Morgunblaðið - 05.10.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. OKTÓBER 1990 -___
Opið bréf til alþingismanna
Málefni: Fiskvinnsla án hráefnis
Morgunblaðinu hefur borist
eftirfarandi opið bréf til alþingis-
manna frá stjórn Félags fisk-
kaupenda á fiskmörkuðum:
Stjórn Félags fískkaupenda á
fiskmörkuðum (FFF) viil fyrir hönd
félagsmanna sinna og starfsfólks
þeirra vekja athygli ykkar á að
langvarandi fiskskortur, vegna út,-
flutnings á óunnum fiski, veldur því
að flest fiskvinnslufyrirtæki í
landinu og sérstaklega þau, sem
byggja hráefniskaup sín á framboði
fisks á fiskmörkuðum, mundu kom-
ast í þrot ef ekki verður breyting
á og fiskframboð eykst hér innan-
lands. Með þessu opna bréfi viljum
við koma á framfæri við ykkur
upplýsingum og hugmyndum um
þessi mál, sem við erum ekki vissir
um að þið hafið velt fyrir ykkur en
teljum að eigi erindi til ykkar og
einnig til almennings, þ.e. ef innlend
fiskvinnsla er þjóðinni þóknanleg.
Sérstök fiskvinnslustefna
Í stjórnarsáttmála núverandi
ríkisstjórnar stendur: „Mörkuð
verður sérstök fiskvinnslustefna."
Við lýsum eftir henni og óskum að
alþingismenn taki höndum saman
um að hjálpa ríkisstjóminni við
mörkun fiskvinnslustefnu.
Aðgerðarleysi jafngildir hinsveg-
ar fiskvinnslustefnu, sem kveður á
um að íslensk fiskvinnsiufyrirtæki
verði markvisst þurrkuð út, með
tiiheyrandi atvinnuleysi ■ á næstu
mánuðum, en nú þegar hafa fyrir-
tæki hætt starfsemi af þessum sök-
um. Fiskvinnslan flyst þá til Evr-
ópubandalagslanda, eins og EB
sækist eftir.
Örlög fiskvinnslunnar
hjá útvegsmönnum!
Segja má að fiskvinnslustefna á
íslandi sé nokkuð sem gleymdist
að móta við gerð núverandi kvóta-
laga. Reynt var að koma á fram-
færi skoðun fiskvinnslunnar m.a.
með því að minnast á „fiskvinnslu-
kvóta“ eða „byggðakvóta" en hvort
tveggja mistókst er núverandi
kvótakerfi leit dagsins ljós. íslensk
útgerð hefur því fengið einkaleyfi
til veiða á íslandsmiðum, án skil-
yrða um sölu- eða ráðstöfunarfyrir-
komulag, sem nú stefnir fisk-
vinnslufyrirtækjum um allt lánd í
voða. Viðmiðunarárin frá 1981 til
1983 hafa fært þeim sem skipa sér
nú í hóp útgerðarmanna skilyrðis-
lausan rétt til að ráða örlögum,
ekki aðeins hinna ýmsu fiskvinnslu-
fyrirtækja í landinu heldur heilla
byggðarlaga. Margir útvegsmenn
hafa hundsað aðgerðir ráðamanna
til að draga úr gegndarlausum ut-
flutningi óunnins fisks til EB-land-
anna og ekki skejdt um hvert fisk-
vinnslan stefnir. Afleiðingarnar
eiga eftir að koma enn betur í ljós
er til framkvæmda laganna kemur
um næstu áramót, ef ekki verður
tekið hart á þessari óstjórn og hug-
að að verslunarháttum og verðlags-
máium þess afla er útgerðin hefur
fengið einkarétt á að ráðstafa.
Hvernig er fiskvinnslustefnan
í EB-löndunum?
