Morgunblaðið - 30.08.1991, Blaðsíða 13

_____________________i ^roROú-NBLASið’ :'AprCsyj W&i
Hefur íslenskuimí hrakað?
eftir Ólaf Oddsson
Morgunblaðið greinir frá því á
baksíðu í gær, þ.e. 27. ágúst, að
uppi séu hugmyndir í Háskóla Ís-
lands um „stoðnámskeið" í íslensku
fyrir stúdenta. Tilefnið er m.a.
„áhyggjur háskólakennara af hrak-
andi íslenskukunnáttu stúdenta".
Talsmaður heimspekideildar sagði,
að „kennurum í deildinni fyndist
að íslenskukunnáttu hefði hrakað
og það kæmi bæði fram í prófúr-
lausnum og ekki síst í ritgerðum".
Um þetta efni og sitthvað fleira
verður fjallað hér.
Einhveijum finnst eitthvað
Ekki dreg ég í efa, að háskóla-
kennurunum gengur gott eitt til
með þessum hugmyndum sínum,
en það hvað einhverjum „finnst"
eða hefur „fundist“ er nú dálítið á
tilfmningalegum grundvelli, eins og
reyndar er stundum, þegar menn
ræða um íslenska tungu eða ást
sína á henni. Tilfinningar geta svo
sem verið ágætar, en þegar menn
tala um, að einhverju hafi „hrak-
að“, er átt við þróun, breytingu til
hins verra. Menn segja t.a.m., að
sjúklingnum hafi því miður hrakað,
— og nú segja sumir háskólakenn-
arar, að þeim „finnist" íslensku-
kunnáttu stúdenta hafa hrakað. En
hér duga ekki tilfinningar. Hér þarf
rannsóknir, mælingar, traustan og
marktækan samanburð við eldri
tíma og það að horfa á málin frá
ýmsum sjónarhornum og íhuga,
hvaða þættir koma hér til og hvert
kunni að vera samspil þeirra. Ein-
faldar lausnir eru varhugaverðar,
og ef menn vilja feta hér í fótspor
ónafngreinds ritstjóra og fullyrða,
að „íslenskunni hefur hrakað vegna
slælegrar kennslu", þá verða þeir
að ræða það efni við hlutaðeigandi,
því að ég hef ekki tíma eða áhuga
á að fjalla um mál með þeim hætti.
En það sem mönnum „finnst“,
mér eða öðrum, getur verið var-
hugavert. Þetta skal skýrt nánar
með dæmi: Manni einum, sem nú
er á miðjum aldri, „finnst" hann
heyra prýðilega vel, og heyrnin
hafi aldrei verið betri. Þetta er með
öðrum orðum tilfinning hans. En í
seinni tíð hefur borið á því, ef hann
er staddur inni í sínu eldhúsi, t.d.
að fá sér kaffisopa, að börn hans,
sem eru um eða innan við ferm-
ingu, hlaupa skyndilega til dyra,
af því að dyrabjöllu var hringt, en
maðurinn heyrði alls ekki neitt. Þó
FRÆÐSLUMIÐSTÖÐ Rauða
kross Islands hefur gefið út
bækling með upplýsingum um
námskeið sem haldin eru á veg-
um RK-deilda og ungmenna-
hreyfingar RKI fram til ára-
móta. Á dagskrá eru hefðbund-
in námskeið eins og skyndihjálp
og sjúkraflutninganámskeið en
auk þess mörg önnur sem ekki
er komin sama hefð á.
Námskeiðið „Slys á börnum"
verður haldið víða um landið. Þar
er fjallað um algengustu slys á
börnum, hvernig megi koma í veg
fyrir þau og hvaða fyrstu hjálp
skuli veita.
íslendingum, eða svokölluðum
sendifulltrúum sem farið hafa til
starfa erlendis á vegum RKÍ, hef-
ur fjölgað verulega á síðustu
tveimur árum. í haust verður stutt
námskeið þar sem starf Rauða
krossins á alþjóðavettvangi verður
kynnt og sendifulltrúar segja frá
störfum sínum. Þessi kynning
stendur yfir eina kvöldstund og
verður bæði á Akureyri og í
Reykjavík.
„finnst“ honum heyrnin mjög góð.
