Morgunblaðið - 26.01.1991, Page 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JANL'AR 1,991
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Auk hússins á myndinni á Þormóður rammi þrjá togara. Tveir eru gerðir út á ísfiskveiðar en Stapavíkinni hefur verið lagt til úreld-
ingar. Samanlagður aflakvóti skipanna neraur 6.000 þorskígildum og 100 tonna rækjukvóta. Að áliti kunnugra er það kvótinn sem
gefur allri eigninni verðmæti. En hversu mikið?
Hvers virði er
Þormóður rammi?
ÞAÐ BLANDAST engum hugur
um að Þormóður rammi hf. er
eitt af stærri útgerðar- og fisk-
vinnslufyrirtækjum landsins en
sérfræðingar deila um hvort
hann er verðlaus, verðlítil eign
eða gulls ígildi sem selja mætti
á þrjú hundruð milljónir króna.
Auk þess sem nettóvirði eigna
hans eru 575 milljónir kr. Allt
fer það eftir því hvaða not menn
hafa fyrir eignina. Siglfirðing-
um hlýtur að finnast sú umræða
allhjákátleg, fyrirtækið er jú
lífæð bæjarfélagsins og verður
vart metið til ákveðinnar krónu-
tölu út frá því sjónarmiði. Egin-
irnar eru óneitanlega miklar;
m.a. fullkomið frystihús og aðr-
ar fasteignir, þrír togarar með
aflakvóta að verðmæti 769 millj-
ónir en skuldirnar vega þungt
og eru á áttunda hundrað millj-
óna. En jafnvel þar liggja verð-
mæti fyrir suma þvi félagið á
skattalega frádráttarheimild
vegna taps upp á 730 milljónir.
Hvorki endurskoðendur fjár-
málaráðherra né Ríkiendur-
skoðun leggja sjálfar eignirnar
til grundvallar mati sínu, heldur
flóknar áætlanir um notagildi
og möguleika fyrirtækisins. A
endanum er það markaðurinn
sem gefur haldbestar niðurstöð-
ur um verðmætið, hvað eru
kaupendur tilbúnir til að greiða?
Þó er það líka afstæður mæli-
kvarði. Verðbréfafyrirtæki, sem
fjármálaráðherra, neitar að
greina frá hvert er, telur fyrir-
tækið jafnvel verðlaust miðað
við ákveðnar forsendur.
Ríkisendurskoðun leggur svo-
kallað „tekjuvirðismat" til grund-
vallar niðurstöðu sinni um andvirði
hlutabréfa ríkissjóðs í Þormóði
ramma. Með þeim aðferð er virði
alls fyrirtækisins metið í hendi
kaupanda að teknu tilliti til skilyrða
sem seljandinn kann að setja. Þar
sem ráherra taldi rétt að taka ekki
eingöngu mið af markaðsvirði eign-
anna heldur einnig til atvinnu-
byggða og félagslegra sjónarmiða
við söluna, telur Ríkisendurskoðun
rétt að beita tekjuvirðisaðferðinni.
Rekstrarhagnaður 120
millj.
Samkvæmt bráðabirgðayfirliti
um rekstur fyrirtækisins á síðásta
ári kemur fram að áætlaður rekstr-
arhagnaður fyrir afskriftir og fjár-
magnsliði hafi numið allt að 120
milljónum kr. Heildarskuldir eru
áætlaðar 724 milljónir í árslok og
veltufjármunir 170 milljónir.
Skuidir að frádregnum veltufjár-
munum eru því 554 milljónir um
síðustu áramót og hafa lækkað um
35 milljónir frá því fimm mánaða
milliuppgjöri sem miðað var við
þegar salan fór fram. Jákvætt eig-
ið fé í maílok var 137 milljónir kr.
