Morgunblaðið - 17.02.1991, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1991
< VÍSS!
Ef höfðinginn gerði þetta við þræl
þurfti hann aðeins að greiða eiganda
hans helming af matsverði þrælsins,
og hélt auga sínu ósködduðu. Þykir
þetta bera vott um að lögbók Hamm-
úrabís hafi stuðlað að verndun stétt-
askiptingar og þrælahalds.
Engu að síður hefur ljóma stafað
af nafni Hammúrabís allt fram á
vora daga. Má vera að frægð hans
sem lögspekings hafi valdið því að
ungur maður að nafni Saddam Tikr-
iti (sem síðar tók sér nafnið Huss-
ein) hóf lögfræðinám við háskólann
í Bagdad laust eftir 1960. Um laga-
nám Husseins fer hins vegar tvenn-
um sögum og segir hin opinbera
útgáfa að hann hafi lokið prófi 1969,
en hann var þá nánasti aðstoðarmað-
ur og hægri hönd Ahmed Hasan
al-Bakr, forseta íraks. Hins vegar
eru sögusagnir á kreiki um að Huss-
ein hafí mætt í lokaprófið í fylgd
fjögurra vopnaðra lífvarða og eru
engir til frásagnar um hvort form-
legt próf hafi farið fram eða í hvaða
grein lögspekinnar kandidatinn kom
upp í. Hitt þykjast menn vita með
vissu að Saddam Hussein kom frá
prófborðinu í fylgd lífvarða sinna
með prófskírteinið upp á vasann.
Hefur Saddam síðan oftsinnis vitnað
til Hammúrabís við útgáfu tilskipana
og úrskurða og má í því sambandi
nefna tilskipun sem hann gaf nýlega
þess efnis að eiginmenn og ættingjar
lauslátra kvenna mættu lífláta þær
án þess að sæta refsingu.
Babýloníuríkið fyrra stóð ekki
lengi enda haldið innanmeini. Það
hafði risið í krafti stjórnkænsku og
skörungsskapar eins afburðamanns,
Hammúrabís, en eftir að hann dó,
um 1750 f.Kr., tók fljótlega að syrta
í álinn. Margt er á huldu um at-
burði þessara tíma en ljóst er að
styijaldarástand ríkti um langan
tíma og andstæðir herir æddu fram
og aftur um sléttuna og lögðu borg
og byggðir í eyði. Eftirmönnum
Hammúrabís tókst þó að halda sam-
an kjarna ríkisins, nánasta umhverfi
Babýlonar, um 200 ára skeið, þar
til árið 1595 f.Kr. er Múrsílas Hitt-
ítakonungur vann Babýlon. Þá fór í
hönd langur tími, frá því um 1500
f.Kr og fram undir 600 f.Kr., er
Babýlon mátti sín lítils og valt á
ýmsu í hennar sögu. Stundum var
hún sjálfstæð, en oft öðrum háð, óg
þá einkum Assýríumönnum. En
skömmu fyrir 600 f.Kr. áttu Babýl-
oníumenn þátt í að leggja veldi As-
sýríumanna að velli og þá reis Babýl-
on enn til vegs og virðingar með
Babýloníuríkinu síðara.
Marga brenndi ég á báli...
Assýríumenn voru semísk þjóð
sem byggði efri hluta Tígrisdals,
ekki íjölmenn en gegnsýrð hernaðar-
anda og löngun til yfirráða. I saman-
burði við aðrar þjóðir Mesópótamíu
vo'ru þeir frumstæðir fjallabúar,
hálfgerð náttúruböm og til að sam-
eina þá og efla til átaka þurfti ráð-
ríki og ofbeldi. Þess vegna mótast
saga þeirra af persónu sterkra
stjórnskörunga, sem með hörku og
miskunnarleysi héldu þjóðinni sam-
an og beittu afli hennar eins og frek-
ast mátti verða.
Kjami Assýríuríkis voru héruðin
í kringum borgimar Assúr og
Níníve, upp með Tígrisfljóti þar sem
vel sást til hæðanna í norðri, enda
áttu Assýríumenn eins mikil skipti
við fólkið sem þar bjó og konungsrík-
in neðar á sléttunni. I fyrstu voru
Assýríumenn fremur kaupmenn en
hermenn og lá verslunarleiðin að
austan til Damaskus og Miðjarðar-
hafs um land þeirra. Til að tryggja
enn frekar verslunarhagsmuni sína
stefndu Assýríumenn að því að
stofna ríki, er næði frá Tígris að
Miðjarðarhafi, og í þv! skyni komu
þeir sér upp öflugasta og grimmasta
her sem sögur fóru af í veröldinni
fram að þeim tíma. Hvergi örlaði á
mannúð enda stærðu Assýríumenn
sig af því að vera harðskeyttustu
og grimmustu hermenn heims.
Þannig var heimsvaldahugsjón
þeirra vörðuð endalausum herferð-
um um lönd og borgir þar sem lík
manna, kvenna og bama lágu eins
og hráviði í blóði drifinni slóðinni.
