Morgunblaðið - 02.07.1991, Qupperneq 10

•ggl IJUl .2 HQDAQUl.GIIfl‘1 QIQAJHKQDflOM
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2..JÚLÍ 1991
gott að þeir koma fram því þá er
hægt að takast fyrr á við þá. Þetta
er heldur ekkert sérþýskt fyrirbæri.
í öllum fyrrum kommúnistaríkjun-
um hefur borið, oft mjög mikið, á
þjóðernissinnuðum viðbrögðum
stundum í bland við gyðingahatur.
Ég held að ég geti samt sagt með
góðri samvisku að þetta sé óþægi-
legt en líka hættulaust. Það er
hvergi nokkurs staðar hugsanlegt
að öfgamenn nái kjöri. Stuðnings-
menn þeirra eru þegar upp er stað-
ið frekar fáir.“
Er þessi þjóðernisuppsveifla í
fyrrum kommúnistaríkjunum tíma-
bundið fyrirbæri?
„Já, ég geng út frá því. Vissulega
er engin trygging fyrir því en allar
líkur benda samt til þess. Þetta
gæti samt varað lengur í tilviki
Júgóslavíu en Tékkóslóvakíu. I
Tékkóslóvakíu er samt ekki enn ljóst
hversu mikla sjálfstjórn til viðbótar
Slóvakarnir fara fram á. Flest bend-
ir hins vegar til þess að útvíkkun
Evrópubandalagsins muni leysa að
minnsta kosti hluta þessa vanda-
máls og á það sama við um þá sem
fá aukaaðild. Það er nefnilega með
öllu ljóst að það passar ekkert land
inn í hina nýju stækkandi Evrópu
sem ekki ber fyrir bijósti virðingu
fyrir mannréttindum. Mannréttindin
eru eitt af grundvallaratriðum Evr-
ópubandalagsins t.d. með mannrétt-
indadómstólnum í Strassbourg þar
sem jafnvel einstaklingar geta leitað
réttar síns.“
í Þýskalandi á sér nú stað mikil
umræða um nýtt hlutverk Þýska-
lands á alþjóðavettvangi eftir sam-
eininguna. Hver er yðar skoðun á
því hvernig Þýskaland eigi að endur-
móta utanríkisstefnu sína?
„í öllum aðalatriðum snýst málið
ekki um sérstakt hlutverk Þýska-
lands heldur hvaða hagsmuni
Þýskaland sem hluti af Evrópuband-
alaginu lætur sig varða. í málefnum
sem snerta Atlantshafsbandalagið,
Evrópu sem heild eða norður-suður-
málefni. Mér finnst þessi spurning,
sem ég er einnig mikið spurður í
Þýskalandi, vera röng ef hún á að
gefa í skyn að verið sé að endur-
heimta stórveldishlutverk Þýska-
lands. Allt slíkt er liðin tíð og er
þar með eitt af því sem skilur að
Þýskaland og Japan. Þessi tvö ríki
eru oft nefnd til sögunnar þegar
rætt er um heimsviðskipti eða heim-
spólitík og sagt að þau verði að
axla aukna ábyrgð. Þetta er rétt-
mæt krafa en sá munur er á að
Þýskaland mun gera þetta sem hluti
af Evrópubandalaginu. Öll meginat-
riði verða út frá hinni evrópsku
tengingu og hinum evrópsku skyld-
um okkar.“
Eitt af því sem rætt er um íþessu
sambandi er myndun sérstaks „Evr-
ópuhers". Er það æskilegt skref að
yðar mati eða gæti það orðið til að
ógna því samstarfi sem nú á sér
stað innan ramma Atlantshafsband-
alagsins?
„Það hefur verið rætt um það í
marga áratugi hvernig Evrópubúar
geti komið til móts við skyldur sínar
innan NATO. Þegar John F.
Kennedy, forseti Bandaríkjanna,
kom til Þýskalands árið 1963 sagði
hann Átlantshafsbandalagið vera
reist á tveimur stoðum, hinni norð-
ur-amerísku og hinni evrópsku.