— Þetta getur nú að vísu verið
góður kostur, ef alls kyns vafasam-
ir sölumenn eða náungar eru fyrir
dyrum úti, en sleppum því. — Af
sérstökum ástæðum var nýlega
gerð rækileg úttekt á heym þessa
manns, og beitt þar alls kyns sér-
fræðilegum tækjum og tólum. Nið-
urstaðan var sett í línurit og tölur.
Er maðurinn spurði, hvað þetta
þýddi, var svarið það, að hlutaðeig-
andi heyrði allvel eftir aldri, en
hann væri nú ekki neinn unglingur
lengur, og heyrnin minnkaði smám
saman með aldrinum. — Af þessu
hversdagslega dæmi og ýmsu öðru
má ráða, að það er oft lítið að
marka, hvað mönnum „finnst" eða
hefur „fundist". Hér þarf traustar
aðferðir, mælingar, samanburð og
fræðileg vinnubrögð.
Hvað fannst háskólakennurum
fyrir um 70 árum?
En að því er varðar þekkingu
stúdenta í íslensku, þá er rétt að
huga að því, að til er u.þ.b. 70 ára
gömul álitsgerð háskólakennara á
þekkingu stúdenta frá Hinum al-
menna menntaskóla í Reykjavík
(síðar MR). Háskólakennararnir eru
þar að svara spumingum mennta-
málanefndarinnar svonefndu, er
skipuð var 12. mars 1920. Nú eru
þessir háskólakennarar löngu liðnir
og líklega langflestir stúdentarnir
líka. En við skulum kynna okkur,
hvað þeim vísu háskólakennurum
„fannst" fyrir um 70 árum. Það
gæti verið fróðlegt til samanburðar
við_ samtímann.
í áliti guðfræðideildar sagði:
„Sjerstaklega finst oss, að stúdent-
unum sje ábótavant í þekkingu á
íslenskri tungu. Við allar skriflegar
æfingar kemur það í ljós, að ýmsa
þeirra skortir mjög þekking í ís-
lenskri ijettritun [...]“.
. í áliti lagadeildar sagði: „Skal
þess þá fyrst og fremst getið, að
deildinni hefir reynst þekking stúd-
enta á íslenskri tungu ærið ábóta-
vant, [. ..]“.
Fulltrúi læknadeildar sagði, að
þekkingu stúdenta væri augljósast
ábótavant í íslensku, og hann sagði:
„Ef dæma má eftir prófritgerðum
stúdenta, þá geta fáir ritað íslensku
stórlýtalaust."
Og frægur kennari í heimspeki-
deild kveðst geta fullyrt, „að kunn-
áttu stúdenta í móðurmálinu er
stórra ábóta vant, [...]“. —
Þetta var álit háskólakennara
fyrir um 70 árum á íslenskukunn-
Ungmennahreyfingin, URKÍ,
heldur fjögur grunnnámskeið í
starfi Rauða krossins, þijú í
Reykjavík og eitt á Akureyri, en
þau hafa verið gerð að skilyrði
fyrir þátttöku í öðrum námskeið-
um á vegum URKÍ. Til áramóta
heldur URKÍ einnig fiögur önnur
námskeið: fyrir „Hús- og vett-
vangshóp“ en þar eru sjálfboðalið-
ar þjálfaðir til að aðstoða í Rauða
kross-húsinu og sinna vettvangs-
starfi um helgar. Vinalínan, síma-
þjónusta, er nýtt námskeið vegna
fyrirhugaðar símaþjónustu fyrir
fólk á aldrinum 18-35 ára sem
hefur þörf fyrir að ræða við ein-
hvem í trúnaði og sem hefur tíma
til að hlusta. Tvö námskeið tengj-
ast alþjóðastarfi, á því fyrra er
sjálfboðaliðum kynnt ýmislegt sem
tengist verkefnum og dvöl í öðrum
landshlutum Rauða krossins. Það
síðara er svo undirbúningur vegna
verkefnis RKÍ og URKÍ í Gambíu.
Bæklingur Fræðslumiðstöðvar
er fáanlegur á skrifstofu RKÍ,
Rauðarárstíg 18.
