Morgunblaðið - 06.04.1991, Page 43

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. APRÍL 1991
43
Páskaliljur
Blóm vikunnar
Ágústa Björnsdóttir
(Narcissus)
199. þáttur
Að liðnum páskum fer íslendinga
að lengja eftir vorinu og við bíðum
óþreyjufull eftir gróðri og gróanda.
Þótt veturinn hafi verið óvenju snjó-
léttur um allt land hefur áhlaupið
síðastliðna viku minnt okkur á að enn
sé allra veðra von.
Fyrstu vorboðarnir í garðinum eru
venjulega vorblómstrandi laukar, sem
lagðir eru í mold að hausti til. Þegar
er nokkuð síðan að fyrstu blómin
sprungu út á vorboða, vetrargosa og
krókusum þar sem snjólétt hefur ver-
ið og nú taka við hvert af öðru þau
laukblóm sem eru seinna á ferðinni.
Næstu vikurnar verða páskaliljur
mjög áberandi í flestum görðum.
Páskaliljufjölskyldan, sem ber nafnið
Narcissus, eða hátíðalilja, er mjög
stór. Heimkynni hennar er fyrst og
fremst Miðjarðarhafslöndin. Nafnið
Narcissus er runnið úr grísku goða-
fræðinni. Narkissos var einn af goð-
unum, ungur og svo fagur að móðir
hans taldi enga konu honum sam-
boðna. Hann ofmetnaðist svo við að
hann hafnaði meira að segja fjalla-
gyðjunni Echo, sem dó af harmi þeg-
ar ást hennar var ekki endurgoldin.
I refsingarskyni kröfðust goðin þess
að hann drykki af lind nokkurri. Þeg-
ar hann sá spegilmynd sína í lind-
inni, varð hann svo hugfanginn af
sjálfum sér að hann gat ekki slitið
sig frá henni en veslaðist þar upp og
dó. Við lindina óx svo hið fagra blóm
sem ber nafn hans. Svo hugljúf sem
þessi sögn er, telja menn samt senni-
legast að nafnið sé dregið af gríska
orðinu narako=dofna, sofna; sem vís-
ar til ilms blómanna. Páskaliljur voru
tengdar svefni og dauða og sveigar
þeirra hafa fundist í fornegypskum
grafhvelfíngum.
Eins og ég nefndi, er hátíðaliljufjöl-
skyldan mjög stór og íjölbreytt og
til mörg afbrigði eða tegundir. Blóm-
lögunin er þó í raun sameiginleg, en
blómhlífarblöðin eru venjulega af
sama lit en í miðju blóminu vex hjá-
króna eða lúður, sem getur verið með
öðrum lit. Til að auðvelda greiningu
hátíðaliljanna er þeim skipt í 10
flokka og er þar að verulegu leyti
stuðst við lengd hjákrónunnar. 10.
flokkurinn rýmir þær tegundir sem
ekki eiga heima í hinum 9. Þó er til
11. flokkurinn, sem rýmir afganginn,
hver sem hann nú er.
Garðyrkjufélag íslands hefur alltaf
margar gerðir af páskaliljum á haust-
laukalista sínum. Það er áberandi,
að sterkgular, einlitar páskaliljur eru
vinsælastar, þótt alltaf séu nokkrir
félagar nýjungagjarnir og prófi fleiri
tegundir. Vinsælasta páskaliljan ber
heitið Golden Hai"vest, óhætt er að
mæla eindregið með henni því hún
er mjög harðgerð og dugleg að fjölga
sér. Eins er Carlton, sem er gul með
rauðgula hjákrónu, harðgerð. Ég á
mér nokkrar uppáhalds páskaliljur,
sem ekki eru með þessum hefð-
bundna, gula lit. Mount Hood, sem
er ijómalituð, nær hvít er mjög
skemmtileg og harðgerð. Hún er líka
lægri en algengustu, gulu páskalilj-
urnar. Eins finnst mér Salmon Tro-
ut, sem er hvít með laxableikri hjá-
krónu, mjög falleg. Til eru páskaliljur
með ofkrýndum blómum og eru þær
stundum á laukalistanum. Þær eru
heldur viðkvæmari fyrir veðri en venj-
ulegar páskaliljur, þar sem blómið
er þyngra. Ég hef prófað Texas, sem
er gul, með rauðgulum aukablöðum,
hún hefur reynst ágætlega úti, Mary
Copeland, sem er hvít með sítrónug-
ulum aukablöðum, hef ég hins vegar
aðeins verið með í köldu gróðurhúsi
en býst við að hún reynist líka vel
úti. Til eru tegundir sem hafa mörg
blóm á sama stöngli. Eins og gefur
að skilja eru þær viðkvæmar fyrir
veðrum en skemmtilegar til ræktunar
í pottum, gróðurhúsum eða sólreitum.