Fiskiskipum í Evrópubandalag-
inu er gert skylt að landa öllum
sínum afla á uppboðsmörkuðum,
jafnvel þótt fyrirtækið eigi bæði
fiskvinnslu og útgerð. Þetta er gert
innan EB til þess að mismuna ekki
fyrirtækjum og atvinnugreinum eft-
ir þvf hvort þau reka útgerð eða
ekki. Þannig getur fiskvinnslufyrir-
tæki sem rekur útgerð ekki hagað
verðlagningu á hráefni til eigin
vinnslu eftir geðþótta. Öll vinnsla
innan EB kaupir því „sitt“ hráefni
á mörkuðum. Slík ákvæði EB um
sölu hráefna á mörkuðum eru enda
í samræmi við alþjóðleg lög, reglur
og samþykktir m.a. um reiknings-
skil fyrirtækja og skatta. Ákvæði
um svokallað flutningsverð (trans-'
fer price) er dæmi um slíkt s.s. ál-
verð hér á landi, sem annarstaðar.
Álfélögin geta ekki hagað verðlagn-
ingu á hráefni í einu landi eftir
geðþótta til vinnslu í öðru landi
(hækkun í hafi). Slíkt brýtur í bága
við alþjóðalög og samþykktir eins
og fyrr er getið.
Háir tollar á unnum fiskafurðum
eru settir til að knýja á um innflutn-
ing hráefna til bandalagsins í stað
fullunninna afurða. Þetta er mis-
jafnt eftir tegundum og fer eftir
því hvort viðkomandi fisktegund er
veidd í lögsögu EB eða er alfarið
innflutt. Þetta er fiskvinnslustefna,
sem miðar að því að auka og styrkja
úrvinndu hráefna innan EB, en
koma í veg fyrir að „verbúðaeyjar"
eins og ísland (og Færeyjar) byggi
upp sjálfstæða fiskvinnslu í eigin
löndum.
íslensk fiskvinnslustefna
Segja má að grunnur góðrar fisk-
vinnslustefnu á íslandi hafi verið
settur með lögum um uppboðs-
markaði fyrir fisk. Því þarf aðeins
að breyta reglum um löndun físks,
sem veiddur er á íslandsmiðum, til
samræmis við þær reglur sem gilda
í löndum EB, þannig að í framt-
íðinni verði allur fiskur að fara á
íslenskan fiskmarkað „íslands-
markað“. Þannig gefst íslenskri
fiskvinnslu tækifæri á að bjóða í
íslenska fiskinn á jafnréttisgrund-
velli við erlenda fískkaupendur eða
umboðsmenn þeirra, sem væntan-
lega munu áfram vilja kaupa
íslenska ferska fiskinn og flytja
hann í fískvinnsluhús sín erlendis.
Þess þarf þó að gæta, að innlend
fiskvinnsla sitji við sama borð og
sú erlenda og að sérhver tollamunur
verði jafnaður við útflutning óunn-
ins eða hálfunnins hráefnis með
innlendu jöfnunargjaldi eða skyld-
um útflutningstolli. Gjald þetta
gæti runnið í Atvinnuleysistrygg-
ingasjóð til greiðslu atvinnuleysis-
bóta í sjávarútvegi og eða sjóði sjáv-
arútvegsins til að styrkja sam-
keppnisstöðu okkar gagnvart EB.
Allt kapp þarf að leggja á fríverslun
með fiskafurðir við EB, þannig að
þessar heimskulegu gjaldtökur á
báða bóga verði lagðar niður.
Nú er ójöfn samkeppni
íslensku, útgerðarfyrirtækjum
sem jafnframt reka fiskvinnslu er
í sjálfsvald sett á hvaða verði þau
selja afla sinn til eigin vinnslu, svo
fremi það sé ofan við lágmarksverð
verðlagsráðs sjávarútvegsins. Að
öllu jöfnu eru afkomutölur þessara
fyrirtækja síðan bornar saman við
fiskvinnslufyrirtækin sem kaupa
sitt hráefni á sveltum uppboðs-
mörkuðum.
íslenskir sjómenn hafa sætt sig
við ofangreint fyrirkomulag með
því að fá dúsu, sem felst í því að
senda hluta aflans annaðhvort á
innlenda eða erlenda uppboðsmark-
aði.
