Morgunblaðið - 23.01.1991, Síða 18

18
GI
Saddam í felum og óvissa
um getu hans til að stjórna
London. Daily Telegraph, Reuter.
HVAR er Saddam Hussein niður-
kominn? Þessarar spurningar
spyrja nú margir og svarið er
vafalaust, að hann haldi til í ein-
hverju loftvarnabyrginu í
Bagdad. í síðari heimsstyrjöld
stjórnaði Stalín vörnum Moskvu
frá neðanjarðarjárnbraútihni í
borginni og Hitler háði orr-
ustuna um Berlín í byrgi undir
kanslarabyggingunni. I ríki þar
sem allt vald er samankomið hjá
einum og sama manninum er lagt
ofurkapp á að gæta öryggis hans,
ef hann fellur er hætta á, að allt
kerfið hrynji með honum. Her-
íraksforseti á sér fáar leiðir út úr ógöngunum:
Verður píslarvættisdauði
lausn Saddams Husseins?
Stjórnmálaskýrendur á Vesturlöndum hefur greint á um hve fram-
sýnn stjórnmálamaður Saddam Hussein Iraksforseti sé í reynd. Oft
hefur að vísu verið bent á hæfileika hans til að nýta sér hvert tæki-
færi sem boðist hefur til að styrkja stöðu sina í arabaheiminum.
Oðrum virðist stjórnsnilld hans einkum felast í dæmafárri harðn-
eskju gagnvart eigin þjóðbræðrum, tækifærisstefnu og drjúgum
skammti af ósvífni í samskiptum við nágrannaþjóðir Iraka. Við-
brögð ýmissa arabaríkja og einkum þó Bandaríkjamanna við innrá-
sinni í Kúveit virðast hafa komið Saddam gersamlega í opna skjöldu.
Líklega hélt Saddam að aldrei
kæmi til styrjaldar vegna Kúveits.
Hafr hann samt sem áður gert ráð
fyrir þeim möguleika vanmat hann
gersamlega mátt heijanna sem
hægt yrði að senda gegn honum.
Það er jafnvel mögulegt að hann
hafi ímyndað sér að hann gæti sigr-
að í slíku stríði. Hvað sem þessum
bollaleggingum líður er Ijóst að
vonir hans og áætlanir um að verða
ótvíræður forystumaður alls araba-
heimsins eru foknar út í veður og
vind eftir mistökin sem hann er
búinn að gera með því að hleypa
af stað styijöld. Sumir telja að
helsta haldreipi hans sé að verða
píslarvottur islams og hljóta þá
dýrð sem slíkum endalyktum fylg-
ir. Það mælir þó gegn þessari skoð-
un að Saddam hefur verið trúleys-
ingi frá unga aldri, enda þótt hann
hvetji nú fjálglega til „heilags
stríðs“ og biðjist fyrir opinberlega
til að reyna að fá stuðning bók-
stafstrúarmanna. Auk þess hefur
hann á ferli sínum alltaf látið und-
an síga femur en að beijast von-
lausri baráttu. Sem dæmi um klók-
indi hans og sjálfsbjargarviðleitni
má nefna friðarsamninginn við ír-
ana á síðasta ári þar sem hann gaf
eftir alla landvinninga stríðsins við
klerkana í Teheran til að geta ein-
beitt sér að liðsöfnuði bandamanna.
Góð spil á hendi framan af
Saddam gekk margt í haginn
fram til aðfaranætur 16. janúar
þegar loftárásir fjölþjóðaíieraflans
hófust. Hann hafði haldið Kúveit í
hálfan sjötta mánuð og hafnað öll-
um kröfum Sameinuðu þjóðanna
um að draga her sinn á brott. Al-
menningsálit í mörgum ríkjum '
múslima var á bandi hans þótt leið-
togar ríkjanna væru það sjaldnast.
Hann valdi réttan tíma til að láta
vestrænu gíslana lausa og tókst
að draga þannig úr háværri for-
dæmingu almennings í Evrópu og
Bandaríkjunum. Þótt innrásin í
Kúveit hefði augljóslega ekkert
með málstað Palestínumanna að
gera tókst honum að snúa málum
sér í hag á þeim forsendum, beina
athyglinni að ísrael og sá efasemd-
um meðal ráðamanna í sumum
ríkjum bandamanna. Honum mi-
stókst að vísu að fá því framgengt
að brottflutningur herliðsins frá
Kúveit yrði bundinn því skilyrði að
hlutskipti Palestínumanna yrði
bætt. En honum heppnaðist að
draga málið á ný fram í sviðsljósið
og tryggja að það yrði rætt á al-
þjóðavettvangi þegar búið yrði að
leysa Kúveit-deiluna. Ef Saddam
hefði dregið herinn á síðustu
stundu frá Kúveit hefði hann stað-
ið uppi sigri hrósandi, risastór
vígvél hans verið ósködduð og ógn-
að öllum nágrannaþjóðum. írak
hefði verið sterkasta ríkið á svæð-
inu og Saddam Hussein voldugasti
leiðtoginn.
Breytt markmið bandamanna
Stríðsátökin hljóta að breyta
markmiðum bandalagsins gegn ír-
ak. Það væri einfeldningsháttur að
halda að Bandaríkjamenn og aðrir
andstæðingar Saddams láti hjá líða
að nota tækifærið og bijóta her-
veldi hans á bak aftur, eyðileggja
efnavopn hans og möguleika til
framleiðslu slíkra vopna og kjama-
vopna og síðast en ekki síst koma
í veg fyrir að Saddam verði nýr
kalífi arabaheimsveldis með aðset-
ur í Bagdad. „Þetta er í rauninni
ekki stefnubreyting," sagði heim-
ildarmaður í breska utanríkisráðu-
neytinu nýlega. „Áður en stríðið
hófst voru sterk rök fyrir því að
halda uppi viðskiptabanni á íraka
eftir að þeir drægju herinn frá
Kúveit.“
Hvernig myndu arabískir þátt-
takendur í bandalaginu gegn írak
bregðast ef ein af bræðraþjóðum
þeirra yrði að sætta sig við algeran
hemaðarósigur og hræðilega auð-
mýkingu af hálfu herliðs þar sem
kjarninn er ættaður frá löndum
„trúvillinganna“? Sérfræðingar í
málefnum Mið-Austurlanda telja
að innst inni myndu þeir vera án-
ægðir þótt látin yrðu í ljós reiði og
skelfing á opinberum vettvarigi.
„Egyptar og Sýrlendingar yrðu
Saddam Hussein íraksforseti.
innra með sér harðánægðir, frá sér
numdir af gleði,“ sagði einn sér-
fræðingurinn. Báðar þjóðirnar hafa
haft miklar áhyggjur af vaxandi
veldi Saddams Husseins eftir að
stríðinu milli íraka og írana lauk
1988. Egyptar hafa meiri áhuga á
að byggja upp efnahag sinn í friði
og öðlast smám saman aftur virð-
ingu meðal annarra arabaþjóða
sem þeir glötuðu að nokkm vegna
friðarsamninga Anwars Sadats við
Israela á áttunda áratugnum. Þeir
hafa engan áhuga á að jafnvægi í
Mið-Austurlöndum verði raskað
enn frekar en orðið er. Sýrlending-
ar gera sér gein fyrir því að þeir
geta ekki lengur reitt sig á
pólitíska, efnahagslega og hernað-
arlega hjálp frá Sovétríkjunum.
Þeir vilja nú eindregið reyna að þvo
af sér stimpilmerki hryðjuverka-
manna og bæta sambúðina við
Vesturlönd til að einangrast ekki í
valdataflinu í Mið-Austurlöndum.