Assýríumenn komu fram með
byltingarkenndar nýjungar í hern-
aði. Fram að þessu höfðu herforingj-
ar jafnan staðið ráðþrota gegn vel
víggirtum borgum enda hafði allt
kapp verið lagt á varnartækni frem-
ur en sóknartækni, sem er einkenni
frumstæðs hernaðar. Assýríumenn
breyttu þessu. Þeir komu sér upp
færanlegum tumum, þar sem bog-
skyttur þeirra gátu ó.hultar skotið
inn fyrir borgarvirkin. Þeir smíðuðu
brynvarða múrbijóta til að ijúfa
þykkustu borgarmúra. í hetjum
þeirra voru verkfræðingasveitir í sí-
felldri leit að tækninýjungum. Til-
koma hestsins í hernaði hafði valdið
þáttaskilum og á opnum vígvelli
vöktu stríðsvagnar Assýríumanna
jafnan ógn og skelfingu, studdir af
vel útbúnum, þungvopnuðum fót-
gönguliðum. Þeir nutu þess einnig
að í fjalllendinu norður af Assýríu
höfðu þeir aðgang að óþrotlegum
járnnámum sem vorú óspart nýttar
til að magna drápsmátt hinna skipu-
lögðu heija, en nú var jámöld geng-
in í garð og vei þeim, er enn urðu
að notast við bronsvopn í hemaði.
Marga frækna herkonunga mætti
til sögunnar nefna en hér skal að-
eins getið örfárra. Tiglat Píleser I,
sem uppi var um 1100 f.Kr. mótaði
nýja heimsvaldahugmynd sem
grundvölluð var á guðlegum tilgangi
þar sem herferðirnar urðu eins kon-
ar krossferðir með boðun trúar á
guðinn Assúr. Ef til vill má skýra
grimmdarverk Assýríumanna að ein-
hveiju leyti sem trúarathafnir fyrir
hinum blóðþyrsta guði. Hernaðarof-
beldi í skjóli trúarbragða hefur fylgt
mannkyninu frá örófi alda og má í
því sambandi benda á blóðugar trú-
arbragðastyijaldir kristinna manna
fyrr á öldum. Af sama toga virðist
vera sú árátta Araba nútímans að
réttlæta manndráp og hryðjuverk í
nafni trúarinnar og þeir tala gjarnan
um „heilög stríð“ hvort heldur þeir
eiga í höggi hver við annan (sbr.
írak-íran stríðið) ellegar
gegn„heiðing'um“. En trúarofstæki
Araba nú á dögum er í mikilli mót-
sögn við það umburðarlyndi sem
þeir sýndu í trúarefnum á tímum
arabíska stórveldisins, eftir 600
e.Kr., er þeir stóðu fylgjendum
krossins mun framar í víðsýni og
trúarþroska. ____
Assýríumenn áttu stundum fullt
í fangi með að halda stórveldi sínu
saman og konungar þeirra voru jafn-
an á stöðugum þeytingi í herferðum
út og suður til að bæla niður upp-
reisnir. Gekk á ýmsu í þeim efnum
en í byijun níundu aldar f.Kr. hafði
Assýríumönnum tekist að rétta við
eftir þrálátar innrásir Aramea og
hófust þá aftur til heimsyfirráða.
Þeir konungar níundu aldar sem
gerðu Assýríu að stórveldi á ný voru
Assúr-nasírpal og Salmanasser son-
ur hans. Sagt er að Assúr-nasírpal
hafi verið grimmastur allra assýr-
ískra konunga og er þá langt til jafn-
að. Eru miklar lýsingar til af herferð-
um hans og sjálfur segir hann frá
afrekum sínum á þessa leið:
„Ég fláði uppreisnarhöfðingjana
og hengdi upp húðserk þeirra. Ég
aflimaði herforingjana. Marga fang-
anna brenndi ég á báli, af sumum
þeirra hjó ég hendur og fætur, skar
eyru og nef af öðrum, en augu stakk
ég úr mörgum. Ég hlóð köst af búk-
um og annan úr mannshausum, svo
hengdi ég hausana í tijánum allt í
kringum borgina. En drengi og
stúlkur borgarinnar brenndi ég á
báli.“ Svo mörg voru þau orð og
skal engan undra þó rammgirtar
Httt
*um
iiatitii
tiíHiíwa*
Hið glæsilega Istharhlið, sem var aðalinngangurinn í Babýlon. Það var tileinkað gyðjunni Isthar og
klætt bláum gljáhúðuðum flísum með alls konar dýramyndum. Hliðið er nú varðveitt á safni í Berlín.
borgir eða heil ríki sæju sér þann
kost vænstan að gefast upp og biðja
sér griða þegar fréttist af hersveitum
Assýríumanna í nánd.
