Morgunblaðið - 07.09.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. SEPTEMBER 1991
Um sölufyrirkomu-
lag á saltaðri síld
— Að gefnu tilefni —
eftir Gunnar Flóvenz
í sambandi við fjölmiðlaumræður
þær, sem átt hafa sér stað að und-
anförnu um útflutning á saltfiski
o.fl. íslenzkum sjávarafurðum, hefir
nýlega einnig verið lítilsháttar vikið
að sölufyrirkomulagi á íslenzkri
saltsíld.
Þar sem nokkurs misskilnings
hefir gætt í þessari umfjöllun, tel
ég rétt að gera í fáum orðum grein
fyrir því fyrirkomulagi, sem hér
hefir verið á sölu- og útflutningi
saltaðrar sfldar um all langt árabil.
Eftir áratuga öngþveiti, sem ríkti
í sölumálum saltsfldar og vegna
hinnar óvenju miklu áhættu, sem
fylgir þessari sérstæðu atvinnu-
grein, neyddist Alþingi í lok árs
1934 til að setja sérstök lög um
skipulagningu og útflutning á salt-
aðri síld. Lögum þessum hefir tví-
vegis verið breytt (1962 og 1968)
að ósk hagsmunaaðila.
Síldarútvegsnefnd tók til starfa
vorið 1935. Framan af hafði nefnd-
in fyrst og fremst eftirlit með út-
flutningi saltsíldar og löggilti síidar-
útflytjendur. Til þess að tryggja
gæði og sölu á saltsíldarframleiðslu
landsmanna á hinum takmörkuðu
■ Á FUNDI framkvæmdastjórn-
ar Sjómannasambands Islands
þriðjudaginn 3. september sl. var
eftirfarandi ályktun samþykkt:
„Fundur framkvæmdastjómar Sjó-
mannasambands íslands áréttar
fyrri samþykkt um að íslenski kaup-
skipaflotinn með íslenskum áhöfn-
um sé ávallt nægilega stór til að
anna flutningum að og frá landinu.
Framkvæmdastjórn Sjómannasam-
bands íslands varar íslensk laun-
þegasamtök við þeirri alvarlegu
þróun sem átt gæti sér stað ef ein-
stakar kaupskipaútgerðir gætu án
íhlutunar launþegasamtakanna
mannað íslenska kaupskipaflotann
erlendum sjómönnum. Störf ís-
lenskra farmanna yrðu aflögð og
þjóðin þar með háð erlendu vinnu-
afli varðandi siglingar að og frá
landinu. Framkvæmdastjórn Sjó-
mannasambands íslands skorar á
íslensk launþegasamtök og íslensk
stjórnvöld að standa vörð um störf
íslenskra farmanna. Sífellt meiri
ásókn íslensku skipafélaganna í að
skrá skip sín undir erlendum fánum
leiðir til hættu á að íslensk far-
mannastétt verði aflögð. Ef ekki
er spornað gegn þessari þróun er
spurning hvaða íslenskum starfs-
stéttum verður næst ráðist gegn.“
■ IDAR Stegane, dósent í nor-
rænum bókmenntum við háskólann
í Björgvin, flytur opinberan fyrir-
lestur í boði heimspekideildar Há-
skóla íslands þriðjudaginn 10. sept-
ember 1991 kl. 17.15 í Odda. Fyrir-
lesturinn nefnist: „Skriftliv og dikt-
ing pá nynorsk 1850-1905“ og
verður fluttur á norsku. Idar Steg-
ane fæddist 1942 og hefur sérhæft
sig í að rannsaka þróun bókmennta
og bókaútgáfu á nýnorsku á síðustu
öld og er einn helsti sérfræðingur
Norðmanna á því sviði. Auk fjölda
greina hefur Stegane samið bæk-
urnar Mons Litlerés forlag. Eit
pionertiltak i nynorsk forlags-
drift (1983) og Det nynorske
skriftlivet. Nynorsk heimstad-
dikting og den litterære institusj-
on (1987). Þá hefur hann ritstýrt
mörgum safnritum um norrænar
bókmenntir og árið 1976 gaf hann
ásamt Helgu Kress út sýnisbók ís-
lenskra smásagna á norsku undir
titlinum Lystreise og andre is-
landske noveller. Fyrirlesturinn er
öllum opinn.
