Morgunblaðið - 19.05.1991, Blaðsíða 12

-í'ÍÉfei ■:
t(»(íl ÍAM .(:I HUDAOUVlMUrf (110A.Ill/UIUílOlí
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19. MAÍ 1991
Norðurlöndin
HMHIII
Evrópska efnahaossv

MED HUGANN VIÐ
BIÐRÖÐINA f BRUSSEL
eftir Kristján Jónsson
UMSKIPTIN sem orðið hafa á afstöðu ráðamanna í Svíþjóð,
Noregi og Finnlandi til Evrópubandalagsins (EB) á fáum
mánuðum eru ótrúlega snögg. Síðastliðið haust lýsti stjórn
jafnaðarmanna í Svíþjóð óvænt yfir því að til greina kæmi
að sækja um aðild að EB en áður hafði Ingvar Carlsson for-
sætisráðherra margsinnis ítrekað yfirlýsingar um að hlutleys-
isstefna landsmanna hindraði slíkt og henni yrði aldrei fórn-
að á altari evrópskrar samvinnu. Aður var lögð áhersla á að
samningarnir um Evrópska efnahagssvæðið (EES), stóraukið
samstarf ríkja Fríverslunarsamtaka Evrópu (EFTA) við EB,
myndu nægja til að tryggja þjóðunum áhrif í auknu Evrópu-
samstarfi. Fyrir nokkrum vikum sagði ný ríkisstjórn í Finn-
landi að ekki væri hægt að útiloka aðild fyrirfram en lagði
þó áherslu á mikilvægi EES-samninganna. Þarlendir jafnaðar-
menn vilja nú aðild að EB, eins og skoðanabræðurnir í Sví-
þjóð. Stjórnarflokkur jafnaðarmanna í Noregi veigrar sér enn
við að taka afstöðu, minnugur heiftarlegra innanflokksátaka
sem urðu þegar tillaga um aðild var felld í þjóðaratkvæði
árið 1972. Hægrimenn styðja EES-samningana en hafa aðild
að EB á stefnuskránni. Nýr leiðtogi þeirra, Kaci Kullmann
Five, segir að Gro Harlem Brundtland forsætisráðherra geti
ekki dregið ákvörðunina um aðildarumsókn fram á flokks-
þing jafnaðarmanna haustið 1992 eins og ráðherrann vill.
Ráðamenn einu skandinavísku þjóðarinnar í EB, Dana, gleðj-
ast ákaft yfir breyttri afstöðu frændþjóðanna og sjá nú fram
á að einsemd þeirra í bandalaginu verði senn á enda.
EES-samningur er biðleik-
ur og getur aldrei komið
í stað aðildar að EB,“
sagði Kullmann Five í
sl. viku. Hægrimenn
benda á að Norðmenn
afsali sér möguleikanum á að hafa
áhrif á þær ákvarðanir sem mestu
skipti í Evrópu, þ. e. stefnumótun
EB, ef þeir verði til frambúðar utan
bandalagsins. Kullmann Five sagði
á fundi með sjómönnum á Lófoten
að hún teldi EB-aðild myndu
treysta stöðu þeirra. Hægt væri
að fjölga mjög atvinnutækifærum
í fiskvinnslu og aðeins með aðild
yrði hægt að tryggja að norsk fyrir-
tæki þyrftu ekki að beijast gegn
undirboðum í hráefni. Einnigtaldi
hún að gengju Svíar í bandalagið
en Norðmenn ekki myndi það hafa
umfangsmikinn fjármagnsflótta og
missi atvinnutækifæra til Svíþjóðar
í för með sér.
Sporin hræða
Norski Verkamannaflokkurinn
tapaði meira en tíunda hluta fyrra
fylgis í fyrstu þingkosningum sem
haldnar voru eftir martröðina 1972.
Brundtland hefur að undanförnu
kosið að beina allri athyglinni að
EES-viðræðunum en segir að ríkis-
stjórnin hafi ekki í sáttmála sínum
vísað aðild afdráttarlaust á bug,
sagt að ræða beri málið. „Þegar
búið verður að undirrita EES-
samninginn mun umræðan halda
áfram á breiðum grundvelli þar sem
íhugað verður hvort við ættum
einnig að sækja um aðild að EB,“
sagði hún nýlega.
