Morgunblaðið - 03.02.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. FEBRÚAR 1991
RÓTTÆKIR umbótasinnar í
Sovétríkjunum lýstu því yfir í
vikunni að perestrojka Míkha-
íls Gorbatsjovs sovétforseta
væri lióin undir lok, þótt hæg-
fara umbótasinnar séu ekki
úrkula vonar um aó forsetinn
muni reyna aó koma í veg fyr-
ir afturhvarf til gamaldags ein-
ræðis. Pólitísk spenna hefur
aukizt og nú virðist stefna í
uppgjör milli Gorbatsjovs og
Borísar Jeltsíns, forseta rússn-
eska sovétlýðveldisins og að-
alkeppinautar hans, sem ýmsir
umbótasinnar telja manna
bezt til þess fallinn að bjarga
Sovétríkjunum úr þeim erfið-
leikum sem við er að stríða.
Perestrojku lokið sagði
í fyrirsögn á forsíðu-
grein í vikublaðinu
Moskvufréttir i vik-
unni. „Mess íasar-
bolsévismi" Gor-
batsjovs hefur
brugðizt, sagði ritstjórinn Vitalíj
Tretjakov í blaði sínu Nezavísímaja
Gazeta. Staníslav Sjatalín, fyrrver-
andi efnahagsráðgjafi Gorbatsjovs,
sagði að forsetinn hefði leitt þjóðina
inn á blindgötu, þar sem hann hefði
reynt að breyta kommúnistakerfinu
í stað þess að leggja það niður.
Gorbatsjov sagði sovézkum og
erlendum fréttamönnum að ekkert
hefði breytzt þrátt fyrir blóðbaðið í
Eystrasaltslöndunum og greinileg
merki þess að hann vill múlbinda
fjölmiðla. Fréttaskýrandi Ízvestía
sagði að vegna aukinna áhrifa harðl-
ínumanna gæti aðeins hægriöfga-
maður tekið við af honum. Stjómvís-
indamaðurinn Fíjodor Búrlaskíj
sagði að „afturhaldsöfl" reyndu að
neyða forsetann til að skipa herfor-
ingjastjóm á borð við þá sem var
komið á fót í Póllandi 1981. Forset-
inn vissi að hann þyrfti einnig að
hlusta á þá sem bentu á sósíaldemó-
kratíska lausn, annars yrði hann
gísl afturhaldssinna og verkfæri í
höndum þeirra.
Búrlatský, Sjatalín og lögfræðing-
urinn Sergej Alexejev telja að lýð-
ræðisjafnaðarstefna sé bezta svarið
við efnahagslegum og þjóðfélagsleg-
um meinsemdum Sovétríkjanna.
Sjatalín telur að Jeltsín og aðrir leið-
togar róttæklinga eigi að beina Gor-
batsjov inn á þá braut. Tretjakov
sagði í blaði sínu að Jeltsín hefði
sagt skilið við gamla, hugmynda-
fræðilega hleypidóma og yrði að
gegna lykilhlutverki í tilraunum til
að endurvekja víðtækar umbætur.
En fátt benti til þess að forsetinn
gæti sigrazt á óbeit sinni á Jeltsín,
sem hefur gagnrýnt aðgerðirnar við
Eystrasait.
Árásir á Jeltsín
Pravda hefur gagnrýnt Jeltsín
harkalega. í einni greininni er hann
sakaður um að kynda undir borgara-
styrjöld. í annarri grein er hafnað
ásökunum að Gorbatsjov hafi stjórn-
að samsæri hægrimanna um að
binda enda á umbætur og koma aft-
ur á alræðisstjórn. Tilgangurinn með
þessum ásökunum sé að víkja Gor-
batsjov úr starfi flokksleiðtoga og
skipa Jeltsín í hans stað.
Peter Gumbel hafði þetta að segja
fyrr í þessum mánuði, segir: „Gorb-
atsjov verður aldrei einræðisherra.
Það á ekki við hann.“ Hins vegar
óttast Petrakov eins og Edúard She-
vardnadze, sem lét af starfi utanrík-
isráðherra í desember, að Gorbatsjov
reyni að búa í haginn fyrir raunveru-
lega einræðisstjórn þeirra aftur-
haldsmanna, sem nú starfa með
honum.
Aukin völd KGB
Raunar bendir ein síðasta tilskip-
un Gorbatsjovs til þess að Kremlvetj-
ar telji sig nú eiga í algeru stríði
við reynslulítinn einkageira, sem
leyft hefur verið að koma á fót, þar
á meðal erlend fyrirtæki, sem starfa
í Sovétríkjunum. Tilskipunin veitir
KGB víðtæk völd til að rannsaka
„efnahagsleg skemmdarverk" og
ráðast gegn þeim með hörku. Leyni-
lögreglan fær meðal annars heimild
til að leggja hald á bankaskjöl og
önnur gögn sovézkra stofnana og
sameiginlegra fyrirtækja sovézkra
aðila og útlendinga.
Ráðstöfunin er liður í víðtækum
aðgerðum, sem miða að því að snúa
við þeirri umbótaþróun, sem átt hef-
ur sér stað í efnahagsmálum. Pet-
rakov kveðst hafa sagt af sér vegna
þess að hann hafi verið orðinn úr-
kula vonar um að takast mætti að
koma á fót eins konar markaðskerfi
í Sovétríkjunum, þótt forsetinn virt-
ist styðja þá hugmynd fyrir nokkrum
mánuðum.