Ásókn í útflutning aflans hefur
jafnan verið mun meiri enda hefur
.íslensk fiskvinnsla legið undir því
ámæli að vera ósamkeppnisfær við
hina erlendu fiskvinnslu. Staðreynd
málsins er hinsvegar sú, að fisk-
vinnsla EB-landanna býr bæði við
byggðastyrki eigin landa og fær
styrki frá EB (sbr. nýlegar fréttir
um að veija eigi 170 milljörðum til
uppbyggingar sjávarútvegs innan
EB á næstu þremur árum), auk
þess að vera vernduð með tollamúr-
um. 18% tollur er t.d. á ferskum
þorskflökum í stað 3,7% á óunninn
þorsk. Þessi munur samsvarar í dag
allt að 20 kr. á hvert kíló hráefnis
hér á Íslandi. Tollur á flattan salt-
fisk er að meðaltali 7% og á saltfisk-
flök frá 13% til 20%, fyrir utan lítin
tollfijálsan kvóta sem saltfiskflök
hafa. Munur á hvert kíló hráefnis
fyrir flattan fisk er þannig að með-
altali um 11 kr. á hvert kíló hráefn-
is og fyrir saltfiskflök að meðaltali
„í stjórnarsáttmála nú-
verandi ríkisstjórnar
stendur: „Mörkuð verð-
ur sérstök fiskvinnslu-
stefna.“ Við lýsum eftir
henni og óskum að al-
þingismenn taki hönd-
um saman um að hjálpa
ríkisstjórninni við
mörkun fiskvinnslu-
stefnu.“
28 kr. Fiskvinnsla á íslandi keppir
því engan veginn á jafnréttisgrund-
velli við sína kollega í EB-löndun-
um. Þar að auki er aðstaða íslensku
fiskvinnslunnar og aðgangur að
hráefni svo misjafn að borin von
er að um eðlilega samkeppni og
samanburð geti verið að ræða hér
innanlands.
Ein helsta röksemd útflytjenda
„gámafisks" á uppboðsmarkaði er
að þarna sé verið að nýta einhvern
sérstakan ferskfiskmarkað og að
markaðshlutur okkar fisks sé 70%
á þann markað. íslenskri fisk-
vinnslu er hins vegar meinaður að-
gangur að þessum markaði með
18% verndartolli á flökum. Reyndar
má benda á, að allur ferskur fiskur
sem sendur er út fer í vinnslu. Hinn
eiginlegi ferskfiskmarkaður tekur
ekki við fiskinum fyrr en fiskurinn
hefur verið flakaður (hefur farið í
vinnslu). Óunninn ferskur fískur
fluttur til Englands frá íslandi nem-
ur samkvæmt opinberum heimild-
um 62% af heildarinnflutningi
óunnins ferskfisks þangað. Þar af
fer u.þ.b. helmingur á hinn vernd-
aða ferskflakamarkað (18% tollur),
en hinn helmingurinn fer í beina
samkeppni við íslenska frystimark-
aðinn í Englandi.
„Vigtunaraðferðir" uppboðs-
markaðanna í Englandi og Frakk-
landi eru með þeim hætti að „hefð-
bundin" yfirvigt er frá 5% til 10%.
Benda má á að ef sami háttur
væri hafður á íslandi gæti þetta
atriði eitt verið nægjanlegt til að
fiskvinnsla á íslandi yrði mjög vel
samkeppnisfær við fiskvinnslu EB.
Tilraunir til að takmarka útflutn-
ing hafa hingað til brugðist og jafn-
vel verið til skaða. Svokölluð kvóta-
skerðing er haldlítil, enda hefur
verið bent á að leikur einn er að
fara í kring um slíkar reglur, á
meðan stjórnvöld hafa ekki fulla
lögsögu og eftirlit með flokkun,
vigtun og uppgjöri þess afla sem
seldur er á uppboðsmörkuðum er-
lendis. Komið hefur fram að út-
Guðmundur H. Garðarsson
„Skerðing tekjutrygg-
ingar í ákveðnu hlut-
falli við lífeyrisgreiðsl-
ur sjóðanna felur í sér
þjóðfélagslegt rang-
læti, mannréttinda-
skerðingu og skattbeit-
ingu, sem ekki er hægt
að una við lengur.“
Afnema ber ólög sem
skerða stöðu lífeyrisþega
vegna vísvitandi ranglátrar löggjaf-
ar.
eftir Guðmund H.
