Morgunblaðið - 09.06.1991, Blaðsíða 4

4 FRETTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1991
ERLEIMT
INNLENT
Milljarðar
að falla
áríkið
Útlit er fyrir að milljarðar falli
á ríkissjóð á næstunni vegna fjár-
hagsvanda nokkurra fyrirtækja og
fjárfestingasjóða. Horfur eru á að
átta miiljarða fjárfesting í fiskeidi
fari í. súginn vegna yfirvofandi
fjöldagjaldþrota í greininni, en í
nýrri skýrslu um ástand fiskeldis
er engin von talin að það geti bor-
ið sig á næstunni. Ríkisstjórnin
hefur ákveðið að lána fáum fiskeid-
isfyrirtækjum 300 milljónir á
næstu tveim árum til að viðhalda
þekkingu og reynslu í greininni.
Þá er yfirvofandi mikið tap vegna
vanda Álafoss og Síldarverksmiðja
ríkisins, en fjánnáiaráðherra telur
það álitaefni hvort taka eigi SR
til gjaldþrotaskipta.
Dómar í Hafskipsmáli
þyngdir
Stefnir í gjaldþrot á Ólafsvík
Líkur eru á að stjóm Hraðfrysti-
húss Ólafsvíkur óski gjaldþrota-
skipta fyrirtækisins eftir helgi.
Landsbankinn hefur hætt að fjár-
magna rekstur fyrirtækisins vegna
skuldsetningar þess, en skuldimar
skipta hundruðum milljóna króna.
Um 100 manns vinna hjá hrað-
frystihúsinu.
Grunnlán námsmanna
lækkuð
Stjórn Lánasjóðs íslenskra
námsmanna hefur samþykkt nýjar
úthlutunarreglur fyrir Lánasjóð-
inn, en þær fela meðal annars í
sér að framfærslugrunnur náms-
lána er skertur um 16,7% jafn-
framt að tekjutillit lækkar úr 75%
í 50% og að námsmenn sem búa
í foreldrahúsum fá 70% lán í stað
50% láns áður.
Skeiðarárjökull hleypur fram
Hæstiréttur hefur dæmt seka
alla fjóra sakborninga, sem dómi
Sakadóms Reykjavíkur í Hafskips-
málinu var áfrýjað gegn, og gert
þeim að sæta refsingu. Dómarnir
voru þyngdir frá dómi undirréttar.
Refsing fyrrum forstjóra Hafskips
var þyngd úr 5 mánaða fangelsi í
12 mánaða fangelsi skilorðsbundið
til tveggja ára. Fyrrum stjórnar-
formaður Hafskips, sem sýknaður
hafði verið af öllum ákærum í
sakadómi, var dæmdur til fimm
mánaða fangelsisvistar skilorðs-
bundið. Fyrrum framkvæmdastjóri
fjármála- og rekstrarsviðs Haf-
skips, var dæmdur til tveggja ára
skilorðsbundinnar fangelsisvistar
eins og í sakadómi, en séktar-
greiðsla fyrrum löggiits endur-
skoðanda Hafskips, var hækkuð
úr 100 þúsund krónum í 500 þús-
und krónur.
Skeiðaráijökull hefur hlaupið
fram um tugi metra og lítið rennsli
hefur verið í Skeiðará undanfama
daga, en þetta bendir til að nýtt
Grímsvatnahlaup sé í aðsigi. Al-
mannavamir fylgjast með fram-
vindu mála, en telja ekki ástæðu
til að loka veginum um Skeiðarár-
sand enn sem komið er.
Alþingi stefnt
Járnsteypan hf. hefur stefnt
Alþingi fyrir að greiða ekki reikn-
ing frá fyrirtækinu vegna vinnu
við gerð skjaldarmerkis íslands,
sem setja átti á svalir Alþingis-
hússins. Reikningnrinn hljóðaði
upp á tæplega 1.100 þúsund krón-
ur, en Alþingi hefur sent Járn-
steypunni tæplega 500 þúsund
króna ávísun, sem sögð er vera
fullnaðargreiðsla miðað við út-
reikninga húsameistara ríkisins.