(Fréttatilkynning')
Ólafur Oddsson
„Fróðlegt er að bera
þetta gamla álit saman
við það sem sumir há-
skólakennarar segja
nú. Margt hefur breyst
síðan þá, t.d. fjöldi stúd-
enta. Ljóst er þó við
samanburð, að töluvert
er líkt í þessu efni, þ.e.
hvað sumum háskóla-
kennurum „finnst“ nú
og, hvað fyrirrennurum
þeirra „fannst“ fyrir
um 70 árum.“
áttu nemendanna, þ.e. stúdenta,
sem voru fæddir um eða fyrir síð-
ustu aldamót. Um þetta má lesa
nánar í Mentamálanefndaráliti 1-4
(Rvík 1921-22), sbr. einnig Baldur
Jónsson: Mályrkja Guðmundar
Finnbogasonar, Rvík 1976, 79.-85
bls.
Fróðlegt er að bera þetta gamla
álit saman við það sem sumir há-
skólakennarar segja nú. Margt hef-
ur breyst síðan þá, t.d. fjöldi stúd-
enta. Ljóst er þó við samanburð,
að töluvert er líkt í þessu efni, þ.e.
hvað sumum háskólakennurum
„finnst“ nú og, hvað fyrirrennurum
þeirra „fannst“ fyrir um 70 árum.
— Kannski telja menn, að öfugt við
hið ágæta kvæði Völuspá hafi verið
svartnætti í byijun og enda og síð-
an hafi skyndilega komið og horfið
einhver „gullöld“ í millitíðinni. En
ekki hef ég nú orðið var við það.
Hörð orð um háskólakennara
En ég var að lesa blaðið „Há-
skóli í 80 ár“, sem borið var nýlega
í hús. Þar er á 16. bls. grein eftir
Ármann Jakobsson: Háskóli íslands
— íslenskur háskóli? Þar segir svo:
„í flestum deildum Háskólans er
sorglega lítið lagt uppp úr því að
ritgerðir, verkefni og skýrslur nem-
enda séu á vandaðri og fallegri ís-
lensku. Margir kennarar Háskólans
eru lélegar fyrirmyndir nemendum
sínum, tala útlenskuskotið mál og
nota erlend hugtök þó að til séu
íslensk. Og í mörgum áföngum í
Háskólanum er vafasamt að hægt
sé að tala um að kennsla fari fram
á íslensku." —
Höfundurinn bætir við: „Þetta
eru hörð orð en því miður eiga þau
við rök að styðjast.“ — Undir það
skal tekið, að þetta eru hörð orð.
Erfitt er að trúa þessu — svona að
óathuguðu máli, en ég spyr: Eiga
þessi hörðu orð við einhver rök að
styðjast? Hvað „finnst“ kennurun-
um um það? Ef eitthvað er til í
þessu, þá þarf hér ýmislegt að lag-
færa og þá þurfa nú fleiri að fá
sérstök „stoðnámskeið“ en blessaðir
stúdentarnir, þ.e. sumir kennararn-
ir líka. En um þetta er best að full-
yrða ekki mikið. Ætli þetta sé ekki
töluvert einstaklingsbundið, og það
eigi bæði við um kennara og nem-
endur? Ég þekki ýmsa háskólakenn-
ara og marga stúdenta, sem hafa
traust tök á íslensku máli, rituðu
og töluðu. En eflaust eru til menn
í báðum þessum hópum, sem hefðu
gott af að fá tilsögn í íslensku. En
ég ítreka það sem ég hef áður sagt:
Ofstækisfullar árásir á fólk út af
máli þess eru ills eins.
Ymsir þættir og mismiklir
námshæfileikar
Mál eru ekki einföld, og oft spinn-
ast saman ýmsir þættir. Sumir ráð-
amenn hafa á liðnum árum marg-
talað um framhaldsskóla fyrir alla.
Þeir hafa breytt mjög inntökuskil-
yrðum í framhaldsskóla, án þess
þá að huga að umfangsmiklum
skipulagsbreytingum, sem þetta
myndi kalla á. í framhaldsskóla
koma nú nemendur, sem ráða ekki
við erfitt og flókið nám. Ýmsir aðr-
ir eiga hér og í allmiklum erfiðleik-
um og eru á mörkum þess að hafa
náð nægilegum tökum á náminu,
t.d. í stafsetningunni, þrátt fyrir
rækilega kennslu mikilhæfra og
reyndra kennara. Hvað á hér að
gera?