Garðarsson
Hlutverk stjórnmálamanna er
meðal annars fólgið í því að reyna
að tryggja fólki ákveðin almenn
mannréttindi og að ekki sé gengið
á hlut einstaklinga eða þeim mis-
munað í skjóli ranglátra laga. Oft
getur reynst erfitt að fullnægja öllu
réttlæti. Mörkin á milli þess sem
telst réttlátt og ranglátt geta verið
óljós, en í ýmsum tilfellum dylst það
ekki. Þegar þannig háttar til ber
löggjafanum að breyta eða afnema
hin ranglátu lög. Því miður er slíkt
of oft látið undir höfuð leggjast.
Ranglætið verður viðvarandi og
þolendur varnarlausir fyrir ofur-
valdi kerfísins.
Eitt hrikalegasta dæmið um þjóð-
félagslegt ranglæti þessa eðlis er
skattaleg áþján á eldra fólki. Þús-
undir lífeyrisþega fá ekki notið eðli-
legs lífeyris sem þeir hafa myndað
í almennum lífeyrissjóðum á grund-
velli áralangra iðgjaldagreiðslna
Vegna gildandi laga um stað-
greiðslu skatta og breyttra reglna
um skattfrádrátt við tilkomu laga
um staðgreiðslu skatta og með til-
liti til ákvæða almannatrygginga-
laga um frftekjumark vegna
greiðslu tekjutryggingar, eru lífeyr-
isþegar í almennum lífeyrissjóðum
raunverulega tvískattaðir. Kemur
þetta sérstaklega hart niður á lág-
og millitekjufólki og má segja að
ríkjandi fyrirkomulag feli í sér al-
gjört tilræði við félagslega lífeyris-
sjóði og áunnin lífeyrisréttindi á
grundvelli samningsbundinna ið-
gjaldagreiðslna.
Skerðing tekjutryggingar í
ákveðnu hlutfalli við lífeyrisgreiðsl-
ur sjóðanna felur í sér þjóðfélags-
legt ranglæti, mannréttindaskerð-
ingu og skattbeitingu, sem ekki er
hægt að una við lengur. Það er
gjörsamlega óviðunandi að lífeyris-
þegi, sem hefur öðlast lífeyrisrétt-
indi á grundvelli lág- og millitekna,
skuli sviptur tekjutryggingu og
standa í sömu sporum og sá sem
ekkert greiddi eða safnaði í lífeyris-
sjóði. Það er vont þjóðfélag serti
níðist á fólki í skjóli flókinna laga
og reglna með þessum hætti. Það
er á lágu siðgæðisstigi.
Nokkur umræða hefur verið um
hvað unnt sé að gera til að leið-
rétta umrætt ranglæti og tryggja
öllum lífeyrisþegum sama skatta-
og tryggingalegan rétt. En í allri
umræðunni hafa aðgerðir til bóta
strandað á viljaleysi valdhafa,
stjórnmálamanna, til að gera viðun-
andi breytingar á skatta- og trygg-
ingarlögum. Viðbáran hefur jafnan
verið sú sama: Þessi mál væru svo
flókin, að þau þyrfti að athuga bet-
ur. Þá mætti ekki skerða tekjur
ríkissjóðs vegna þessara mála eða
efna til aukinna útgjalda þeirra
vegna.
Svar við þessu er: Það er ófor-
svaranlegt láta ákveðinn hóp þjóð-
félagsþegna — lífeyrisþega —
tvígreiða fyrir sömu réttindin — það
eru ólög. Valdbeiting gagnvart hin-
um eldri.
Leiðrétting þessara mála fæst
aðeins með eftirfarandi hætti:
flutningur umfram heimildir Afia-
miðlunar nemi vel á fjórða þúsund
tonn á þeim tíma sem Aflamiðlun
hefur starfað (mars-ágúst). Ef að
líkum lætur hafa útflutningsleyfi
verið hundsuð í langan tíma þar á
undan. Má lauslega áætla að árið
1989 samsvari þetta 8 til 10 þúsund
tonnum af þorski og ýsu, sem farið
hafa til erlendra fiskvinnslustöðva
án útflutningsheimilda.