ERLENT
Litháen:
Spenna vegna
aðgerða sov-
éska hersins
Sovéskir her-
menn voru með
allmikinn við-
búnað í Vilnius,
höfuðborg Lithá-
ens, í síðustu
viku og var jafn-
vel óttast, að þeir
myndu ráðast
inn í þinghúsið.
Komu þessir atburðir í kjölfar
skýrslu sovéska ríkissaksóknar-
ans um átökin í janúar síðastliðn-
um en í henni sagði, að engar
sannanir væru fyrir, að sovéskir
hermenn hefðu borið ábyrgð á
dauða 13 manna. Brugðust Lithá-
ar reiðir við og Vytautas Lands-
bergis forseti sagði skýrsluna lygi
frá upphafí til enda. Hefurþessum
síðustu atburðum í Litháen verið
mótmælt víða, meðal annars af
íslenskum stjórnvöldum.
Kjarnavopn í A-Þýskalandi?
Haft er eftir heimildum innan
vestur-þýsku leyniþjónustunnar,
að leynilegar efna- og kjarnorku-
vopnabirgðir sé að finna í sovésk-
um herstöðvum í Austur-Þýska-
landi. Hafa sovésk stjórnvöld
ávallt neitað tilvist slíkra vopna í
landinu en talið er, að þau þori
varla að flytja þau burt af ótta
við siys. Eru sum vopnin, til dæm-
is efnavopnin, líklega frá því í
síðari heimsstyijöld.
Gorbatsjov í Ósló
Míkhaíl Gor-
batsjov, forseti
Sovétríkjanna,
kom til Óslóar á
miðvikudag til
að þakka fyrir
friðarverðlaun
Nóbels, sem
hann hlaut í des-
ember. í ræðunni
skammaði hann vestræna fjöl-
miðla fyrir fréttaflutning af mál-
efnum Litháens en hvatti jafn-
framt Vesturlönd til að styðja
„perestrojkuna" eða umbótastefn-
una. Sagði Gorbatsjov, að færi
hún út um þúfur væri heimsfriðn-
um hætt. Vegna atburðanna í
Litháen kom til nokkurra mót-
mæla í Ósló og sumir þingmenn
neituðu að vera viðstaddir ræðu
sovétforsetans.
Aukið samstarf við A-Evrópu
Utanríkisráðherrafundur Atlants-
hafsbandalagsins, NATO, sem
haldinn var í Kaupmannahöfn,
ákvað á fimmtudag að stofna til
mun nánara samstarfs við Sov-
étríkin og ríki Austur-Evrópu á
sviði stjómmála og varnarmála.
Segir í yfirlýsingu fundarins, að
öryggi NATÖ-ríkjanna sé samofið
öryggi allra Evrópuríkjanna. Þá
kváðust ráðherrarnir einnig styðja
„lögmætar óskir Eystrasaltsþjóð-
anna“ og skoruðu á Moskvu-
stjórnina að leysa þær deilur með
samningum.
Kornuppskera Sovét-
manna stórminnkar
Moskvu. Reuter.
VALENTIN Pavlov, forsætisráðherra Sovétríkjanna, sagði í samtali
við sovéska fréttablaðið Lenínskoje Znamja að kornuppskera lands-
ins muni verða miklum mun minni í ár en í fyrra. Hann tók þó fram
að ólíklegt sé að landsmenn muni þurfa að líða skort vegna þessa.
Pavlov sagði að þrátt fyrir að
komuppskeran verði fyrirsjáanlega
miklu minni en í fyrra liti út fyrir
að ávaxta- og grænmetisuppskeran
verði afar góð. Hann lagði áherslu
á að kornuppskeran yrði nýtt til
fullnustu, þar sem brögð hafa verið
að því að bændur hafa hvorki haft
vilja né verkfæri tii að vinna hana.