Sargon II hét sá Assýríukonungur
sem herleiddi ísraelsmenn burt af
landi þeirra og greint er frá í Biblí-
unni, enda má af þeirri bók glöggt
skynja ótta manna við hina grimmu
og herskáu Assýríumenn. Þessi nýja
stjórntækni, herleiðingin, þar sem
heilu þjóðimar voru rifnar upp með
rótum úr átthögum sínum og fluttar
í önnur lönd, var fundin upp í her-
búðum Assýríumanna. Sonur Sarg-
ons og eftirmaður var Sanherib, en
hann vann sér það meðal annars til
frægðar að gjöreyða Babýlon og
ijóða stræti hennar og torg í blóði
íbúanna. Eftirmaður Sanheribs^As-
harhaddon, réðst síðan með óvigan
her yfir Súezeiði árið 671 f.Kr. og
gersigraði Egypta og lagði meðal
annars hina fornfrægu borg Þebu
svo gersamlega í eyði að þar hafa
síðan verið rústir einar. Með þessum
atburði náði veldi Assýríumanna
hámarki. Ríki þeirra var heimsveldi,
náði frá eyðimörkinni Sahara í vestri
til auðna Persíu í austri, en á þessu
svæði voru þá fjölbyggðustu og fijó-
sömustu byggðir heims.
Síðasti stórkonungur Assýríu-
manna var Assúrbanípal, en hann
tók við stærra ríki en nokkur kon-
ungur fram að þeim tíma. Tímabil
hans var öld framfara í listum og
bókmenntum enda var konungur
sjálfur mikill áhugamaður um forn
fræði og bókmenntir og lét safna
slíkum menningarverðmætum. Eins
og áður greinir hefur hið mikla bóka-
safn hans verið grafíð úr jörðu í
hinum ævintýralegu rústum Níníve.
Eins og fýrirrennarar hans átti Ass-
úrbanípal í stöðugum herferðum til
að halda ríkinu saman en hrunið var
ekki langt undan. Assúrbanípal dó
627 f.Kr. og íjórtán árum síðar var
hin glæsilega konungshöll hans og
hin „blóðseka borg“ Níníve jöfnuð
Þannig gæti umhverfi konungshallarinnar í Babýlon hafa litið út í
tíð Nebúkadnesars. Fyrir miðri mynd ren/iur fljótið Efrat og handan
við það má sjá Mardúkmusterið og Etemanankiturninn. Lengst til
hægri sést í hluta af „svifgörðunum“ eins og teiknarinn hefur hugs-
að sér þá.
við jörðu. Þegar aþenski herforing-
inn og sagnaritarinn Xenófón
(430-354 f.Kr.) stjómaði undanhaldi
grískra hersveita á þessum slóðum
tveimur öldum síðar datt engum í
hug að þar lægju merkustu heimild-
ir .um stórveldi fornaldar og upphaf
menningarinnar sandi orpin undir
fótum þeirra.
Svífandi aldingarðar
Á ríkisstjórnarárum Nebúkadn-
esars (605-562 f.Kr.) lifði Babýlon
aðra blómaöld sína. Þótt hann ætti
mjög í hernaði voru stórkostlegar
byggingarframkvæmdir, smíð must-
era og halla og annarra mannvirkja,
honum mikið áhugamál og það sem
hefur varpað mestum Ijóma á nafn
hans. Hin glæsilegu stórhýsi Babýl-
on, sem nú hafa verið grafin úr jörðu,
eru flest verk hans. Af heimildum
má ráða að Babýlon hafi verið
„undraborgin mikla“ í augum sam-
tímans og frægð hennar hefur lifað
í sögunni fram á vora daga og frá-
sagnir Biblíunnar gert hana ódauð-
lega. „Babel er gullbikar í hendi
Jahve,“ segir spámaðurinn Jeremía.
Ljóst er að allir sem komu til
Babýlon hinnar fornu hrifust mjög
af glæsileik hennar. í miðri borginni
gnæfði eins konar píramídi með hofi
efst, sem helgað var Mardúk, vernd-
arguði borgarinnar. Bygging þessi
er talin hafa verið um 90 metrar á
hæð og gæti hafa verið hinn sögu-
frægi Babelsturn, sem getið er í
Biblíunni. í hofínu efst gat að líta
stóra töflu úr gulli og fagurbúin
beð, þar sem einhver hofgyðjanna
svaf hveija nótt og beið þess að
guðinn vitjaði sín. Neðan við lá borg-
in með breiðum og fögrum strætum
í allar höfuðáttir og þröngum og
krókóttum götum á milli, en á torg-
um sátu götusalar með alls konar
varning á boðstólum.
Skammt norður af Babelsturni var
hjalli einn mikill þar sem Nebúkad-
nesar byggði veglegustu höll sína
og í henni miðri var aðalaðsetur
konungs úr gljábrenndum gulum tíg-
ulsteini, eins og sól að sjá. í grennd
við konungshöllina risu „hinir svíf-
andi aldingarðar", sem Grikkir töldu