Mörg fleiri atriði mætti tína til
sem mismuna ekki aðeins íslenskum
og erlendum fiskvinnslufyrirtækj-
umj heldur einnig innlendum fyrir-
tækjum innbyrðis. Tekið skal fram
að þrátt fyrir það forskot sem mörg
íslensk fiskvinnslufyrirtækji hafa,
vegna beinna tengsla við útgerðir,
er ljóst að þau eiga einnig í vök
að veijast, ekki aðeins vegna „dús-
unnar“ og stöðugra átaka um fisk-
verð, heldur einnig vegna óhagræð-
is sem fylgir því að.geta ekki valið
'og hafnað í hráefniskaupum, eins
og þau fiskvinnslufyrirtæki sem
kaupa hráefni til vinnslunnar á
uppboðsmörkuðum. Hagræði sér-
hæfingar íslenskrar fiskvinnslu fær
þó ekki að njóta sín þegar útgerðar-
mönnum líðst að sniðganga þær
reglur um útflutning, sem miða að
því að viðhalda fiskvinnslu í landinu.
Það sem þarf að gera
Taka þarf ákvörðun um að setja
ailan ferskan fisk veiddan á íslands-
miðum á íslandsmarkað. Það er
grundvallaratriði í mótun fisk-
vinnslustefnu, ef koma á jafnræði
og friði milli vinnslu og veiða á ís-
landi. Þjóðsöguna um að íslensk
fiskvinnsla standi erlendum keppi-
nautum að baki er ekki hægt að
afsanna nema að leikreglur verði
samræmdar og að íslenskri físk-
vinnslu verði gefið tækifæri til að
keppa á jafnréttisgrundvelli. Stuðla
verður að bættri nýtingu núverandi
fjarfestingar í fiskvinnslu og að
hagræði sérhæfingar sem fisk-
markaðir skapa komi ekki aðeins
útgerðum eða fiskvinnslum til góða
heldur þjóðinni allri. Samræma
verður reglur og lög íslands og EB
um verðlagningu hráefnis til
vinnslustöðva. Uppgjör alls fiskafla
af íslandsmiðum verður að vera
undir íslenskri lögsögu. Þrýstingur
kemur á hagsmunaaðila innan EB
um niðurfellingu verndartolla ef við
hættum að afhenda þeim fiskinn á
silfurfati.
I þeirri von að þið, alþingismenn,
hvar í flokki sem þið eruð, takið
höndum saman um að marka í
landinu heilsteypta og skynsamlega
fiskvinnslustefnu sendum við erind-
ið með þessum hætti. Félagsmenn
okkar, starfsfólk þeirra og almenn-
ingur bíða spennt eftir viðbrögðum
ykkar og aðgerðum.
Sljórn Félags fisk-
kaupenda á fiskmörkuðum.
1. Allir lífeyrisþegar verða að
njota að fullu sömu tryggingarétt-
inda úr almannatryggingakerfinu,
þ.e. grunnlífeyrir að viðbættri
óskertri tekjutryggingu.
2. Þeir lífeyrisþegar sem eiga
lífeyrisréttindi í almennu lífeyris-
sjóðunum eiga að fá óskertar
greiðslur þ.e. í samræmi við reglu-
gerðir viðkomandi sjóða.
3. Til þess að framangreind fram-
kvæmd nái tilætluðum árangri
verður að hækka skattleysismörk
hjá einstaklingi þannig að hið
minnsta 90.000 króna mánaðar-
tekjur verði tekjuskattsfijálsar.
Frá sjónarmiðí ríkisvaldsins sem
vill færa til tekjur og eignir manna
með óviðeigandi og ranglátum
hætti kann þetta að vera óviðun-
andi leið út úr hinu skatta- og
tryggingarlega ranglæti sem nú
viðgengst, en frá sjónarmiði ein-
staklingsins, hinna eldri, er þetta
eina'leiðin til réttlætis og lýðræðis-
legra mannréttinda.
Við endurskoðun á lögum um
almannatryggingar á Alþingi á
komandi vetri hljóta þessi atriði að
hafa forgang. Höfundur þessarar
greinar mun leggja áherslu á að
tryggja réttarstöðu lífeyrisþega á
framangreindum grundvelli.
Höftindur er þin/rnm<)ur
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík.