Morgunblaðið - 23.01.1991, Blaðsíða 40

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. JANÚAR 1991
40
Við höfum bersýnilega
ekkert trúnaðarsamband
við hana dóttur okkar ...
HÖGNI HREKKVÍSI
Draumar og merking þeirra
— fyrrihluti
Til Velvakanda.
Við sofum að jafnaði þriðja hluta
ævinnar og það er raunar furðulegt
hversu svefninum hefur verið gefinn
lítill gaumur, svo og draumum þeim
sem honum fylgja.
Alla menn dreymir, a.m.k. and-
lega heilbrigt fólk, en fávita og
margt geðbilað fólk dreymir ekki.
Meira um það síðar.
Elstu frásagnir af draumum og
draumaþýðingum eru egypskar og
færðar í höggmyndaletur fyrir 4000
árum, þær er að finna í breska þjóð-
minjasafninu (British museum).
Berdreymi og drauma fyrir dag-
látum þekkjum við öll. Pjölda frá-
sagna er að finna, bæði í nýja og
gamla testamentinu af slíkum at-
burðum.
„Vitringar úr austurátt" voru
prestar, sem fundu Jesúbamið eftir
tilvísun í draumi. Engill birtist Jósef
í draumi og réð honum og Maríu
að flytja til Egyptalands undan
Heródesi. Seinna dreymdi Jósef aft-
ur engil sem sagði honum að hann
skyldi flytja til baka með fjolskyldu
sína til Israels. Konu Pílatusar
dreymdi fyrir aftöku Jesú, nóttina
áður, og baðst griða fyrir hann.
Demokritos, sá er fyrstur setti
fram kenninguna um atomið, eða
kjarnaeininguna, fékkst einnig við
draumaþýðingar á 5. öld f.Kr. Dem-
okritos sagði að draumar stöfuðu
af utanaðkomandi áhrifum, öndum
eða sálum, sem tækju sér bólfestu
í líkama hins sofandi manns. Þannig
gerðu hinir framandi andar vart við
sig og þannig kæmu þeir skoðunum
sínum og skilaboðum á framfæri.
Áhugamenn um stjörnuspá og
stjörnutúlkun hafa margir tekið upp
þessa gömlu hugmynd.
Búddahtrúarmenn álíta drauma
raunverulegri hugsunum manna í
vökuástandi. Vakandi verður maður
fyrir sjónhverfingum og hillingum
þeim er hindúar kalla „maya“, og
er sjónvilla eða blekking. Áðeins í
draumi lifir maðurinn raunhæfu og
hamingjusömu lífí, segja hindúar.
Munkar í Tíbet segja að í draumi
geti maður losnað úr „karina" og
þá sé hægt að hverfa til hins guð-
dómlega heims, heims þess er varir
tii eilífðar. Lao Tse og taóistar álykta
einnig drauminn jafn raunverulegan
og hugleiðingar í vöku. Kóraninn
segir frá því er Allah birtist Múha-
með í draumi (Kor. 1:45), og bauð
honum að stofna ný trúarbrögð.
Erkiengillinn Gabríel birtist einnig
Múhameð í draumi og las honum
textann að Kóraninum. Aðrir sögu-
legir draumar eru t.d. draumur
Xerxesar um sigurstranglega árás á
Grikki. Artabanus ráðherra hans
sagði honum að draumar væru oft
fyrir daglátum og réð honum að láta
til skarar skríða. Allt kom fram eins
og Xerxes hafði séð fyrir í draumi.
Alexander mikla dreymdi einnig
oft fyrir átökum við óvini sína, þann-
ig dreymdi hann t.d. fyrir umsátri
og árás á persnesku borgina Tiros,
sem hann sigraði nákvæmlega eins
og hann hafði dreymt fyrir.
Með efnishyggjunni og raun-
hyggjunni er eins og draumarnir
hafi breitt nokkuð um svip. Þannig
segir Immanuel Kant „fábjánann
dreymir dagdrauma". Schopenhauer
segir „draumar eru augnabliks sál-
sýki, en sálsýkin er langvarandi
raumur“. Nietsche sagði að draumar
væru leifar af óralöngu þróunar-
skeiði mannsins.
Sögulegir skjalfastir draumar sem
margir kannast við eru t.d. draumur
Abrahams Lincolns forseta er hann
dreymdi fyrir eigin andláti.
Lincoln var tregur til frásagna en
sagði þó: „Ég var staddur í viðhafn-
arherbergi Hvíta hússins, heiðurs-
vörður stóð við líkkistu. Hver er sá
látni, spurði ég. Forsetinn, var svar-
ið, hann var myrtur.“ Nokkrum dög-
um eftir þennan draum var Lincoln
skotinn til bana af ofstækisfullum
Suðurríkjamanni í leikhúsi, eins og
kunnugt er.
í skjalasafni alríkislögreglunnar
bandarísku er að fínna frásögn kon-
unnar sem dreymdi fyrir morðinu á
John F. Kennedy forseta, 10 klst.
áður en hann var skotinn. Hún vildi
vara forsetann við að fara til Dallas
eftir hinn óhugnanlega draum, en
enginn tók mark á draumi hennar
né viðvörun. •
Margir íslendinga eru berdreymn-
ir. í íslendingasögunum úir og grúir
af draumum og forspám. Þannig
segir í Hrafnkelssögu Freysgoða:
Hallfreð dreymdi nótt eina að maður
kom til hans og sagði: „Flyt þú bú
þitt vesturyfir Lagarfljót því þar
bíður hamingjan þín.“ Hallfreður
vaknaði og flutti bú sitt vesturyfir
Rangá að bæ þeim er síðar fékk
nafnið Hallfreðsstaðir. Á fyrra bæj-
arstæði skildi hann eftir gölt og
geithafur. Sama dag og Hallfreður
fór frá bænum féll mikil skriða á
húsin og létu þar lífið bæði dýrin.
Síðan heitir þar að Geitardal.
Hitler lá í skotgröf með félögum
sínum í fyrri heimsstyijöldinni. Þá
dreymdi hann að mikil sprengja félli
niður í skotgröfina. Hann steig upp
úr skotgröfínni í svefni og gekk fram
á vígvöllinn. Allt í einu vaknar hann
við mikinn hvell. Hann snýr þá aftur
að skotgröfinni þar sem mikil
sprengja var nýfallinn og hafði drep-
ið alla félaga hans.
Snorri símritari Lárusson (bróðir
Inga T. tónskálds) sagði mér einn
hinn athyglisverðasta draum sem ég
hefí heyrt, og sem ég hefí raunar
lauslega minnst á áður hér í blað-
inu, í öðrum dálki.
Það var um hávetur austur á
Seyðisfírði, veðurhamur var mikill
og barði húsið utan þar sem Snorri
svaf. Þá dreymdi hann að menn
kæmu inn um gluggann — og gengju
í halarófu fram með rúmstokknum
þar sem hann svaf og út um dyrnar
andspænis glugganum. Snorri leit á
þessa menn. Þetta voru erlendir sjó-
menn eftir útliti að dæma, dökkir
og fremur lágvaxnir, og allir hold-
votir. Hann þekkti engan, en sá þó
greinilega andlit þeirra.
Morguninn eftir þegar hann var
staddur niður við flæðarmál frétti
hann af franskri skútu sem hafði
farist í fjarðarmynninu um nóttina
og var talið að allir skipveijar hefðu
farist. Nú tók líkin að reka á land
þar sem Snorri stóð. Hann leit á þau
hvert af öðru og nú þekkti hann þá
alla. Þetta voru sömu sjómennirnir
og höfðu heimsótt hann í draumi
nóttina áður. Richardt Ryel
Læða
Þessi steingráa læða kom sem
jólagestur í íbúð við Neðstaleiti og
gaut þar fimm kettlingum. Aðeins
er hægt að hýsa hana tímabundið.
