Morgunblaðið - 30.08.1991, Blaðsíða 22

ISJffiK
£2
22
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 30. ÁGÚST 1991
30 sovéskir sendiherrar kvaddir heim?
Akromejev vottuð virðing
Reuter
Ættingjar og hershöfðingjar sýna jarðneskum leifum
Sergejs Akromejevs, er var helsti hernaðarráðgjafí
Gorbatsjovs, virðingu sína. Akromejev svipti sig lífi
sl. laugardag er ljóst var að valdaránið var farið
út um þúfur en ekkert bendir þó enn til þess að
hann hafi átt aðild að því. Akromejev var um hríð
forseti sovéska herráðsins og í fylgdarliði Gorbatsj-
ovs er Sovétforsetinn ræddi við Ronald Reagan,
þáverandi Bandaríkjaforseta, í Reykjavík haustið
1986.
Engin boð til sendi-
ráðsins í Reykjavík
SÚ FREGN er komin á kreik að Sovétmenn hyggist kveðja heim
30 sendiherra, sem studdu valdaránið í Moskvu á mánudag í síðustu
viku. Breska útvarpið BBC greindi frá því á miðvikudag að Leoníd
Zamjatín, sendiherra í London, yrði kvaddur heim og talið er að
það eigi einnig við um Nikolaj Úspensky, sendiherra í Stokkhólmi.
Heimildarmaður Morgunblaðsins hjá fréttaþjónustunni Interfax í
Moskvu sagði að fréttin um brottkvaðningu sendiherranna væri
upprunnin hjá Sovésku upplýsingaþjónustunni og gat ekki gefið
nánari upplýsingar. Vladimír Derjekín, blaðafuiltrúi sovéska sendi-
ráðsins í Reykjavík, sagði í gær að engar upplýsingar hefðu borist
sendiráðinu þess efnis að kveðja ætti ígor Krasavin sendiherra heim.
viðtali við Morgunblaðið að lýðræð-
isumbætur myndu halda áfram í
Sovétríkjunum og sagði valdaránið
„ævintýramennsku nokkurra æðstu
manna ríkisins".
Nikolaj Úspenskíj, sendiherra í
Stokkhólmi, kvaðst í nýlegu viðtali
við Svenska Dagbladet uggandi um
framtíð sína sem sendiherra, en
hann hefði þó meiri áhyggjur af
ástandinu í Sovétríkjunum eftir
valdaránið.
Sovéska dagblaðið Ízvestíja
greindi frá því í síðustu viku að boð
hefðu borist til allra sendiráða Sov-
étríkjanna frá Alexander Besmjert-
nykh, þáverandi utanríkisráðherra,
um að sendiherrar ættu að lýsa
yfir stuðningi við valdaránið.
Úspenskíj viðurkenndi að hafa
fengið slík boð, en vildi ekki segja
hver hefði sent þau.
Haft var eftir Úspenskíj í viðtali
sem Svenska Dagbladet tók þegar
valdaránið var framið að hann
styddi valdaræningjana. Úspenskíj
kvaðst hins vegar í viðtalinu á mið-
vikudag alltaf hafa stutt Míkhaíl
Gorbatsjov, forseta Sovétríkjanna.
„Ég rek það að eftir á megi leggja
undarlegan skilning í orð mín til
þess að ég hafi fengið rangar upp-
lýsingar þegar viðtalið var tekið,“
sagði Úspenskíj í seinna viðtalinu
við Svenska Dagbladet.
Ízvestíja tiltók einnig fimm sendi-
herra, sem stutt hefðu vaidaránið:
Þar væri um að ræða sendiherra
Sovétríkjanna í Bonn, London, Par-
ís, Stokkhólmi og Varsjá.
Úspenskíj kvaðst vona að þessi
fregn kæmi starfsbræðrum sínum
ekki í koll. Hann sagðist telja að
tilgangurinn með fréttinni væri að
sverta sovésku utanríkisþjón-
ustuna.
Deijekín sagði að Krasavín væri
veikur heima hjá sér. Þegar valda-
ránið var framið kallaði Jón Bald-
vin Hannibalsson utanríkisráðherra
Krasavín til fundar við sig. Þar af-
henti utanríkisráðherra sendiherr-
anum yfirlýsingu íslensku ríkis-
stjórnarinnar þar sem valdaránið
var fordæmt. Hafði Jón Baldvin
eftir Krasavín að hann hefði sagt
að valdaránið væri innanríkismál-
efni Sovétríkjanna. Sendiherrann
hefði sagt að farið hefði verið að
sovéskum lögum.