„Við verðum að ná uppskerunni inn
hvað sem það kostar, jafnvel þótt
yrði að leggja tímabundið niður
vinnu í fyrirtækjum svo að starfs-
fólkið geti veitt bændum iið.“
Jafnvel þótt metuppskera hafi
verið á korni í fyrra, 218 milljónir
tonna, þarf ríkið að flytja inn 36
milljónir tonna, aðallega vegna
óhagi'æðingar í skipulagningu og
skorts á vélbúnaði. Míkhaíl Timos-
hishin, yfirmaður Innkaupastofnun-
ar Sovétríkjanna, sagði á miðviku-
dag að bændur notuðu kornupp-
skeru sína sem skiptivöru fyrir
ýmsar illfáanlegar neysluvörur, eða
jafnvel sem skepnufóður frekar en
að selja hana ríkinu.
Skortur á korni hefur gert það
að verkum að brauð hefur stundum
verið ófáanlegt í borgum og raskað
starfsemi helstu matvælaverk-
smiðja í landinu, auk þess sem það
hefur haft áhrif á kjötframleiðslu.
Astralía:
F oringjaslag’ur og svikabrigsl
innan Verkaniannaflokksins
Verkamannaflokkurinn í
Astralíu hefur verið við völd
samfleytt frá árinu 1983 og
hefur Bob Hawke verið forsæt-
isráðherra og óumdeildur leið-
togi flokksins í þennan tíma.
Það kom því eins og þruma úr
heiðskíru lofti nú á dögunum
þegar Paul Keating fjármála-
ráðherra, aðstoðarforsætisráð-
herra og náinn samstarfsmaður
Hawkes lýsti yfir, að hann ætl-
aði að bjóða sig fram gegn
formanninum á sérstökum
fundi þingflokksins 3. júní.
Jafnframt sakaði Keating
Hawke um að hafa svikið leyni-
legan samning þeirra í milli frá
1988 þess efnis, að Hawke léti
af embætti sem flokksformaður
og forsætisráðherra fljótlega
eftir kosningarnar 1990. Vakti
uppljóstrunin mikla athygli en
leikar fóru þó þannig á þing-
flokksfundinum, að Hawke bar
sigur úr býtum, fékk 66 at-
kvæði en Keating 44. Margir
telja samt, að atlaga Keatings
hafi veikt svo stöðu Bobs Hawk-
es, að ólíklegt sé, að hann end-
ist út árið sem forsætisráðherra
og formaður Verkamanna-
flokksins.
Kosningamar síðastliðinn
mánudag eru sérstakar fyrir
það, að forsætisráðherra úr Verk-
amannaflokknum hefur aldrei
áður þurft að glíma við mótfram-
boð og auk þess hefur samstarf
þeirra Hawkes
og Keatings ver-
ið það árangurs-
ríkasta í ás-
trölskum stjórn-
málum eftir
stríð. Saman
hafa þeir farið með aðalhlutverkið
og frá 1983 hafa þeir sigrað í
fernum kosningum og fylgt þrem-
ur leiðtogum stjómarandstöðunn-
ar til dyra og út úr pólitíkinni.
Heiðurinn af þessu hefur að
mestu fallið Hawke í skaut og
Keating var orðinn leiður á að
vera eitthvert aukahjói undir
vagninum. Umskiptin frá fjár-
lagahalla til fjárlagaafgangs vom
Keating að þakka og það var
hann, sem losaði ástralska banka-
starfsemi úr haftaviðjum og beitti
sér fyrir ýmsum öðrum umbótum
í efnahagslífinu. Honum fannst
því, að nú væri sinn tími kominn,
jafnvel þótt það kostaði uppgjör
við forsætisráðherrann.
Leynilegur samningur
Paul Keating hóf slaginn með
því að skýra frá því, að seint á
árinu 1988 hefðu þeir Bob Hawke
gert með sér leynilegt samkomu-
lag um að Hawke yrði áfram
formaður flokksins fram yfir
kosningarnar 1990 en segði þá
Paul Keating
fljótlega af sér. Vakti þetta mikla
athygli en Hawke svaraði á móti,
að Keating hefði sjálfur ómerkt
samninginn með ræðu, sem hann
flutti en þar sagði hann, að efna-
hagserfiðleikamir stöfuðu af því,
að Ástrala skorti hæfan leiðtoga
og lýsti forsætisráðherranum sem
hálfgerðum kjána.