Upplýsingar í símum 36239 og
687471.
Yíkveiji skrifar
DlPLÓMATÍSK FRiPHELSI ? '
Aundanförnum sólarhringum
hefur reynt mjög á ljöl miðla
menn um heim allan. Þunginn hér
á landi magnaðist mikið á fímmtu-
daginn í síðustu viku, þegar Hekla
tók að gjósa. Gildi útvarps- og sjón-
varpsfrétta er ekki síst, að menn
telja sig geta gengið að þeim vísum
á ákveðnum tímum sólarhringsins,
kveikt og heyrí það sem ber hæst
og síðan slökkt aftur. Atburðirnir
miklu röskuðu þessu öllu saman.
Samningur Stöðvar 2 við CNNsjón-
varpsstöðina bandarísku gjörbreyttj
þar að auki viðhorfi manna til
fréttamiðlunar á svipstundu.
Sjónvarpsfréttatímar voru jafnt
að morgni um hádegi og á kvöldin
hjá báðum íslensku stöðvunum.
„Fréttatengdir umræðuþættir" eins
og það heitir víst voru á öllum rás-
um. Menn gengu seint til náða eða
sofnuðu alls ekki af því að þeir
voru að horfa á CNN á nóttunni.
Þegar málum er þannig komið
er gott fyrir menn að geta gengið
að einhveijum miðlum vísum, þar
sem þeir vita, að á einum stað eru
dregnir saman allir höfuðþættir og
þeir skilgreindir. Þar gegna blöðin
miklu hlutverki og ef rétt er á hald-
ið á gildi þeirra fremur að aukast
heldur en hitt þegar stöðuga
streymið á ljósvakanum verður
meira.
xxx
Aðal þeirra sem flytja fréttir
beint í útvarp eða sjónvarp
er að ávinna sér traust á stundum
sem þessum. Menn vilja áreiðan-
leika og krafan um að gerður sé
glöggur munur á milli staðreynda
og mats fréttamannsins magnast.
Því miður er enn sá ljóður á mörg-
um fréttariturum hljóðvarps ríkisins
í útlöndum, að þeir ráða ekki við
skoðanir sínar, þegar þeir ætla að
segja fréttir. Tilefni þess að haft
er samband við þá eða þeir hringja
finnst hiustandum oft fremur vera,
að þeir vilji koma einhverri skoðun
á framfæri en skýra frá staðreynd-
um. Samanburður, til dæmis við
CNN og Sky, ætti að auðVelda
mönnum að átta sig á því í hveiju
þessi gagnrýni felst.
Sjónvarpsstöðvar sem sækjast
eftir trausti sem fréttastöðvar
ávinna sér það ekki með því að
hafa fréttamenn, sem ráða ekki við
eigin skoðanir í fréttaflutningnum.
Hvers vegna skyldu menn vera að
kaupa sér aðgang að slíkum stöðv-
um eða styrkja þær með auglýsing-
um? Hættan á einkaskoðanaútvarpi
af þessu tagi virðist hér á landi
meiri hjá stöðvum sem reknar eru
í skjóli ríkisins en stöðvum sem
reknar eru af einkaaðilum.
xxx
Er það frétt, að Bandaríkjamenn
kunni að snúast gegn
stríðsrekstrinum við Persaflóa, þeg-
ar sjónvarpsmyndir taka að berast
þaðan af mannfalli? Er það frétt
að menn þurfi að lesa það í bókum
eftir nokkur ár, hvað gerðist á
fyrsta degi sóknaraðgerðanna gegn
Saddam Hussein og ástæða sé til
að taka hæfilegt mark á því sem
fjölmiðlar segja? Hvoru tveggja
spurningin vaknaði eftir að hafa
hlustað á vangaveltur fréttaritara
hljóðvarps ríkisins, sem fluttar voru
þar sem fréttir.