Skömmu áður en Petrakov sagði
af sér afhenti hann Gorbatsjov loka-
tillögur sínar. Hann hvatti meðal
annars forsetann til þess að lýsa
yfir eindregnum stuðningi við nýlega
skýrslu frá Alþjóðagjaldeyrissjóðn-
um (IMF) og fleiri vestrænum stofn-
Unum, þar sem hvatt var til skjótra
ráðstafanna til að endurskipuleggja
sovézkt efnahagslíf. Viðbrögð Gor-
Lettneskir þjóðernissinnar í Riga: Frjálsar ríkisstjórnir í hættu.
Gorbatsjov:
Fangi harðl-
ínumanna?
um ástandið í grein frá Moskvu í
Wall Street Journal í vikunni:
Gorbatsjov forseti virðist kominn
í sjálfheldu, sex árum eftir að hann
komst til valda. Harðlínumenn í
kommúnistaflokknum, heraflanum,
leynilögreglunni KGB og sovézkum
iðnaði beita hann miklum þrýstingi
og hann reynir að hægja á nokkrum
þeim þjóðfélagsbreytingum, sem
hann hefur sjálfur komið til leiðar,
en telur nú að hafa þurfi hemil á.
Hervaldi hefur verið beitt í Eystr-
asaltslýðveldunum og hermönnum
hefur verið skipað að vera á verði á
götum Moskvu og annarra borga frá
1. febrúar. Ströng ritskoðun hefur
aftur verið innleidd í sjónvarpi. Til-
raunir til að koma á efnahagsumbót-
um í anda markaðshyggju hafa ver-
ið lagðar á hilluna. KGB hefur feng-
ið ótakmarkaða heimild til að útrýma
„efnahagsglæpum."
Þessi herferð minnir á daga al-
ræðisstjórnarinnar, sem Gorbatsjov
batt enda á. Þó heldur hann því fram
að ekkert hafi breytzt í grundvallar-
atriðum. „Ekki hefur verið hróflað
við neinu,“ sagði hann í síðustu viku.
„Sá ávinningur, sem var tryggður
með perestrojku, auknu lýðræði og
glasnóst, verður varanlegur og
vemdaður með valdi forsetans."
Sovézkir embættismenn segja að
Gorbatsjov trúi því í raun og veru
að með smáheppni muni hann geta
yfirstigið núverandi erfiðleika, friðað
nýja samheija sína úr röðum harðlín-
umanna og um leið varðveitt mikinn
hluta umbóta sinna óskertar. Síðan
hann komst til valda 1986 hefur
hefur hann oft sýnt að hann hefur
átt auðvelt með að ná málamiðlunar-
samkomulagi við íhaldssama and-
stæðinga, þótt hann komi á breyt-
ingum um leið.
Að þessu sinni virðist dómgreindin
hins vegar hafa brugðizt honum illa
að sögn þeirra sem þekkja hann
bezt og það getur ef til vill orðið
honum að falli. Um leið og tilhneig-
ing hans til valdboðsstefnu hefur æ
betur komið í Ijós á síðustu vikum
hafa nær allir þeir sem hjálpuðu
honum að móta hugsjónirnar um að
gera Sovétríkin að nútímalegu lýð-
ræðis- og réttarríki og hrinda þeim
í framkvæmd snúið við honum baki.
Óþreyjumerki
Á sama tíma sýna hinir nýju sam-
starfsmenn hans, sem eru nær ein-
göngu úr heraflanum, KGB og her-
gagnaiðnaðinum, merki um óþreyju
vegna þess að hann er tregur til að
færa klukkuna enn lengra aftur.
Nokkrir tala opinskátt um „svik“ og
leggja fast að honum að grípa til
enn harkalegri ráðstafanna. Verið
getur að honum verði um megn að
standa gegn þeim kröfum.
Gorbatsjov hefur alltaf reynt að
halda sig á miðju stjórnmálanna, en
hún er horfin undan fótum hans og
hann hefur því miklu minna svigrúm
en áður. Fyrrverandi vinum hans og
samstarfsmönnum hefur fundizt
sorglegt að fylgjast með því hvernig
einangrun hans hefur aukizt stöðugt
og hann hefur orðið fangi eigin ráða-
bruggs, og svo getur farið að mfs-
heppnuð tilraun til að ríghalda í
völdin verði til þess að hann hafi
yfirumsjón meá því að allt það sem
hann byggði upp verði rifið niður.
„Hann hörfar í allar áttir,“ segir
Tatjana Zaslavskaja, félagsfræðing-
ur sem starfaði fyrir Gorbatsjov fyrst
eftir að hann tók við embætti og
ýtti undir tilraunir hans til að koma
á opnara þjóðfélagi.„Hann hefur
villzt af leið og er ringlaður við þær
aðstæður er ríkja og það er það
versta sem fyrir þjóðhöfðingja getur
komið.“
Níkolaj Petrakov, sem var efna-
hagsráðgjafi Gorbatsjovs um eins
árs skeið unz hann lét af störfum