Mikilvægast af öllu er þó kannski
að fjölmargir arabar í nágrann-
aríkjum Saddams telja að öflug
vígvél hans sé miklu fremur ógn
við nágrannaríki trúbræðra hans
en það ríki sem hann segist sjálfur
vilja sigra, þ.e. ísrael.
Sterkari staða ísraela
Margt bendir til þess að ísraelar
geti og hafí nú þegar styrkt mjög
stöðu sína með því að rasa ekki
um ráð fram andspænis eldflauga-
árásum íraka. Sambúð þeirra við
Bandaríkjastjóm hefur stórbatnað.
Með því að láta ekki egna sig til
þátttöku í átökunum hafa þeir
tryggt að bandalagið gegn Saddam
klofnar ekki og stjórnvöld í Jerúsa-
lem eiga nú miklu fremur hönk upp
í bakið á ráðamönnum Vesturveld-
anna en öfugt. Bandalagsríkin
verða að tryggja ísraelum að hver
sem úrslit mála verði þurfí þeir
ekki að óttast árás af hálfu íraks.
Það styrkir enn samningsstöðu
ísraela að Yasser Arafat, leiðtogi
Frelsissamtaka Palestínumanna
(PLO) hefur með stuðningi við
Saddam glatað öllum ávinningi sem
hann hafði með erfiðismunum öðl-
ast á Vesturlöndum eftir að hann
hafnaði hyrðjuverkum.
Ólíklegt er að PLO leiki stórt
hlutverk í alþjóðlegum samninga-
viðræðum um frið í Mið-Austurl-
Öndum sem jafnvel Ísraelar munu
e.t.v. ljá máls á eftir átökin fyrir
botni Persaflóa. ísraelsstjórn hefur
neitað að ræða við fulltrúa PLO
en mögulegt er að hægt verði að
telja hana á að ræða við aðra tals-
menn Palestínumanna á hernumdu
svæðunum. Sýrlendingar gætu
fengist til að taka þátt í viðræðum
um frið á öllu svæðinu gegn því
að fá á ný Golan-hæðirnar sem
ísraelar hersitja. Hugmyndir Ge-
orge Bush Bandaríkjaforseta um
nýja skipan öryggismála í heimin-
um og þá ekki síst í Mið-Austurl-
öndum gætu orðið að veruleika.
(Byggt á The Daily Tclegraph).
foringjarnir þurfa líka á fyrir-
skipunum hans að halda en á
þessari stundu er ekki vitað .
hvort eða hvernig þeim er komið
til skila.
Til að koma skilaboðum áleiðis
verður Saddam 'annaðhvort að not-
ast við útvarpssendingar eða síma-
og fjarritalínur, sem eru grafnar í
jörð og hafa ekki rofnað í árásum
bandamanna. Hlerunarstöðvar
bandamanna verða hins vegar strax
varar við ef útvarpssendar eru not-
aðir og þá eru umsvifalaust gerðar
árásir á upptökin. Miklar sendingar
af þessu tagi eru því ólíklegar og
Saddam myndi hugsanlega koma
upp um verustað sinn með því að
nota þær. Niðurgrafnar símalínur
eru þess vegna vænlegri kostur en ■
slíkt fjarskiptakerfi er mjög ósveigj-
anlegt og líkurnar á, að það hafí
rofnað í loftárásum, eru miklar. Þá
er fátt annað eftir fyrir Saddam en
að hafa sendiboða í förum milli
höfuðstöðvanna og vígvallarins.
Almenningur í írak hefur orðið
fyrir alvarlegu áfalli vegna loftár-
ása bandamanna enda hafði fólki
verið talin trú um, að máttur hers-
ins væri svo mikill, að lítið væri að
óttast. „Okkur var sagt að hafa
engar áhyggjur," sagði kona í
Bagdad við vestræna fréttamenn
áður en þeir urðu að fara burt úr
borginni. „Þeir sögðu, að þetta yrði
eins og í stríðinu við írani en þetta
er engu líkt.“
Hér er um að ræða óvenjulega
hreinskilni því að írakar eru orðnir
vanir því að tala bara í hálfkveðnum
vísum af ótta við, að allar samræð-
ur sép hleraðar, hvar sem fólk er
statt. Segja sumir, að hlerunartækj-
um hafí jafnvel verið komið íyrir í
umferðarljósastaurum og í stál-
grindunum á brúnni yfír Tígrisfljót.