N. tazetta og blendingar af henni
hafa fengið íslenska heitið nýárs- eða
janúarlilja. Þær eru mjög vinsælar
sem jólablóm þar sem auðvelt er að
fá þær í biómgun um jólaleytið, en
laukarnir eru viðkvæmir og þola ekki
frost. Á síðasta laukalista var af-
brigðið Paperwhite Grandiflorus, sem
vakti verðskuldaða athygli. N. x po-
eticus eða hvítasunnuliljur hafa verið
ræktaðar hér lengi. Þær eru hvítar,
með mjög stutta, gullitaða hjákrónu,
sem oft er brydduð rauðu. Þær
blómstra seinna en páskaliljur og eru
mjög fallegar. Ég hef prófað nokkur
afbrigði og er mér Actea minnisstæð-
ust. Hvítasunnuliljurnar ilma einstak-
lega vel. Þær hátíðarliljur, sem við
þekkjum best, eru tiltölulega hávaxn-
ar, 30-50 sm, en til eru mjög smá-
vaxnar páskaliljur, 5-15 sm. Þær
smávöxnu njóta sín mjög vel í stein-
hæðum innan um annan lágvaxinn
gróður og gijót. Ég hef ekki prófað
Páskalilja — Maunt Hood
margar, en bæði N. asturiensis og
N. bulbocodium eru skemmtilegar og
harðgerðar.
Hátíðaliljur eru með auðveldustu
blómum í ræktun. Laukarnir eru
iagðir á haustin, hæfilegt er oftast
að 10-15 sm moldarlag hylji þá. Best
er að jarðvegurinn sé vel framræst-
ur, flest laukblóm þola illa bleytu að
veturlagi. Séu þær hafðar upp við
hús hættir þeim til að taka við sér
of snemma og fara stönglarnir þá
stundum illa í vorhretum. Því er betra
að hafa þær í beði með öðrum fjölær-
um jurtum, sem eru seinna á ferðinni
og hylja þær síðari hluta sumars.
Þegar blómið visnar á að brjóta það
af til að jurtin leggi ekki orku sína
í fræmyndun. Blöðin á hins vegar að
íjarlægja þegar þau eru visnuð til að
þau geti safnað orku í laukinn til
næsta sumars. Páskaliljur mynda
auðveldlega hliðarlauka og fjölga sér
þannig. Þegar orðið er þröngt um
laukana verður blómgun minni. Þá
þarf að grafa upp og gróðursetja
dreifðara.
Erlendis eru svokölluð blómaengi
vinsæl í almenningsgörðum. Það eru
grassvæði, með stökum tijám, þar.
sem vorblómstrandi laukar eins og
krókusar, perluliljur, snæstjörnur og
páskaliljur vaxa. Þessi blómaengi eru
mjög falleg og væri gaman að sjá
þau í íslenskum görðum. En þá þarf
að draga fyrsta slátt þangað til blöð
laukblómanna fara að visna, annars
verður lítið um blómgun næsta ár.
Svona blómaengi væri mjög skemmti-
legt að hafa úmhverfis sumarbústaði.
Sigríður Hjartar
LIFSKJARAJOFNUN
ALLA LEIÐ!
KJARAJÖFNUN MEÐ
FÉLAGSÞJÓNUSTU
Alþýðubandalagið telur að bæta verði
velferðarkerfi fólksins í landinu á
mörgum sviðum.
• Sveitarfélögin fái tekjur til að efla
félagsþjónustu.
• Endurþjálfun til að draga úr stað-
bundnu atvinnuleysi.
• Átak í atvinnumálum fatlaðra.
• Leikskóli verði réttur allra barna.
JAFNRÉTTI TIL NÁMS
- HEILSDAGSSKÓLI
ÁRIÐ 2000
Alþýðubandalagið vill að unnið verði eftir
framkvæmdaáætlun menntamálaráðu-
neytisins um skólann til ársins 2000.
• Einsetinn skóli, samfelldur skóladagur.
• Lengri skóladagur, skólamáltíðir.
• Skólinn samfelld heild frá leikskóla til
fullorðinsfræðslu.
• Lánasjóður námsmanna tryggi jafnrétti
KJARAJÖFNUN GEGNUM
HÚSNÆÐISKERFIÐ
Kráfan er öruggt húsnæði fyrir alla, án
tillits til eignarforms.
• 800-1000 félagslegar íbúðir á ári
næsta kjörtímabil.
• Húsaleigubætur til tekjulágra leigjenda.
• Betri lánskjör fyrir þá sem kaupa eða
byggja í fyrsta sinn.
• Hærri vaxtabætur til þeirra sem afla sér
íbúðarhúsnæðis í fyrsta sinn.
• Valkostir sem hæfa aðstöðu hvers
og eins.
• Burt með óvissu og óstöðugleika í
húsnæðiskerfinu.
• Á síðustu tveimur
árum náðum við
verðbólgunni niður.
• Á næstu tveimur
árum náum við
kaupmættinum upp.
til náms.
ALÞÝÐUBANDALAGIÐ
Flokkur sem getur - fólk sem þorir!