Andstæðingar aðildar í Verka-
mannaflokknum óttast að takist
samningar um EES án þess að til
harkalegra átaka komi muni það
geta orðið til þess að hræðslan við
aðild að EB minnki. Athyglisvert
er að 16 af 19 ráðherrum stjórnar-
innar eru sagðir hlynntir aðild og
enginn þungavigtarmaður í forystu
flokksins hefur lýst sig eindreginn
andstæðing. Arbeiderbladet, sem
er nátengt Verkamannaflokknum,
birti fyrir skömmu forystugrein þar
sem Kuilmann Five var sögð hafa
rétt fyrir sér og flokkurinn hvattur
til að endurskoða stefnu sína um
að fresta öllum ákvörðunum um
EB-aðild þar til 1992. Atburðarásin
í Evrópu hefði þegar gert þessa
stefnumótun úrelta.
Norrænir stjórnmálamenn eru
flestir sammála um að mikilvæg-
asti árangurinn á ráðherrafundi
EB og EFTA í Brussel um EES-
samninginn hafi verið að samþykkt
var að setja á laggirnar sjálfstæðan
dómstól í Brussel með fimm fulltrú-
um EB og þrem frá EFTA. Á hann
að skera úr ef ágreiningur verður
um túlkun reglugerða EES-samn-
ingsins, ef eftirlitsstofnanir banda-
laganna tveggja með framkvæmd
samningsins greinir á og loks skal
hann skera úr ef fyrirtæki eða ríki
leggur fram ákæru vegna fram-
kvæmdar laga um samkeppni í
EFTA-ríki. Enn virðist afar óljóst
hve víðtækt svið dómstóllinn fær;
talsmaður framkvæmdastjórnar
EB í Brussel sagðisttelja að flest
ágreiningsmál myndu falla undir
dómstól EB en ekki nýja dómstól-
inn.
Afsal valda til EES-dómstóls
Framfaraflokkurinn í Noregi,
sem styður EES-samninginn, vill
bera hann undirþjóðaratkvæði en
flokkurinn vill beitaþeirri aðferð
mun oftar en tíðkast þar í landi
og er þessi stefna grundvallaratriði
í augum margra liðsmanna. Flokk-
urinn er klofínn í málinu, margir
telja ekki stætt á því að fella samn-
inginn á þessum forsendum en vera
sammála efni hans að öðru leyti.
Þessi deilageturhaft afdrifaríkar
afleiðingar.
Miðflokkurinn dregur mjög í efa
að EES-samningurinn sé viðunandi
en flokkurinn berst af alefli gegn
aðild að EB og er því tortrygginn
á nánari tengsl við bandalagið.
Sósíalistar eru sama sinnis en af-
Aðalstöðvar Fríverslunarbandalags Evrópu (EFTA) í Genf. Austurríkismenn hafa þegar sótt um aðild
að Evrópubandalaginu (EB), talið er fullvíst að Svíar leggi inn umsókn í næsta mánuði og vaxandi líkur
eru því að Norðmenn feti í fótspor þeirra á næstunni. Ahugi á EB-aðild fer einnig vaxandi í Finnlandi
og Sviss þótt ráðamenn i þessum löndum leggi áherslu á gildi þess að samkomulag náist um EES-sam-
starfið milli EFTA og EB en ljóst virðist að EFTA eigi ekki langt lif fyrir höndum.
staða Kristilegra er óljós. Stjóm-
lagafræðingar norska dómsmála-
ráðuneytisins telja að þrír fjórðu
hlutar Stórþingsins verði að sam-
þykkja samninginn þar sem tæp-
lega 30 ára gömul grein, nr. 93, í
stjórnarskránni geri ráð fyrirþví
ef um sé að ræða mikilvægt afsal
fullveldis til fjölþjóðlegra stofnana
eins og hljóti að gerast varðandi
vald dómstólsins í deilum um sam-
keppnisreglur. Sérfræðingur ut-
anríkisráðuneytisins, Carl August
Fleischer prófessor, telur ljóst að
dómstóllinn brjóti ekki í bága við
stjórnarskrána og alls ekki sé ein-
hlítt að nota beri grein 93. „Það
hefur oft gerst, einnig áður en grein
93 var samþykkt, að Noregur hefur
gert samninga þar sem landsmenn
sætta sig við að erlendur aðili hafí
úrskurðarvaldið. Samningar af
þessu tagi taka þegar gildi hér á
landi,“ segir prófessorinn í samtali
við Aftenposten.
Carlsson ákafasti EB-sinninn?
Allir helstu stjórnmálaleiðtogar
Svía virðast nú sammála um að
EES geti orðið afbragðs „æfing“
og aðlögun fyrir aðildina að EB sem
fátt geti komið í veg fyrir. Carl
Bildt, leiðtogi sænskra hægri-
manna, og Bengt Westerberg,
formaður Þjóðarflokksins, álíta að
óskhyggja hafí einkennt umræðuna
um EES sem nú sé ljóst að geti
aldrei orðið frambúðarlausn fyrir
neina EFTA-þjóð, heldurekki