Áður en frestur íraka til að fara
frá Kúveit rann út var það haft
eftir ’ymsum stjórnarerindrekum,
að mesta hættan fyrir Saddam
væri að standa uppi sem keisarinn,
sem reyndist ekki vera í neinu. Ef
það gerðist væri líklegt, að kúgun-
arkerfíð missti tökin á fólkinu og
raunar virtist þegar vera farið að
slakna á aganum áður en loftárás-
imar hófust. Svartamarkaðsbrask
með dollara jókst þá skyndilega
þrátt fyrir ströng viðurlög og al-
gengt var, að umferðarreglur væru
ekki virtar. Hingað til hafa menn
átt á hættu að missa bílinn fyrir
að aka yfír á rauðu ljósi eða á
móti einstefnu.
Ef íraski herinn á ekkert öflugt
svar við lofthernaði bandamanna
munu margir írakar vafalaust
minnast sigurvissu Saddams og
yfírlýsinga hans um „leynivopnið",
sem átti að sigra íjandmannaher-
inn. „Ég vildi, að það væri notað,“
sagði gamall maður í einu loft-
varnabyrgjanna um leið og það
skalf og nötraði í miklum sprengin-
um. „Eg vildi, að við hefðum eitt-
hvað til varnar.“
Eldur í olíulindunum í Kúveit
gæti logað í marga mánuði
Lundúnum. Reuter.
ÍRAKAR gætu auðveldlega kveikt í olíulindum Kúveits áður en
þeir færu úr landinu, að því er verkfræðingar sögðu í gær.
Vísindamenn vöruðu einnig við því að eldurinn gæti logað mánuð-
um saman og reykmökkurinn kynni að verða svo mikill að ekki
sæist til sólar.
Verkfræðingar sögðu að þar
sem olíulindir Kúveits væru ná-
lægt yfírborði jarðar yrði eldurinn
gífurlegur. „I Kúveit er einna
mest af þeim olíulindum heims
sem auðveldast er að nýta,“ sagði
verkfræðingur sem starfað hefur
við að reisa olíumannvirki í Kú-
veit. „Þær eru ekki mjög djúpar
þannig að ef eldurinn kemst niður
um borholuop gætu þær brunnið
í mjög langan tíma.“
Verkfræðingurinn bætti við að
öryggisloki í holunum og skjót
viðbrögð slökkviliðsmanna gætu
komið í veg fyrir alvarlegt tjón.
Sérfræðingar í olíuvinnslu töldu
hins vegar að hægt væri að eyði-
leggja öryggislokana með
sprengjum, jafnvel þá sem lægju
dýpst í holpnum. Auk þess væru
litlar líkur á því að slökkvilið
kæmist til þeirra fyrr en ljölþjóða-
herinn næði Kúveit á sitt vald.
Nokkrir vísindamenn sögðu að
reykmökkurinn gæti jafnvel dreg-*
ið úr regni í Asíu og valdið minni
hita út um allan heim. Aðrir voru
þó þeirrar skoðunar að hundruð
olíulinda þyrftu að brenna í sex
mánuði og jafnvel ár til að hafa
veruleg áhrif á loftslag í heimin-
um.
John Pike, loftslagsfræðingur
hjá Sambandi bandarískra
vísindamanna í Washington, sagði
að ef kveikt yrði í öllum olíulind-
unum yrði reykmökkurinn til þess
að ekki sæist til sólar. Hins vegar
telja flestir verkfræðingar ólíklegt
að írökum takist að kveikja í þeim
öllum.