Ríkisendurskoðun bendir á að sam-
anburður við rekstur annarra út-
gerðar- og fiskvinnslufyrirtæki
leiði í ljós að rekstrarafkoma Þor-
móðs ramma er mjög nálægt með-
altali þeirra fyrirtækja. Síðast liðið
sumar breytti ríkið 383 milljóna
kr. skuld fyrirtækisins í hlutafé
Við mat á fyrirtækinu sam-
kvæmt „tekjuvirðisaðferðinni" þarf
stofnunin að gefa sér ýmsar for-
sendur um reksturinn í framt-
íðinni. Er gert ráð fyrir að tekjur
Þormóðs ramma verði rúmur rnillj-
arður á árinu. Framlegð til af-
skrifta og vaxta er áætluð 14,2%
af tekjum. Afskriftir eru áætlaðar
62 milljónir, raunvextir 8% af 550
milljóna kr. langtímaskuldum og
raunvextir afurðalána 10% af 90
milljónum króna. Kemst Ríkisend-
urskoðun að því að nettó framlegð
sé 30 milljónir kr. „Miðað við að
fyrirtækið væri selt fyrir 3Ó0 millj-
ónir króna gæfi það eigendum sam-
kvæmt framansögðu 10% arð af.
söluverðmætinu," segir í niðurstöð-
um Ríkisendurskoðunar.
Stofnunin beitir éinnig „eigna-
matsaðferð" til samanburðar. Þor-
móður rammi á þijá togara með
rífiega 6.000 tonna aflakvóta í
þorskígildum. Markaðsverð skip-
anna er áætlað 925 milljónir kr.
en þar af er verðmæti kvótans ta-
lið vera 769 milljónir. Bókfært verð
fastafjármuna að skipum undan-
skildum er 403 milljónir. Heildar-
verðmæti eigna Þormóðs ratnma
er samkvæmt niðurstöðu Ríkisend-
urskoðunar um 1.338 milljónir
króna. Frá þeirri upphæð dragast
813 milljóna kr. skuld þannig að
nettóvirði eignanna í maílok 1990
var 575 milljónir kr.
Ríkisendurskoðun bendir sér-
staklega á að fyrirtækið á ónýttan
skattalegan tapfrádrátt sem nam
728 milljónum kr. í árslok 1990.
Hvað mat á virði kaupendanna
snertir kemst Ríkisendurskoðun að
Yerðbréfa-
fyrirtæki:
Verðlaus eign.
Kaupendur
buðu:
140 milljónir.
Mat endur-
skoðenda:
150 milljónir.
Ríkisendur-
skoðun:
300 milljónir.
Nettóvirði
eigna:
575 milljónir
Markaðsverð
kvóta:
769 milljónir
því, að framtíðartekjui' Drafnars
hf. séu áætlaðar 150 milljónir kr.
Framlegð fyrirtækisins er áætluð
19 milljónir og að frádregnum af-
skriftum og vöxtum er nettófram-
legð 7,5 milljónir. Tekjuvirði Drafn-
ars er því metið á 75 milljónir.
Eignamat á Drafnari leiðir í ljós
heildarverðmæti upp á 135 milljón-
ir kr. Nettóvirði eignanna telst vera
40 inilljónir þegar 95 milljóna kr.
skuldii' hafa verið dregnar frá.
Heildartekjur Egilssíldar eru
áætlaðar 45 milljónir kr. söluverð-
mæti 46 milljónir kr. rniðað við 4,6
milljóna kr. nettó framlegð. Heild-
arverðmæti eigna er metið á 43
milljónir. Skuldir nema 23,6 millj-
ónum og því er nettóvirði eigna
um 19 milljónir kr. samkvæmt for-
sendum Ríkisendurskoðunar.
Ríkisendurskoðun bendir á að
nafnvirði hlutabréfanna í Þormóði
ramma nam 407 milljónum fyrir
sameininguna en með sölusamn-
ingunum var samþykkt að færa
nafnverð hlutaijárins niður í 120
milljónir kr. Ríkiséndurskoðun
kemst að eftirfarandi niðurstöðu
um sameiningu fyrirtækjanna;
„Við sameininguna fengu hlut-
hafar í Drafnari hf. og Egilssíld
hf. hlutabréf í Þormóði ramma hf
í skiptum fyrir öll sín bréf í fyrr-
nefndu félögunum, hluthafar
Drafnars fengu bréf að nafnverði
52 milljónir kr. og hluthafar í Eg-
ilssíld hf. bréf að nafnverði 28
milljónir, kr. Hlutabréfin í Þormóði
ramma hf. voru metin á genginu
1,25 eða 100 milljónir við þessi
skipti.
