Morgunblaðið - 17.08.1991, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. AGUST 1991
29
Menntun er mannsins megin
— Vörn gegn menningarmengun —
eftir Vilhjálm
Einarsson
Hvemig væri að breyta orðtak-
inu „peningar eru afl þeirra hluta
sem gera skal“ í „menntun er afl
þeirra hluta, sem gera ber“? því
meðal annars aflar hún þess auðs
sem með þarf. Varlega skyldum
við þó nota hugtök eins og „mennt-
un“. Þetta hugtak er oft (rang-
lega) gert það sama og skólaganga
og próf. Ef til vill er það alltaf svo
að skólaganga sé menntandi í þeim
skilningi að hún þjálfí og kenni
viðkomandi gagnlega hluti. En
menntun getur maður öðlast án
teljandi skólagöngu, í málinu er til
hugtakið „sjálfmenntaður" um
slíkt fólk. Og langskólagenginn
maður getur verið menntunar-
snauður „fagidiot", eftir mínum
skilningi orðsins.
Ég held að á íslandi hafí verið,
a.m.k. til skamms tíma, ein
„menntaðasta" launþega- og
bændastétt á byggðu bóli. Hinn
íslenski menningararfur gekk svo
þvert á stöður og stéttir að alls
staðar í þjóðfélaginu mátti til dæm-
'is finna bókmenntasinnað fólk.
Þessum sérkennum megum við
ekki glutra frá okkur án þess að
reyna að sporna við fótum!
Hér á eftir mun ég gera grein
fyrir hugmyndum um að efnt verði
til fullorðinsmenntunar á breiðum
grundvelli. Ég hugsa mér að aðilar
að henni verði vinnuveitendur sem
verkalýðsfélög, sveitarfélög og rík-
ið. Margt fullorðið fólk hefur til-
fínningu fyrir því að það hafí farið
á mis við eitthvað mikilvægt í líf-
inu þar sem það átti þess ekki
kost að „fara í skóla“. Þetta fólk
sér oft ekki blómgróðurinn í eigin
garði, hina dýrmætu reynslu og
þroska sem það býr yfír, enda
kannski ekki von, þar sem öll
umræða á landinu snýst um form-
lega „menntun“ (sem ég kysi held-
ur að kalla ,,skólun“) og réttindi.
Hinir fullorðnu, skammskóla-
gengnu, eiga rétt, sem þeir verða
að krefjast: að eiga kost á mennt-
un í formi, sem hæfír stöðu þeirra
og reynslu og að ríkið reki stofnan-
ir eða feli núverandi stofnunum
að annast starfsemi, sem komi til
móts við óskir þeirra og þarfír í
þessum efnum.
Þetta er þó unnið fyrir gíg ef
látið er nægja að einhver speking-
ur (eins og ég?) setjist niður og
búi til „pakka“, sem aðrir eiga síð-
an að taka við á silfurfati. Nei,
lesandi góður, hér þurfa væntan-
legir notendur að vera með frá
upphafi, verkamenn og konur, iðn-
aðarfólk, bændur og búalið. Þessi
grein nær því aðeins árangri að
hún vekji til umhugsunar og um-
ræðna um þessi mál. Vænt þætti
mér um það ef einhver styngi nið-
ur penna og sendi mér línur um
hugmyndir sínar hér að lútandi.
Færum „fullorðinnamenntun"
inn í heraðsskólana
Þjóðin byggði upp héraðsskóla
um land allt á fyrri hluta aldarinn-
ar. Þessir skólar sinntu menntun-
arþörf dreifbýlisins en urðu oft
„stökkbretti" í þéttbýlið. Nú virðist
hlutverki sumra þeirra lokið og
unga fólkið kýs í vaxandi mæli að
fara strax úr sveitunum, þ.e. sækja
skóla í þéttbýli, auk þess sem
æskufólki til sveita hefur fækkað
mjög. Það er því ekki að undra
þótt lengi hafí verið hugað að
breyttu hlutverki héraðsskólanna.