Upplýsingar Keatings um
samninginn frá 1988 hafa komið
sér afar illa fyrir Hawke og raun-
ar gert hann að beinum ósannind-
amanni því í kosningabaráttunni
á síðasta ári sór hann og sárt við
lagði, að hann ætlaði að sitja út
kjörtímabilið. Þá bætti heldur ekki
úr, að þegar
Hawke gaf Ke-
ating áðurnefnt
loforð var þar
viðstaddur náinn
vinur hans, Sir
Peter Abeles,
aðalframkvæmdastjóri TNT-
flutningasamsteypunnar, og varð
það til að minna fólk á vinfengi
Hawkes í gegnum tíðina við ýmsa
frammámenn í atvinnu- og við-
skiptalífinu, til dæmis við Alan
Bond, „Ástralann mikla“ eins og
Hawke kallaði hann. Bond hefur
nú verið ákærður fyrir ýmsar sak-
ir.
Tapaði orrustu en vinnur
kannski stríðið
Keating mat það þannig, að nú
væru aðstæðurnar réttar og hon-
um í vil. Samkvæmt skoðana-
könnunum hefur fylgi Verka-
mannaflokksins ekki verið minna
um margra ára skeið, 17% minna
en stjómarandstöðunnar, og vin-
sældir Hawkes hafa ekki verið
jafn litlar áður. Hefði Keating
sigrað, hefði hann fengið tíma til
að setja sinn svip á ríkisstjórnina
fram til kosninga í mars 1993,
en hann tapaði og segist ekki
munu reyna aftur. Margir telja
þó meira en hugsanlegt, að hann
Bob Hawke
verði sestur í forsætisráðherra-
stólinn þegar um næstu áramót
en þá verður aðeins rúmt ár til
kosninga og óvíst, að honum tæk-
ist á þeim tíma að snúa lukkuhjól-
inu Verkamannaflokknum í vil.
Bob Hawke forsætisráðherra
og Paul Keating, sem nú er fyrr-
verandi fjármálaráðherra því
hann sagði af sér embætti strax
eftir ósigurinn, eru ólíkir menn
um flest. Hawke er margbrotinn
persónuleiki, mikil baráttumaður
en líka svo viðkvæmur, að hann
brestur stundum í grát frammi
fyrir alþjóð. Þótt hann hafi mennt-
ast í Oxford á Englandi er hann
ástralskari en sjálfur kóalabjöm-
inn og vegna alþýðleika síns og
afslappaðrar framkomu hefur
hann verið í sérstöku uppáhaldi
hjá kjósendum — það er að segja
þar til nú.
Keating er kaþólikki af írskum
ættum, alinn upp í einu verka-
mannahverfanna í Sydney, og
hann hætti í skóla 14 ára gamall
til að geta farið að vinna fyrir
sér. Hann stundaði þó áfram nám
í kvöldskóla og eftir að hann hafði
verið kosinn á þing fyrir Verka-
mannaflokkinn varð hann fljótt
áhrifamikill innan hægri armsins.
Út á við er hann baráttujaxl, sem
lætur ekki sinn hlut fyrir neinum,
en í góðra vina hópi þykir vin-
gjarnlegur og hnyttinn í orðum
og hann er ákafiega mikill fjöl-
skyldumaður. Þá stundar hann
áhugamái sín af ástríðu en þau
eru tónlist Mahlers og að safna
frönskum klukkum.
Keating sagði af sér sem að-
stoðarforsætisráðherra og fjár-
málaráðherra strax og niðurstöð-
ur í formannskjörinu lágu fyrir
og var Brian Howe heilbrigðisráð-
herra kjörinn eftirmaður hans í
fyrrnefnda embættinu. John Ker-
in orkumálaráðherra tók við fjár-
málunum og hafði verið við því
búist.
BAKSVIÐ
eftir Svein Sigurdsson