Þegar skiptahlutföll eru skoðuð
kemur í ljós að Drafnar hf. og
Egilssíld hf. eru métin á mun hærra
vet'ði í santeiningunni heldur en
bókfært eigið fé félaganna segir
til um. Látin voru af hendi hluta-
bréf í Þormóði ramma hf. sem virt
voru á 100 miljónir kr. Hins vegar
var bókfært eigið fé félaganna í lok
júlí 1990 urn 32-milljónir kr. hjá
Drafnari hf. og um 9 milljónir kr.
hjá Egilssíld hf., samtals ifm 41
milljón kr. Við sameininguna var
því eigið fé félaganna hækkað upp
2,4 sinnum. Eigið fé Þormóðs
ramma hf., sem var um 137 millj-
ónir kr., var aftur á móti virt á 150
milljónir kr. (1,09 sinnum).
Eftir sameininguna, en fyrir sölu
nýrra hlutabréfa, er hlutafé hins
sameinaða félags 200 milljónir kr.
Hlutaféð skiptist þannig að eigend-
ur Drafnars hf. og Egilssíldar hf.
fengu við sameininguna 40% en
fyrri hluthafar Þormóðs ramma hf.
60% (þar af ríkissjóður 24%).
Hefði tekjuvirði félaganna verið
metið með sama hætti og gert er
hér að framan og það látið gilda
hefðu Drafnar hf. og Egilssíld hf.
verið metin á 75 milljónir kr. og
46 milljónir kr. eða samtals 121
milljón kr. og Þormóðut' rammi hf.
á 300 milljónir kr. Hlutur ríkissjóðs
í hinu sameiginlega félagi hefði þá
orðið 120 milljónir kr. eða 28,5%,“
segir í skýrslunni.
Fráleitar forsendur
Endurskoðendurnir Ólafur
Nílsson hjá Endurskoðun hf., og
Hallgrímur Þorsteinsson, hjá N.
Manscher, sem unnu matsgerðina
fyrir fjármálaráðherra segja að nið-
urstaða Ríkisendurskoðunar sé frá-
leit. Þeir segjast hafa beitt mismun-
andi aðferðum í álitsgerð sinni til
ráðherra og m.a. notað sömu tekju-
virðisaðferð og Ríkisendurskoðun
beitir, en gefið sér aðrar forsend-
ut'. „Þessi matsaðferð byggist á
áætlunum hvað varðar framlegð
og arðsemiskt'öfu. Hún er mjög
viðkvæm fyrir minnstu breytingum
á áætlunum og aðeins 1% lækkun
á framlegðaráætlun Ríkisendur-
skoðunar, sent er 14,2%, leiðir til
133 miiljóna króna mats á fyrir-
tækinu miðað við 15% arðsemiskr-
öfu án þess að nokkru öðru sé
breytt í áætluninni," segja þeir.
Endurskoðendurnir segja að 10%
arðsemishlutfall sem Ríkisendur-
skoðun miðar við sé of lágt miðað
við þann áhætturekstur sem þarna
sé utn að ræða. 15% arðsemi sé
nær lagi og þá lækki verðmæti
fyrirtækisins úr 300 milljónum í
200 milljónir miðað við sömu for-
sendur Ríkisendurskoðunar að öðru
leyti. Endurskoðendurnir benda á
að framlegð Þormóðs ramma á
árunum 1987 - 1989 hafi að meðal-
tali verið 12,6%. Miðað við að aðr-
ar fjárhæðir í áætlun Ríkisendur-
skoðunar séu óbreyttar er mat fyr-
irtækisins 140 milljónir miðað við
10% at'ðsemi og 93 milljónir miðað
við 15% arðsemiskröfu. Þeir bendá
einnig að meðaltalsframlegð 50 -
60 fyrirtækja með blandaðan rekst-
ur í útgerð og fiskvinnslu á árunum
1987 - 1989 skv. skýrslum Þjóð-
hagsstofnunar sem er 11,7%. leiði
til enn lægra mats á virði Þormóðs
ramma eða 40 milljóna mats miðað
við 10% arðsemi og aðeins 27 millj-
óna kr. verðmætis hlutabréfanna
miðað við 15% arðsemi.