Hvað snertir samgöngur á landi
og er Borgarfj arðarhérað sérstak-
lega vel sett milli helstu þéttbýlis-
FEIAGSLIF
Sameiginleg samkoma í kvöld
kl. 20.30 í safnaðarheimili
Grensáss með hópnum frá Liv-
ets Ord i Sviþjóð.
Allir velkomnir.
FERÐAFELAG
ÍSIANDS
ÖLOUGÖTU3 & 11796 19533
Sunnudagsferðir
18. ágúst
Kl. 08 Einsdagsferð í Þórsmörk.
Verð 2.300,- kr. Stansað 3-4
klst. í Mörkinni. Munið miðviku-
dagsferðirnar og hina sívin-
sæiu sumardvöl.
Kl. 09 Laxárgljúfur - Hruna
krókur - Kaldbakur. Ekið um
Tungufellsdal inn á Línuveginn
og gengið með Laxárgljúfrum
sem eru stórkostleg á að lita,
en sjalrlan skoðuð. Fararstjóri:
Ólafur Sigurgeirsson.
Verð 1.800,- kr.
Kl. 13 Skálafell á Hellisheiði -
Trölladalur. Frábært útsýnis-
fjall. Gengið yfir fellið niður að
Þurá i Ölfusi. Verð. 1.100,- kr.,
frítt í ferðirnar fyrir börn m. full-
orðnum.
Brottför frá Umferðarmiðstöð-
inni, austanmegin.
Munið Viðeyjarferð á miðviku-
dagkvöldið kl. 20. Brottför frá
Sundahófn.
Ferðafélag íslands,
ferðir fyrir alla.
Hvítasunnukirkjan
Fíladelfía
Bænastund i kvöld kl. 20.30.
Allir hjartanlega velkomnir.
Dagskrá vikunnar framundan:
Sunnudagur: Brauðsbrotning kl.
11.00. Ræðumaður Hafliði Krist-
innsson. Almenn samkoma kl.
20.00. Æskulýðskór frá Kanada
tekur þátt í samkomunni. Skírn
og barnablessun.
Miðvikudagur: Biblíulestur
kl. 20.30.
Föstudagur: Æskulýssamkoma
ki. 20.30.
Laugardagur: Bænastund
kl. 20.30.
ÚTIVIST
iRÓFINNI 1 • REYKJAVÍK • SÍMIAÍMSVAJII 14606
Sunnudag 18. ágúst
Kl. 8.00 Básar
Dagsferð. 3-4 klst. i Básum.
Kl. 9.00 Heklugangan,
11. áfangi
Nú líöur að lokum Heklu-
göngunnar en þetta er næst
síðasta gangan. Gengið verður
frá Nautavaði við Þjórsá um
Skarð i Landssveit að Heklurót-
um við Næfurholt. Billinn mun
fylgja hópnum og ef til vill aka
hópnum hluta leiðarinnar ef
þurfa þykir.
Kl. 13.00 Stíflisdalsvatn -
Kjósarheiði
Gengið frá Stíflisdalsvatni um
Kjósarheiði að Brúsastöðum.
Létt ganga.
Brottför í allar ferðimar eru frá
BSÍ að vestanveröu. Komið við
hjá Árbæjarsafni.
Sjáumst!
Útivist.
svæða landsins, eins konar
þungamiðja þjóðvegakerfisins. Í
ekkert annað hérað landsins á þorri
landsmanna jafn hæga dagleið, sé
ekið á bifreið. Stofnun, sem ætlað
er að þjóna landinu öllu er því vel
sett í héraðinu.
í Reykholti er búið að byggja
upp mjög góða aðstöðu til heima-
vistar með mötuneyti og segja má
að staðurinn hafí allt sem þarf til
lengri eða styttri námskeiðahalds
og það er einmitt á þessu sviði sem
þörfin virðist brýn á íslandi, a.m.k.
ef litið er til frændþjóða okkar á
Norðurlöndum.