Þetta var eiginlega meiri í orði en
á borði. Og þegar Evrópubúar eru
nú farnir að ræða hernaðarhlið sam-
einingar sinnar þá óttast banda-
rískir vinir okkar að ætlunin sé að
skera á tengslin við þá. Það er ekki
ætlunin heldur að gera okkur minna
háð þeim.
Utanríkisráðherrar Evrópuband-
alagsins urðu fyrir nokkrum dögum
sammála um að best væri að nota
Vestur-Evrópusambandið, WEU, í
þessum efnum, ekki gegn Banda-
ríkjamönnum, heldur til að styrkja
evrópsku stoðina. Eitt er ljóst. Þeg-
ar maður hefur sameiginlega utan-
ríkisstefnu hlýtur maður einnig að
hafa sameiginlega öryggisstefnu.
Það er ekki þar með sagt að maður
verði að grípa til hernaðaraðgerða.
Við komumst langt á því að efast
ekki um gildi NATO en samtímis
efla Vestur-Evrópusambandið."
Ætti Vestur-Evrópusambandið
einnig að taka þátt í aðgerðum utan
Willy Brandt
Willy Brandt í viðtali við Morgnnbiaðið:
Morgunblaðið/Bjami Einksson
Leitin að sanieiginleg'uin hags-
nninuni er ávallt árangursrík
WILLY Brandt, fyrrum kanslari Þýskalands, segir í viðtali við Morg-
unblaðið, aðspurður um hvort eitthvað sé til sem kalla mætti heim-
speki Brandts, að hann hafi snemma komist að tvennu. Það væru
fáar aðstæður í pólitík þar sem engra kosta væri völ og það væri
ávallt árangursríkt að leggja áherslu á sameiginlega hagsmuni. Willy
Brandt var formaður þýska Jafnaðarmannaflokksins (SPD) 1964-1987
og er hú heiðursformaður hans. Hann var kanslari Vestur-Þýska-
lands árin 1969-1974. Brandt, sem var staddur hér á landi í boði
Germaníu, hélt af landi brott síðdegis á sunnudag.
Hr. Brandt. Rúmlega hálft ár er
nú liðið síðan þýsku ríkin sameinuð-
ust formlega. Hvernig metið þér
sameiningarferlið eftir á að hyggja?
Hefði hugsanlega átt aðstanda öðru
vísi að sameiningunni?
„Efiaust hefði verið heppilegra
ef hægt hefði verið að fara hægar
í sakirnar. í lok ársins 1989 vorum
við flestir þeirrar skoðunar að leið
ríkjasambands myndi verða fyrir
valinu. Helmut Kohl, kanslari, var
einnig talsmaður þess. Tvennt varð
hins vegar til þess að flýta fyrir
þessari þróun. í fyrsta lagi lagi hin
eindregna ósk íbúa fyrrum Austur-
Þýskalands að komið yrði á efna-
hagslegri sameiningu sem allra
fyrst og síðan einnig pólitískri sam-
einingu. Staðan á alþjóðavettvangi
var líka þannig að einungis á
ákveðnum tímapunkti árið 1990 var
hægt að fá samþykki Sovétmanna.
Þetta varð til þess að flýta fyrir
hlutunum og einnig til þess að gera
þá ögn flóknari. Þessari áskorun
urðum við hins vegar að mæta.“
Stefna SPD við upphaf samein-
ingarferlisins hefur sætt töluverðri
gagnrýni. Ekki síst stefna Oskars
Lafontaines, kanslaraefnis jafnað-
armanna í síðustu kosningum.
„Það hefur sýnt sig að Oskar
Lafontaine hafði rétt fyrir sér í
gagnrýni sinni á ýmislegt sem
tengdist efnahagslegri og félags-
legri hlið sameiningarinnar. Þessi
gagnrýni var af mörgum túlkuð sem
viðvörun sem ekki átti rétt á sér.
Hann vanmat hins vegar hinn ein-
dregna vilja fólksins að framkvæma
þetta þrátt fyrir öll vandkvæði sem
á því væru. Þetta tilheyrir hins veg-
ar allt sögunni í dag, þrátt fyrir að
einungis eitt ár sé um liðið.“
Þér hafið verið mjög bjartsýnn á
hversu hratt verði hægt að yfirstíga
þau efnahagslegu vandkvæði sem
hlotist hafa af sameiningunni. Þrátt
fyrir það stöndum við frammi fyrir
mjög neikvæðu andrúmslofti í nýju
sambandslöndunum. Teljið þér lík-
legt að þetta andrúmsloft verði
langlífara en sjálf vandamálin?
