er aldrei langt
undan.
Á sjötíu ára afmælinu sendi
Jörgen Nash frá sér orðsendingu
og stefnuskrá í ljóði. Það fer vel á
því að hann hafi lokaorðið um leið
pg komu hans og Lis Zwick til
íslands er fagnað:
Listamaður með báða fæturna á jörðinni
stendur kyrr, að yrkja og mála er
að gera djöfulinn
að hirðfífli sínu.
Lífíð er gott og svo er það
eilíft þrátt fyrir kvalir
efans. Ég hef orðin í fingrunum,
sjö skaphafnir, flær í blóðinu
og fíngurna í orðunum og
blanda þá litum
og stjömuryki.
Ég vil mála lífsgleðiná á
vegginn og sprengja fátækrahæli
tilfínninganna í loft upp.
ÁRNAÐ HEILLA
Gullbrúðkaup eiga í dag hjónin Hafliði Jónsson og Jónheiður Níelsdótt-
ir til heimilis á Njálsgötu 1, Rvík. Þau taka á móti gestum á heimili sínu
síðdegis.
Gullbrúðkaup eiga í dag, 5. október, hjónin Ögmundur Sigurðsson
fyrrum útvegsbóndi og Jóhanna Svava Ingvarsdóttir húsmóðir, Strembu-
götu 4, Vektmannaeyjum.
Kammertónlist
________Tónlist____________
Jón Ásgeirsson
Fyrstu tónleikar kammer-
músíkklúbbsins á þessum vetri
voru haldnir í Bústaðakirkju sl.
sunnudag. Á efnisskránni voru
tvö verk „Stadler kvintettinn“
eftir Mozart og strengjakvartett
eftir Sehubert, glaðlegi G-dúr
kvartettinn. Flytjendur voru Þór-
hallur Birgisson og Kathleen
Bearden sem léku á fiðlur, Helga
Þórarinsdóttir á lágfiðlu, Nora
Komblueh á selló og Óskar Ing-
ólfsson á kiarinett. í efnisskrá
er notað ópusnúmerið 161 við
kvartett Schuberts en ópusnúm-
erin eru að mestu marklaus varð-
andi aldur verkanna. Kvartett
saminn 1814 er óp. 168 en G-
dúr kvartettinn sem saminn er
1826, tólf árum síðar, hafa út-
gefendur merkt op. 161. Sam-
kvæmt því sem best er vitað um
aldurinn á verkum Schuberts, er
G-dúr kvartettinn talinn vera
númer 887 og fyrst gefinn út
1851.
„Stadler kvintettinn" eins og
Mozart nefndi þetta verk er
meðal fegurstu kammerverka
meistarans. Hlutverk klarinetts-
ins er ekki hugsað fyrir einleik-
ara og í fyrstu fimmtíu töktunum
fær það ekki annað en skreyting-
ar og innskot og fyrst í 50. takti
að fást við megininnviðu verks-
ins. í öðrum kaflanum er klari-
nettið ráðandi og flytur róm-
antískt sönglag við „dempaðan"
undirleik strengja. Þriðji kaflinn
er menúett með tvö tríó, það
fyrra leikið á strengi og síðara
sem er eins konar „Lándler-vals“
Þórhallur Birgisson
er fyrir klarinettið í aðalhlut-
verki. Síðasti kaflinn er í til-
brigðaformi, glaðlegur að undan-
teknu fimmta tilbrigðinu,
Adagio,' sem er yndislegur sam-
leikur fiðlu og klarinetts. Kvint-
ettinn var í heild mjög vel leik-
inn, bæði hvað varðar samspil
og mótun blæbrigða, marg-
breytileikinn í fyrsta kaflanum,
dempaður undirleikurinn í öðrum
kaflanum og þótt tónn klari-
nettunnar væri þar á köflum of
bældur, var leikur Óskars í heild
mjög fallega útfærður t.d. í
seinna tríóinu og lokakaflanum.
G-dúr kvintettinn er mjög sér-
stætt verk og t.d. í fyrsta kaflan-
um leikur Schubert sér iðulega
að því að skipta sama hljóminum
úr dúr í moll og auk þess þykir
rithátturinn vera hljómsveitar-
legur með mikilli notkun á „tre-
molum“. Annar kaflinn er mjög
Kathleen Bearden
sérkennilegur en þar eru miklar
sviptingar í styrk og í þessum
óróa má heyra sársaukafull óp,
og eins og víða í verkinu, er þar
einnig að heyra fallegt samspil
stefja á milli sellósins og fiðlunn-
ar. Skersóið, með sýnu fallega
tríói, er undarlegt samspil í styrk
og hraða. Síðasti kaflinn hefst á
leik með g-moll og G-dúr hljóm
og er allur þrunginn óþoli og
hamslausum tilfínningum.
Flytjendur skiluðu öllum þess-
um marglita tónvefnaði frábær-
lega vel, yndisleika Mozarts,
leikrænum átökum og tilfinn-
ingaþunga Schuberts óg þó
nokkuð mætti merkja þreytu hjá
þeim undir lokin, enda er kvart-
ett Schuberts bæði langorður og
erfiður, var samspilið sérlega
gott, bæði í útfærslu mikilla
átaka og veikum leik.