Lærum af hinum
Nor ður löndunum
Lýðháskólamir á Norðurlöndum
hafa, rétt eins og héraðsskólarnir
á Islandi, gengið í gegn um erfið-
leikatímabil hvað varðar aðsókn.
Gömlu góðu hugsjónimar um „hið
fijálsa orð“ og rækt við kristindóm,
sögu og menningu hafa átt undir
högg að sækja. Þessum erfiðleik-
um hafa skólarnir mætt með því
að koma til móts við þörf samfé-
lagsins um endurmenntun fullorð-
inna og ýmsar hagnýtar náms-
brautir hafa verið teknar upp í
tengslum við atvinnulífið. Jafn-
framt hefur verið leitast við að
halda lífi í lýðháskólaandanum og
láta hann móta lífið og starfið í
skólunum eftir föngum, jafnvel
þótt styttri námskeiðum hafi fjölg-
að á kostnað hins hefðbundna 5
mánaða lýðskóla. í þessum efnum
er margt af frændum vomm að
læra.
Nú er lag
Margt bendir til að á íslandi sé
að skapast nýtt gildismat viðkom-
andi launum og lífshamingju. Farið
er að meta umhverfi vinnunnar og
frítímann meira og ekki eingöngu
lítið á launaumslagið. Skilningur
vex á því að hagsmunir starfsfólks
og stjórnar fyrirtækja og stofnana
fara oft saman. Það hefur komið
í ljós að sambandið milli launa og
vellíðanar er ekki beint. Streita og
kvíði eru oft fylgikvillar velmegun-
arinnar.
Hugmyndir um menntun
fullorðinna (ævimenntun,
símenntun)
Það er trú mín að héraðsskólarnir
geti komið að góðum notum á sama
hátt og lýðháskólarnir á Norðurl-
öndum. Hægt er að skipuleggja
námskeiðahald í tengslum við laun-
þegasamtök eða aðra aðila at-
vinnu- og menningarlífs.
Starfsemin hefði að markmiði:
1. að endurhæfa/þjálfa og
fræða bæði vegna breyttra vinnu-
aðstöðu eða nýrrar tækni og einn-
ig vegna sál-líkamlegra vand-
kvæða.
Vilhjálmur Einarsson
„Með því að veita full-
orðnum Islendingum
kost á því að bera sam-
an bækur sínar, þroska
áhugamál sín, gefa af
reynslusjóðum sínum
og þiggja hið sama af
öðrum, í hinum sanna
lýðháskólaanda
Grundtvigs, í næði frá
skarkala daglegs um-
hverfis er verið að
stunda menningar-
mengunarvarnir og
efla íslenska alþýðu-
menningu.“
2. að efla fijótt frístundastarf
og þátttöku í félagslífí fyrirtækja
eða fijálsra félaga.
3. að styrkja tengsl við sögu og
menningararf.
4. að auka sköpunargleði (kre-
ativitet) og hæfni til tjáskipta,
bæði í töluðu og rituðu máli, mynd-
og tónlist.
5. að efla tengsl við Norðurl-
öndin.
Ekki er líklegt að öllum þessum
markmiðum verði náð á einum og
sama staðnum og trúlegt að um
verkaskiptingu milli staða yrði að
ræða. Veldur hver á heldur hvað
starfsfólk varðar og aðrar aðstæð-
ur.
Hver skóla- eða námskeiða-
stofnun þarf að hafa á að skipa
starfsliði sem getur séð um þætti
2-4, en aðfengnir kraftar mundu
að jafnaði sjá um fyrsta þátt.
Hvernig blandað yrði milli þátt-
anna færi að sjálfsögðu eftir tíma-
lengd námskeiðs og þeim mark-
miðum sem stefnt væri að hverju
sinni. Það er grundvallaratriði að
„neytendur“ séu með í ráðum um
mótun dagskrár eða „stundaskrár"
í einstökum tilvikum.