Óeðlileg viðmiðun
endurskoðendanna
Halldór V. Sigurðsson, ríkisend-
urskoðandi og Sigurður Þórðarson,
vararíkisendurskoðandi, segjast
standa við hvert orð skýrslunnar
og vísa gagnrýni endurskoðend-
anna frá sér. Þeir segjast ívmati
sínu hafa tekið tillit ,til skilyrða
ráðherra við söluna. Segja þeir að
niðurstaða þeirra um 14,2% fram-
legð af tekjum til afskrifta og vaxta
hafi m.a. byggst á meðaltali fram-
legðar 53 fyrirtækja í sjávarútvegi
á árinu 1989 skv. úttekt Þjóðhags-
stofnunar. Það gefi hins vegar
ranga mynd að taka þriggja ára
meðaltal eins og endurskoðendurn-
ir gera þar sem árið 1988 voru
rektrarskilyðri í sjávarútvegi slæm
og engan vegin sambærileg við
skilyrði í dag. Þeir segjast ennfrem-
ur hafa tekið tillit til mikils aflak-
vóta togara Þormóðs ramma og
auk þess fengið upplýsingar frá
framkvæmdastjóra fyrirtækisins
um horfur á árinu.
Þess má geta að ijármálaráðu-
neytið hefur ekki viljað opinbera
álit endurskoðendanna frá því í
desember, sem söluákvörðunin var
byggð á, en þar kemur fram að
endurskoðendurnir áttu þess ekki
kost að skoða eignir fyrirtækjanna
á Siglufirði og lögðu ekki mat á
þær, að sögn Ólafs Nílssonar.
Álit sumra er að eftir sölu á
aflakvótanum væru togararnir
einskis virði en Ríkisendurskoðun
metur þá á 160 milljónir. Sömu
sögu megi segja um frystihúsið.
„Vandamálið er að vegna þess
hvernig staðið var að sölunni hefur
ekki komið fram hvert raunveru-
legt markaðsverð fyrirtækisins er
í reynd og héðan af mun það aldr-
ei koma í ljós,“ segja ríkisendur-
skoðendur. „En við sjáurn ekki að
það sé verra að reka útgerðarfyrir-
tæki á Siglufirði en annars staðar
á landinu."
Þeir segja ennfremur að niðut'-
staða þeirra um 10% arðsemiskröfu
sé síst of lág. Þjóðhagsstofnun
geri í sínum útreikningum ráð fyr-
ir 3 - 6% arðsemi í greininni, ríkið
sjálft bjóði ríkisskuldabréf á 6 -
7% vöxtum og ef það hefði ætlað
að arðsemi Þormóðs ramma á 15%,
hefði verið fráleitt að selja fyrir
það verð sem gert var.
„Ef fyrirtæki á að geta skilað
15% arðsemi þyrfti að breyta veru-
lega rekstrarskilyrðunum. Gera
önnur fyrirtæki í sjávarútvegi slíka
kröfu?" spytja Halldór og Sigurður.
„Auðvitað et' þetta eingöngu
mat, en það er byggt á öllum fáan-
legum upplýsin'gum og ráðgjöf end-
urskoðanda sem hefur víðtæka
reynslu af mati á sjávarútvegsfyrir-
tækjum,“ segja þeir.
Ólafur Nílsson segir að afkoma
í greininni sveiflist á milli ára.
„Niðurstaða Ríkisendurskoðunar
er byggð á veikum grunni. Matið
er hærra á öllum fyrirtækjunum
en lagt var til grundvallar í samn-
ingum ráðuneytisins við kaupend-
urna,“ segir hann.