Fimmtudaginn 22. ágúst, þegar
valdaránið var farið út um þúfur,
fagnaði Krasavín því hins vegar í
Ágreiningur Rússa og Úkraínumanna:
Samkomulag um að landa-
mæi’unum verði ekki breytt
Kíev, Moskvu. Reuter.
STJORNVOLD í Rússlandi og Úkraínu, tveimur öflugustu lýðveldum
Sovétríkjanna, komust í gærmorgun að samkomulagi um að samhæfa
stefnumál sín og halda landamærum þeirra óbreyttum.
í yfirlýsingu frá sendinefndum legu öryggiskerfi.
beggja lýðveidanna, sem komu sam-
an á skyndifundi í Kíev, - segir að
Rússar og Úkraínumenn vilji koma
í veg fyrir að Sovétríkin liðist i sund-
ur. Rússar lofa þar einnig að krefj-
ast ekki landsvæða í Úkraínu.
Sendinefndimar samþykktu einn-
ig að stjórnvöld lýðveldanna myndu
beita sér fyrir umbótum innan sov-
éska hersins og koma á sameigin-
Efnt var til fundarins eftir að
spenna hafði skapast á milli lýðveld-
anna vegna yfirlýsingar Borísar
Jeltsíns, forseta Rússlands, um að
rússneska lýðveldið áskildi sér rétt
til að endurskoða landamærin að
hveiju því lýðveldi sem lægi að Rúss-
landi og segði sig úr Sovétríkjunum.
Þetta olli miklu uppnámi í Úkraínu,
sem lýsti yfir sjálfstæði á sunnudag.
Um 5.000 manns komu saman
fyrir utan þinghúsið í Kíev, þar sem
sendinefndimar komu saman, til að
mótmæla yfirlýsingu Jeltsíns.
Anatolíj Sobtsjak, borgarstjóri
Moskvu, sem fór fýrir rússnesku
nefndinni, gerði lítið úr mikilvægi
yfirlýsingarinnar og sagði að henni
hefðu ekki fylgt nægilegar útskýr-
ingar. „Þegar hann talaði um landa-
mæri og landsvæði átti hann aðeins
við eitt og það er að við verðum að
hefja samningaviðræður og ræða öll
þau mál sem kunna að koma upp,“
sagði hann.
Nokkrir þeirra, sem sátu fundinn,
sögðu að hann hefði verið storma-
samur og ekki væri útilokað að upp
kæmi ágreiningur aftur á milli lýð-
veldanna um landamærin.
Yfirlýsing Jeltsíns beindist einnig
að Kazakhstan og rússnesk sendi-
nefnd fór til lýðveldisins í gær til
að ræða málið. Nursultan Nazarbay-
ev, forseti Kazakhstan, sagði að yfir-
lýsingin gæti orðið til þess að lýð-
veldið sæi sig knúið til að lýsa yfir
sjálfstæði eins og Úkraína.

>
>
>
1
>
Gætu kjarnorkuvopn
Sovétríkjanna kom-
ist í rangar hendur?
EITT af því uggvænlegasta við valdaránið sem mistókst í Sovétrílyun-
um í síðustu viku er að mennirnir, sem Míkhaíl Gorbatsjov Sovétfor-
seti lýsti síðar sem „ævintýramönnum11, höfðu yfir að ráða þeim
dulmálslyklum og búnaði, sem þarf til að hefja árás með langdræg-
um kjarnorkueldflaugum. Þeir náðu „svarta kassanum" eða „fótbolt-
anum“, þ.e. skjalatösku sem fylgir forsetanum og inniheldur þennan
ógnvænlega dulmálslykil, og höfðu einnig dulmálslykil varnarmála-
ráðherrans. Ekkert bendir til að þeir hafi ætlað að nota kjarnorku-
vopnin en hins vegar vekur valdaránstilraunin spurningar um hvað
kunni að gerast ef lyklarnir komast í rangar hendur.
Vestrænir hernaðarsérfræðingar
segja að Sovétmenn notist við ör-
yggiskerfi, sem komi í veg fyrir að
einn maður geti hafið kjarnorku-
árás. Forsetinn þurfi til að mynda
að leita aðstoðar sérstakrar sveitar
hersins til að nota dulmálslykilinn.