„Ef þér væruð ekki að ræða við
mig heldur Manfred Stolpe, forsæt-
isráðherra sambandslandsins
Brandenburg, myndi hann svara
yður að ástandið væri betra en and-
rúmsloftið. Við þetta myndi ég vilja
bæta að hið raunverulega andrúms-
loft er betra en hægt er að ráða af
frásögnum í fjölmiðlum. Þrátt fyrir
það hafið þér rétt fyrir yður. Við
hlið hinna efnahagslegu staðreynda
er sálrænn þáttur sameiningarferils-
ins. Þessi þáttur hefur verið vanmet-
inn. Eftir hinn langa aðskilnað eiga
menn báðum megin erfitt með að
laga sig að hinum breyttu aðstæð-
um. Margir Vestur-Þjóðveijar segja:
Þeir verða að sýna smá biðlund. Það
verða ekki allir að fá sér nýjan bíl
innan eins árs. Það verða ekki allir
að fara undir eins til Mallorca. Og
þeir fyrir austan spyija: Af hveiju
leggið þið ekki aðeins meira á ykkur
þannig að atvinnuleysi verði ekki
eins mikið hjá okkur. Þetta er samt
einungis hluti af vandamálinu.
Allir áratugirnir undir airæðis-
stjórn, fyrst nasista og síðan komm-
únista, gera það að verkum að
margt fólk á erfitt með að venjast
því að þurfa ekki að bíða eftir fyrir-
skipunum að ofan. Ég held að unga
fólkið muni eiga auðveldara með að
aðlaga sig en það eldra. Unga fólk-
ið á ekki eins erfítt með að ná sam-
an innbyrðis vegna þess að byrðar
fortíðarinnar hvíla ekki eins þungt
á herðum þeirra."
En er þá hætta á að til verði eins
konar „glötuð kynslóð“?
„Vonandi ekki en það er samt
ekki alveg hægt að útiloka. Líklega
mun sú efnahagslega aðlögun sem
nú á sér stað leiða til þess að hluti
hinna eldri verður að fara fyrr á
eftirlaun en ella. Það hefur í för
með sér að þessi hópur fær ákveðna
félagslega tryggingu en það er samt
„Eflaust hefði verið heppilegra ef hægt hefði verið að fara hægar
í sakirnar með sameiningu Þýskalands."
„Við komumst langt á því að efast ekki um gildi NATO en samtím-
is efla Vestur-Evrópusambandið.“
engin óskastaða, þar sem einstakl-
ingum úr þessari kynslóð mun
finnast þeir vera óþarfi og að þeim
sé ýtt til hliðar. Þetta er vandamál."
Sumir óttast að hið ncikvæða
andrúmsloft í austurhlutanum verði
til þess að öfgaskoðunum til vmstri
sem hægri muni vaxa fiskur um
hrygg. Þannig varaði Kohl kanslari
í ræðu um síðustu helgi við upp-
sveiflu hægriöfgamanna ínýju sam-
bandslöndunum. Er þetta að yðar
mati hlutursem beraiðhafa veruleg-
ar áhyggjur af?
„Nei. Þetta er óþægilegt en ekki
alvarlegt. Ég hef stundum spurt
mig af hveiju Þýskaland ætti að
vera eina landið á meginlandí Evr-
ópu þar sem engar öfgar fyrirfinn-
ast eða engin þjóðernisstefna. Það
er samt alltaf neyðarlegra hjá okkur
í ljósi sögunnar.
Þeir óþægilegu atburðir sem ný-
lega áttu sér stað á tveimur stöðum
við Iandamæri Póllands og Þýska-
lands þar sem ráðist var á rútur
með pólskum gestum eru einnig
neyðarlegir. En það sem hefur gerst
er að lokið hefur verið tekið af hinu
kommúníska, stalíníska stjórnarfari
og hlutir sem þar kraumuðu undir
koma upp á yfirborðið. Það er líka