mörkuðum og til að koma í veg
fyrir verðhrun ákvað löggjafinn
m.a. að heimila nefndinni að ákveða
hvenær söltun megi hefjast svo og
að takmarka eða banna söltun um
skemmri eða lengri tíma ef nauðsyn
krefði, enda hafði offramleiðsla og
skipulagslaus söltun hvað eftir ann-
að valdið landsmönnum gífurlegu
tjóni. Athygli skal vakin á því að á
þessum tíma fór langmestur hluti
síldaraflans til bræðslu.
Arið 1945 fól nýsköpunarstjórnin
svonefnda Síldarútvegsnefnd að
annast sölu og útflutning á allri
saltsíldarframleiðslunni, en fram að
þeim tíma hafði nefndin aðeins séð
um sölu á mjög léttverkaðri síld,
þ.e. svonefndri matjessíld.
I lögunum um útflutning saltsíld-
ar er tekið fram, að sjávarútvegs-
ráðherra sé heimilt að veita Síldar-
útvegsnefnd einkaleyfí til útflutnr
ings til eins árs í senn. Einkaleyfi
þetta hefír ekki verið veitt nema
með samþykki samtaka síldarsalt-
enda, útvegsmanna og sjómanna
og þá aðeins til eins árs í senn.
Síldarútvegsnefnd hefir ekki sótt
um slíkt einkaleyfi í all mörg ar.
Af 8 stjórnarnefndarmönnum SUN
eru 5 tilnefndir af framangreindum
samtökum. Að gefnu tilefni skal
tekið fram, að sala á síld í neytenda-
umbúðum heyrir ekki undir starf-
semi Síldarútvegsnefndar.
Einnig tel ég rétt að láta þess
getið að SÚN hefír aldrei fengið fé
úr ríkissjóði eða öðrum opinberum
sjóðum. Til þess að standa undir
rekstri stofnunarinnar, fær hún
hófleg sölulaun á svipaðan hátt og
ýmis önnur sambærileg útflutnings-
samtök.
Undirritaður hefir starfað að söl-
umálum íslenskrar saltsíldar í rúma
fjóra áratugi, fyrst sem forstöðu-
maður skrifstofu Síldarútvegs-
nefndar í Reykjavík frá stofnun
skrifstofunnar haustið 1950, síðan
sem framkvæmdastjóri frá 1959 til
vors 1990 og starfar nú sern stjórn-
arformaður nefndarinnar. Á þess-
um fjórum áratugum hefir aldrei
komið upp hinn minnsti ágreiningur
við áðurnefnd hagsmunasamtök um
fyrirkomulag á sölumálunum og
samvinnan við þessa aðila og alla
síldarsaltendur hefir verið eins og
bezt verður á kosið.
Sfldarsaltendur, sem óskað hafa
eftir að kanna möguleika á sölu
íslenzkrar saltsfldar á því tímabili,
sem ég hefí starfað að þessum
málum, hafa ætíð notið stuðnings
okkar í þeim efnum ef óskað hefir
verið eftir. í því sambandi er rétt
að láta það koma hér fram, að eitt
árið tókst að frumkvæði forsvars-
manns íslenzkrar söltunarstöðvar,
að selja 1.700 tunnur af heilsalt-
aðri síld til reykingar vegna óvænts
tímabundis skorts á þeirri tegund
saltsíldar hjá einum eríendum kaup-
anda. Útflutning þennan annaðist
Síldarútvegsnefnd að ósk hinnar
íslenzku söltunarstöðvar og í ágætri
samvinnu við stöðina. Þá skal þess
og getið að útgerðarmenn, sem létu
smíða fyrir sig fiskiskip í Póllandi
á árunum 1987 og 1988, áttu frum-
kvæði að því að samkomulag var
gert við Pólveija um að þeir tækju
við saltaðri síld sem hluta af
greiðslu á andvirði skipanna. Var
sú ráðstöfun gerð í fullu samráði
og samvinnu við SÚN, sem gekk
frá sölusamningum á síldinni og sá
um útflutning hennar að ósk við-
komandi útgerðarmanna. Þetta
frumkvæði varð til þess að koma
íslenzkri saltsíld aftur inn á pólska
markaðinn eftir nokkurra ára inn-
flutningsbann pólskra stjórnvalda.
