Morgunblaðið - 30.11.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1990
I.J lympia-
Laugavegi • Glæsibæ • Kringlunni

IVÝKOIVIJVIR
adidas ^
Fóðraðir nælon æfingagallar með
rennilás á buxum. Stærðir 3-10.
Verð 8.790,-
ÚTIUF
Glæsibæ, sími 82922.
Sovézk framúrstefna
________Myndlist_____________
Bragi Ásgeirsson
„Aldarlok“ er heitið á sýningu,
sem nú stendur yfír í Listasafni
íslands og er ætlað að kynna ný
viðhorf í sovéskri myndlist.
Eins og margur veit, þá eru
Sovétríkin moldrík af hrifmikilli
þjóðhelgri list og margur heims-
þekktur nútímalistamaðurinn er
af sovézkum uppruna og væri jafn-
vel til of mikils mælst að telja öll
nöfnin upp hér.
Miðja Sovétríkjanna telst vera
Rússland, og þaðan hafa þeir flest-
ir komið, en þetta víðfeðma riki
hefur þó öll skilyrði, til að fijálsar
listir nái að blómgast þar í fram-
tíðinni, er landið lyftist upp úr
öldulág miðstýringaraflanna.
Það var vel til fundið að efna
til sovéskrar myndlistarsýningar á
nútímahræringum hér á landi, en
heldur hefði ég óskað, að sú sýn-
ing hefði verið haldin í samanlögðu
rými Kjarvalsstaða en í tveim söl-
um Listasafns Íslands. Það er líka
auðséð, að ekki hefur öll sýningin
rúmast í salina og slík rýmun
heildarmyndarinnar er vafasöm í
meira lagi.
Má það strax koma fram, að
sýningin er alltof smá í sniðum
og snubbótt til að geta gefið
nokkra heildstæða mynd af þróun-
inni í Sovétríkjunum á undanförn-
um árum og að auki virðist hún
vera rækilega miðstýrð í væntan-
lega skoðendur 'a Vesturlöndum.
En einhæft form sýningarinnar
svo og sýningarskrá benda til þess,
að hér sé um farandsýningu að
ræða, því að textar eru allir á
ensku. En það gæti eins vel bent
til þess að sýningin hafi þræði til
Svíaríkis (Sveaborgar) því að þar
virðist enskan vera að verða aðal-
málið, ef tekið er mið af listtímarit-
inu Siksi, og fleira kringum fram-
kvæmdina ber keim af trúboðinu
þaðan.
Kannski vita sovéskir framúr-
stefnulistamenn ekki betur, en að
hér sé fínna að nota ensku en þjóð-
tunguna, enda hafa íslenzkir sam-
heijar þeirra mestmegnis notað
enska texta í myndir sínar.
Einhvern veginn leggst það þó
svo í mig, að það sé frekar klaufa-
legt að bjóða okkur upp á kynning-
arsýningu á sjálfu Listasafni Is-
lands með sýningarskrá, sem er
öll á ensku, og sérprentaðan form-
ála, sem hefur nokkurn svip af
áróðri frá einkalisthúsi frekar en
hlutlægum upplýsingum um þróun
sovézkrar listar á undanfömum
árum.
Strax á miðri fýrstu síðu erum
við frædd um, að hinir eftirtektar-
verðu listamenn Ilya Kabakov og
Erik Búlatov, sem mikla athygli
hafa vakið í vestrinu, séu erkik-
lerkar konseptúalisma og sósíal-
skrar listar í Moskvu!
Ég hef aldrei séð þessum hug-
tökum „konseptúalisma og só-
síalskri list“ blandað saman á
þennan hátt fyrr og á ekki von á
því að gera það aftur, svo misv-
ísandi sem það er, en slíkur mál-
flutningur hefur æði sterkan svip
af þeirri einstrengingslegu pólitík
gærdagsins, sem nú er á bráðu
undanhaldi í heiminum.
Mér er og mikil spurn, hvaða
erindi slíkur málflutningur á, sem
er skyldur því, sem áður gat að
líta í sovézkum áróðurspésum, sem
ég hef lesið í kippum á ferðalögum
mínum, í formála slíkrar kynning-
ar á núlistum í Sovétríkjunum sem
hingað ratar. Ásamt tilvísun til
mikilleika og þýðingu sýnenda.
Allt þetta og meginhluti sýning-
arinnar minnir sterklega á nafla-
skoðara hugmyndafræðilega tíma-
bilsins á áttunda áratugnum, sem
réðu sér ekki fyrir hrifningu á eig-
in ágæti, og hatramar ómálefna-
legar árásir þeirra á aðra lista-
menn og samtímastefnur. Fyrir
utan nokkrar myndir, sem eru eins
og uppgjör við fortíðina og með
vísun til sósíalrealismans, þá eru
verkin líkast endurómi frá hinni
hugmyndafræðilegu list áttunda
áratugarins í vestrinu.
Það eru þeir Vladimir Miron-
enko, Sergei Mironenko, Andrei
Filippov, Konstantín Reúnov og
Oleg Tistol, sem eiga verk á þess-
ari sýningu.
Það er nokkuð umhugsunarefni
að sumir listamennirnir virðast
álíta „að listin hafí glatað kennslu-
hlutverki sínu“ (!), að post-mód-
ernisminn sé farsótt og sýkill á
sköpunarþrá, og frumlegri hugsun
og listastefnunni er líkt við so-
véska hugmyndafræði fyrri ára.