íslensk sérstaða
Þegar skoðað er atvinnu- og
menningarlíf Norðurlandaþjóða
kemur í ljós að Island er um margt
sérstætt: Hjá okkur hefur þorri
fólks reynslu af fjölbreyttri vinnu.
Hin löngu „sumarfrí" í skólum
hafa gert það að verkum að skóla-
fólk og unglingar eru flestir virkir
í atvinnulífínu, og hljóta þannig
dýrmæta reynslu sem að gagni
kemur síðar í lífínu. Bókmennta-
arfurinn hefur am.k. til þessa ver-
ið í verulegum mæli sameign þjóð-
arinnar. Málhreinsun og nýyrða-
smíði hefur m.a. stefnt að því að
almenningur geti „skilið sérfræð-
ingana" og að þeir tali íslensku.
Hreyfanleiki milli „stétta" hefur
verið mikill. Fjölhæfni og virkni
er meiri en almennt gerist með
öðrum þjóðum. Fæð okkar og
smæð gerir það ef til vill að verk-
um, ásamt áhrifum bókmennta-
arfsins, að manngildið er mikiis
metið. Fagglópskan og sérfræði-
heimskan er minni en með mörgum
öðrum þjóðum.
Þessa séríslensku eiginleika
þurfum við að standa vörð um. Það
getum við m.a. gert með því að
virkja þær „aflstöðvar“, sem löng-
um dygðu vel, héraðsskólana. Það
gerist þó ekki nema almennur
áhugi og þátttaka fáist við undir-
búning slíkra breytinga á starfsemi
skólanna, sem hér er mælt með. í
sinni breyttu mynd mættu þeir
gjarnan heita lýðháskólar.
Lokaorð
Þegar dvalið er erlendis fara
margir að sjá föðurlandið, menn
og málefni, í eins konar hnotskura
Fjarri dægurþrasinu stíga hinir
sérkennandi drættir íslendingseðl-
isins fram, það besta en jafnframt
hitt sem miður fer virðist blasa við
í skærara ljósi.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að vera í hátíðasal Gautaborgarhá-
skóla þegar forseti vor, Vigdís
Finnbogadóttir, veitti móttöku
heiðursdoktorsnafnbót. Hún hélt
frábæra ræðu og í lok máls síns
ræddi hún um menningarlega
mengun og mengunarvamir á sviði
menningar, sem leggja þyrfti rækt
við ekki síður en að sporna við
útrýmingu dýrategunda eða rösk-
un lífríkisins. Getum við ekki
spyrnt við fótum?
Með því að veita fullorðnum ís-
lendingum kost á því að bera sam-
an bækur sínar, þroska áhugamál
sín, gefa af reynslusjóðum sínum
og þiggja hið sama af öðrum, í
hinum sanna lýðháskólaanda
Grundtvigs, í næði frá skarkala
daglegs umhverfís er verið að
stunda menningarmengunarvamir
og efla íslenska alþýðumenningu.
Höfundur er skólameistari á
Egilsstöðum og er íársleyfi frá
störfum. Hann stundarnám í
Gautaborgarháskóla í Svíþjóð.
Siglufjörður:
Eldri borg-
urum boðið
í ferðalag
Siglufirði.
KIWANISKLÚBBURINN Skjöld-
ur og Sinawikkonur buðu eldri
borgurum á Siglufirði í ferðalag
síðastliðinn laugardag. 80 manns
voru í ferðinni og hafði fólkið
gaman af.
Ekið var sem leið liggur í Mý-
vatnssveit. Boðið var í hádegisverð
í Reykjahlíð og síðan farið að Kröflu
og Víti skoðað. Boðsferð kiwanis-
manna er orðinn árlegur viðburður.
Klúbburinn aflar fjár til ferðarinnar
með sölu auglýsinga í símaskrá sem
gefin er út. MJ
Úr ferð eldri borgara í Mývatnssveit.
Morgunblaðið/Matthías Jóhannsson