En hvað um aðra aðila, sem
áhuga kynnu að hafa haft á saltsíld-
arútflutningi? Hefír núverandi fyr-
irkomulag tálmað á einhvern hátt
sölumöguleika á íslenzkri saltsíld
fyrir milligöngu þeirra?
Á þessum fjórum áratugum hefir
það þó nokkrum sinnum borið við
að íslenzk verzlunarfyrirtæki og
einstaklingar hafi óskað eftir að fá
heimild til að reyna að selja saltaða
síld til ákveðinna markaðslanda,
þ. á m. þekkt útflutningsfyrirtæki.
I öllum tilfellum var látið á þetta
Gunnar Flóvenz
„Þennan árangur ber
að verulegu leyti að
þakka þeirri góðu sam-
stöðu, sem hér hefir
ríkt milli allra hags-
munaaðila um sölu- og
útflutningsmál saltsíld-
arinnar, svo og áratuga
stanzlausri markaðs-
könnun, tilraunastarf-
semi og vöruþróun, en
á þessum sviðum hafa
Islendingar verið langt
á undan öðrum fram-
leiðsluþjóðum saltaðrar
síldar.“
reyna og viðkomandi aðilum þá um
leið veitt aðstoð eftir því sem óskað
var eftir. Ég jdreg ekki í efa að
þessir aðilar muni vera reiðubúnir
að staðfesta að hér sé rétt farið
með staðreyndir, enda tókst jafnan
góð samvinna um þessar sölutil-
raunir.
Hér skal enginn dómur á það
lagður, hvort núverandi fyrirkomu-
lag á sölu og útflutningi saltsíldar
sé það heppilegasta sem völ er á,
enda verða aðrir að dæma um það
en við sem störfum undir slíku fyrir-
komulagi. Því hefir það — eins og
áður er sagt — verið venja að leita
umsagnar þeirra samtaka, sem
mestra hagsmuna eiga að gæta,
áður en ákvörðun hefir Verið tekin
um sölufyrirkomulagið hveiju sinni.
Þar sem einkaréttur (eða heimild-
arákvæði um einkarétt) til útflutn-
ings er að jafnaði viðkvæmt og
vandmeðfarið mál og getur tak-
markað athafnafrelsi manna, höf-
um við ekki látið nægja að kanna
árlega viðhorf áðurnefndra hags-
munasamtaka, heldur höfum við
einnig á nokkurra ára fresti látið
fara fram skoðanakönnun á því hjá
öllum síldarsöltunarstöðvum lands-
ins, hvort óskað væri eftir breyting-
um á sölufyrirkomulaginu eða hvort
sölumálin yrðu áfram í höndum
SÚN. Síðast þegar slík almenn
könnun var gerð urðu niðurstöður
þær, að allar stöðvarnar — 52 að
tölu — óskuðu eftir óbreyttu sölu-
fyrirkomulagi og engar óskir hafa
komið fram um breytingar síðan.