Öll er sýningin full af táknum og
tilvitnunum, enda skiptir gerð og
innihald meira máli en bygging
og útfærsla.
Þeir sjá bjarma fyrir nýrri list,
sem skal fæðast með nýju árþús-
undi, en gleyma því um leið, að
ný list verður til milli handa lista-
mannsins, en ekki samkvæmt dag-
skipunum né áætlunum. Og ný list
er jafnan það, sem er ferskt og
lifandi og í takt við geijun
tímanna, en er í sjálfu sér tíma-
laus.
Væri ekki farsælla að sovézkir
listamenn leituðu til eigin uppruna
og arfs fortíðarinnar og byggðu á
honum, en í bland við lifandi púls
samtíðarinnar og þá að sjálfsögðu
vestræn áhrif sem austræn. En
ég hef satt að segja lítinn áhuga
á að fá smáútgáfur af listamönn-
um Vestur-Evrópu og Ameríku í
stríðum straumi frá Sovétríkjun-
um á komandi árum. Það er ekki
í takt við samtíð sína og umhverfí
að lýsa því, sem er að gerast og
Saga Akureyrar
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Jón Hjaltason: SAGA AKUR-
EYRAR 890-1862. I. bindi. 228
bls. Útg. Akureyrarbær. 1990.
»Sögurit verða umfram annað
að vera sannleikanum samkvæm
mg þannig skrifuð að einhver nenni
að lesa þau,« segir höfundur í for-
mála.
Síst skal það í efa dregið. Ekki
geta þó allir fallist á það. Til eru
sögurit þar sem skemmtunin hefur
orðið út undan; stundum líka sann-
leikskrafan! Sem betur fer fara
þess háttar annarleg viðhorf hal-
loka í seinni tíð. Og í þessu riti
gætir þeirra ekki. Þvert á móti
fela fyrrgreind orð í sér prýðilega
lýsingu á Akureyrarsögu þessari.
I texta sínum blandar Jón Hjalta-
son saman hreinni sagnfræði og
þjóðlegum fróðleik; og tengir hvort
tveggja saman svo úr verður mis-
fellulaus heild. Hann er hvergi
smeykur að byggja á persónusögu
þar sem efnið leyfir. Raunar er
ógerningur, hvað sem hver segir,
að skrásetja nokkra íslandssögu
án persónusögu þar sem flestar
heimildir, eldri og yngri, eru ein-
staklingum tengdar. Ekki snið-
gengur Jón Hjaltason heldur rétt-
arfarsskýrslur. Enda lýsa þær
snöggtum fleira en því hvernig
menn komust í kast við lögin.
Margs konar fróðleikur um dag-
legt líf og almannahag hlaut að
fljóta með þegar maður varð að
svara til saka fyrir rétti.
Akureyri byggðist upp sem
höndlunarstaður og því settu
kaupmenn í fyrstunni svip á bæ-
inn. Vistarband og fleira olli því
að erfítt var fyrir lausa og liðuga
að setjast þar að. En höfundur
upplýsir að yfírvöld hafí hyllst til
að horfa framhjá hefð og lagabók-
staf í þeim efnum. Hafí þeim þá
vart gengið annað til en að efla
byggð í kaupstaðnum.
Akureyri hefur alltaf verið svo
í sveit sett að þar hefur margur
átt leið hjá garði. Því mun verts-
húsum hafa verið komið þar á fót
fyrr en annars staðar. Maður
nokkur fékk vottorð um að hann
»ræki ágæta greiðasölu þar sem
boðið væri upp á skikkanleg rúm
fyrir bændalýðinn og önnur góð
og hreinleg handa umreisandi
prestum og embættismönnum.«
Og snemma örlar á því að Akur-
eyringar vilji fegra umhverfi sitt.
Bæjarbragur hefur verið fijálsleg-
ur. En stundum hefur verið þar
nokkuð sukksamt eins og verða
vildi í kringum verslanir!
Furðusnemma virðast Akur-
eyringar hafa tekið að líta á bæ
sinn sem höfuðstað Norðurlands,
og þá gjama sem arftaka Hóla-
staðar. Það kom meðal annars
fram í baráttu þeirra fyrir eigin
prentsmiðju um miðja síðustu öld.
Til að hefja prentsmiðjurekstur
þurfti leyfi yfirvalda sem var
hvergi auðsótt. En Akureyringar
skírskotuðu til Hólaprents og
höfðu sitt fram. Um svipað leyti
reistu Akureyringar sína fyrstu
kirkju. Og höndlunarstaðurinn
fékk kaupstaðarréttindi, öðru
sinni. Þar er látið staðar numið í
þessu fyrsta bindi.
Texti Jóns Hjaltasonar er hvar-
vetna ljós og lipur. Prentvillur
hnaut ég um. En þær eiga helst
engar að sjást í riti sem þessu.
Miðað við aðra kaupstaði eru
Akureyringar nokkuð seint á ferð
með þetta verk. Margir, ef ekki
flestir kaupstaðir landsins, hafa
þegar látið skrásetja sögu sína.
Samanburður er því nærtækur.
Þótt allar séu sögumar vel unnar
ber hver og ein sín sérkenni, kosti
og galla. Þessi getur vart talist
öðmm slíkum fremri í fræðilegum
skilningi. En hún er þeirra
skemmtilegust. Myndaval og
myndprentun hefur líka tekist eins
og best verður á kosið.

I
••