Dulmálsboð hans nægja ekki heldur
til að hefja árás því til þess þarf
varnarmálaráðherra Sovétríkjanna
að nota annan dulmálslykil, sem er
ólíkur þeim sem forsetinn hefur.
Dmítríj Jazov, þáverandi varnar-
málaráðherra, var á meðal átt-
menningana, sem tóku völdin í sín-
ar hendur, þannig að þeir höfðu
báða lyklana.
Dulmálsboð forsetans og varnar-
málaráðherrans berast síðan til
æðstu yfirstjórnar hersins, sem not-
ar sérstakan tölvubúnað til að sam-
eina þau. Tölvan býr til annað dul-
mál, tólf stafa tölu, sem berst á
sérstakri tíðni til neðanjarðarbyrgja
og kafbáta með langdrægar kjarn-
orkueldflaugar.
Frekari öryggisráðstafanir hafa
verið gerðar til að torvelda allsherj-
ar kjarnorkuárás. Forsetanum og
varnarmálaráðherranum nægir
ekki að senda dulmálsboð einu sinni
til að ná til allra kjarnorkukerf-
anna. Þeir þurfa að endurtaka þetta
ferli mörgum sinnum til að ná til
hvers kerfis fýrir sig.
Auk þess er ekki hægt að skjóta
eldflaugum úr kafbátum nema með
samþykki pólitísks fulltrúa um borð,
sem fær boð með öðrum leiðum en
skipstjórinn.
Herforingjar í kafbátunum eða á
skotpöllunum kynnu einnig að neita
að fara eftir boðunum. Valdaráns-
tilraunin sýndi að miklir flokka-
drættir eru innan hersins og óvíst
er hvort herforingjarnir hefðu hlýtt
fyrirskipunum um kjamorkuárás.
Fjarstýrðar eldflaugar?
Bandaríski hernaðarsérfræðing-
urinn Bmce G. Blair segist hafa
komist að því í samtölum við sov-
éska herforingja að æðsta yfirstjórn
hersins hafi einnig sérstök neðan-
jarðarbyrgi með fjarskiptabúnaði
sem geti hafið árás án þess að her-
EISÍLAND
HVÍTA-
RÚSS-
LAND-
KAZAKHSTAN^,
( — ÚSBEKÍST/
ARMENÍA
AZERBAJD)
j- KIR6IZISTAN
—TADJÍKISTAN
TÚRKMENIST/
i 1 X
Fastir Hreytanlegir Kafbáta- Hertlug-
skotpaBar skotpaíar hafmr vefitr
OtfmSMia'
ÉBn
Æ"
Hart>H NEWSWEEK
foringjar á skotpöllunum komi við
sögu. Forsetinn og vamarmálaráð-
herrann koma þá dulmálsboðum
sínum í tölvu byrgisins, sem getur
síðan sent skipun um árás beint til
ákveðinna tegunda eldflauga. „Her-
mennirnir á skotpöllunum em í raun
óþarfir," segir Blair. „Hægt er að
gera eldflaugarnar á vettvangi
sjálfvirkar og síðan að skjóta þeim
með fjarstýringu eða dulmálsboðum
frá yfirstjórn hersins." Blair telur
jafnvel hugsanlegt að ákveðnar teg-
undir kafbáta séu einnig búnar slíku
sjálfvirku kerfi.
30.000 kjamaoddar
Eftir að ljóst var að valdaránið
hafði mistekist sagði George Bush
Bandaríkjaforseti að bandaríska
leyniþjónustan hefði ekki orðið vör
við neitt sem benti til þess að heims-
byggðinni hefði stafað hætta af
kjamorkuvopnum Sovétmanna.
Umbrotin í Sovétríkjunum leiða
hins vegar hugann að því hvað
gerist ef þau liðast í sundur.
Sovétmenn eiga meira en 1.300
langdrægar kjarnorkueldflaugar
með 13.000 kjarnaodda. Þeir eiga
einnig 175 langdrægar sprengju-
þotur og rúmlega 60 kafbáta sem
geta borið kjamorkuvopn. Alls eru
kjamaoddar Sovétmanna um
30.000 (meðal- og skammdrægar
eldflaugar meðtaldar).
Kafbátarnir tilheyra annaðhvort
Norðurflotanum, sem er með höfuð-
Stöðvar á Kolaskaga í norð-vestur-
horni Rússlands, eða Kyrrahafsflot-