m
Þetta unga fólk getur haft allgóð
tök á íslensku máli að öðru leyti
en stafsetningu. íslenskukennarar
í einstökum skólum hafa orðið að
taka á þessu máli og endanleg nið-
urstaða er á ábyrgð þeirra sem
hafa umsjón með matinu. Þeir verða
að vega og meta í hveiju vafamáli,
og það getur verið erfitt, einmana-
legt og kalt verk hið innra. Ég á
ekki von á því, að tal manna vestur
á Melum, um hvað þeim „finnst“
nú eða „fannst" fyrir 70 árum hafi
hér mikil áhrif á þetta mat. Þaðan
af síður einhver umfjöllun sumra
blaðamanna í svokallaðri „gúrku-
tíð“ á innlendum vettvangi. Vilji
menn hins vegar breyta hér um og
losa íslenskukennarana og umsjón-
armennina við þetta oft mjög svo
erfiða og flókna mat, þá hygg ég,
að flestir þeirra yrðu því fegnir.
Margt hefur áhrif á það, hvaða
tök menn hafa á íslensku máli. Hér
má nefna stöðu og virðingu kenn-
ara í samfélaginu, menntun kennar-
anna, kennsluhætti og aðstöðu í
skólum, aðbúnað, hætti og viðhorf
á heimilum, bóklestur, efni í fjölm-
iðlum, einkum sjónvarpi og útvarpi,
umfjöllun áhrifamanna, stefnu og
ákvarðanir ráðamanna og margt
fleira. Þetta fléttast saman með
ýmsum hætti. Hringlandaháttur
ráðamanna getur og verið afar
skaðlegur. Um það skal nefnt lítið
dæmi: Árið 1973 átti að kenna í
skólum, að þjóðaheiti skyldu rituð
með stórum staf. Árið eftir voru
þau samkvæmt skipun yfirstjórnar-
innar rituð með litlum staf. Árið
1977 (ef ég man rétt) kom svo
skipun um stóran staf. Þróunin var
sem sagt: „íslendingar“> „íslend-
ingar“ >„Islendingar“. Allir mega
sjá, hversu „gagnlegt“ slíkt hringl
er, en slíkur hringlandaháttur í
skólamálum hefur því miður ekki
verið bundinn við þetta mál á liðn-
um árum. Hann hefur stundum
komið fram í ýmsum mikilvægum
efnum.
Um eflingu íslenskukennslu
Það kemur og fram á baksíðu
Morgunblaðsins, að fram hafi kom-
ið’ hugmyndir um að draga úr ís-
lenskukennslu í framhaldsskóla ein-
um hér í borg. Þetta hljómar mjög
undarlega, og ég trúi þessu vart.
Hvað sem því líður tel ég, að mjög
æskilegt sé að efla íslenskukennslu
í skólum á öllum skólastigum og
hef reyndar ritað um það blaða-
greinar.
Umræður um íslenskukennslu,
sérstaklega kennsluna í framhalds-
skólunum, benda stundum til þess,
að sumir þekki þau mál harla lítið.
Um þetta efni mun ég fjalla í grein
um störf og stöðu ungs íslensku-
kennara.
Höfundur er íslenskufræðingur
og kennari.
Haustnámskeið hjá
Rauða kross Islands
INNLAUSNARVERÐ
VAXTAMIÐA VERÐTRYGGÐRA
SPARISKÍRTEINA RÍKISSJÓÐS
Í2. FL. B.1985
Hinn 10. september 1991 er tólfti fasti gjalddagi vaxtamiða verðtryggðra
spariskírteina ríkissjóðs með vaxtamiðum í 2. fl.B 1985.
Gegn framvísun vaxtamiða nr.12 verður frá og með 10. september n.k. greitt sem hér segir:
Vaxtamiði með 50.000,- kr. skírteini = kr. 4.241,55
Ofangreind fjárhæð er vextir af höfuðstól spariskírteinanna fyrir tímabilið
10. mars 1991 til lO.september 1991 að viðbættum verðbótum sem fylgja hækkun
sem orðið hefur á lánskjaravísitölu frá grunnvísitölu 1239 hinn 1. september 1985
til 3185 hinn 1. september 1991.
Athygli skal vakin á því að innlausnarfjárhæð vaxtamiða breytist aldrei eftir gjalddaga.
Innlausn vaxtamiða nr.12 ferfram gegn framvísun þeirra í afgreiðslu Seðlabanka íslands,
Kalkofnsvegi 1, Reykjavík, og hefst hinn 10. september 1991.
Reykjavík, 30. ágúst 1991.
SEÐLABANKI ÍSLANDS