Með tilliti til framanritaðs þykir
mér miður að hnjóðsyrðið „einokun"
sé notað um núverandi fyrirkomu-
lag á sölu- og útflutningi íslenzku
saltsíldarinnar. í orðabók Menning-
arsjóðs er sögnin að einoka m.a.
skiígreind á þann hátt að hafa „al-
tæk einkaumráð yfir einhveiju
þannig að öðrum (samkeppnis)aðil-
um er bægt frá“. Ég leyfi mér að
fullyrða að við höfum ekki bægt frá
neinum möguleikum í sambandi við
sölutilraunir á íslenzkri saltsíld.
í þessu sambandi er einnig rétt
að benda á að hagfræðilega skýr-
ingin á orðinu „einokun" er sú, að
aðeins einn aðili hafl rétt eða að-
stöðu til að bjóða eða selja ákveðna
vörutegund á ákveðnum mackaði.
Slíka aðstöðu höfum við íslendingar
hvergi haft á erlendum saltsíldar-
mörkuðum.
Við íslendingar höfum í fjölda
ára, þrátt fyrir offramboð og gífur-
lega harða samkeppni um hinn tak-
markaða markað, flutt út langtum
meira af saltaðri síld en keppinaut-
ar okkar og sum árin meira en all-
ir keppinautarnir til samans og jafn-
framt náð mun hagstæðara sölu-
verði og söluskilmálum en þeir mið-
að við tilsvarandi stærðar- og gæða-
flokka. Þennan árangur ber að ver-
ulegu leyti að þakka þeirri góðu
samstöðu, sem hér hefir ríkt milli
allra hagsmunaaðila um sölu- og
útflutningsmál saltsíldarinnar, svo
og áratuga stanzlausri markaðs-
könnun, tilraunastarfsemi og vöru-
Sróun, en á þessum sviðum hafa
siendingar verið langt á undan
öðrum framleiðsluþjóðum saltaðrar
síldar.
Höfundur er formaður
Síldarútvegsnefndar.
Þorsteinn Gylfason:
Aðgangur að Guði
íslendingar hafa um hríð verið
tómlátir um trú sína, og kirkja
þeirra er að sama skapi tómlát
um tómlætið. Ég kann ráð við því
eins og mörgu öðru. Það verður
að gera almenningi ljóst hvers
virði trúin er honum. Það getum
við náttúrlega ekki gert nema
með því að höfða til verðskynsins
sem er það eina sem greinir mann-
inn frá dýrunum. Það verður að
selja aðgang að kirkjum. Og það
verður að selja hann dýrt.
Þá fá prestar laun sem þeim
og gervallri kristninni eru sam-
boðin. Biskupinn yflr íslandi fengi
sömu laun og ritstjórar Morgun-
blaðsins. Hið hæfasta fólk mundi
veljasttil aðþjóna jafnvel rýrustu
brauðum á Islandi og halda þar
leiftrandi prédikanir, og kirkju-
gestir mundu gleypa af ýtrustu
athygli hvert einasta orð sem sagt
væri af stólnum úr því að þeir
þurftu að borga þúsundir króna
fyrir það. Allir vita að unglingur
tekur miklu betur eftir í bíó en í
skóla. Það er af því að hann borg-
ar fyrir bíóið.
Ég hef heyrt þá mótbáru við
þessari lausn á vanda kirkjunnar
að hætt sé við að einhveijir vesal-
ingar mundu ekki hafa efni á að
sækja kirkju við hina nýju skipan.
Þetta er fávíslegt andóf. Á félags-
málaskrifstofum um allt land sitja
velviljaðir framfærslufulltrúar í
löngum röðum, oftar en ekki út-
nefndir af sjálfum stjórnmála-
flokkunum sem allt vilja fyrir alla
gera. Þessir fulltrúar mundu viss-
ulega ekki telja það eftir sér að
gauka kirkjusóknarstyrkjum, í
eðlilegu samræmi við guðrækni
að einstæðum mæðrum og öreig-
um.
Heilsa er §árfesting. Hún er
meira að segja arðbær fjárfesting.
Margt heilbrigt fólk vinnur fyrir
háum launum, en heilsulausir
aumingjar hafa sumir engin laun.
Þeir hefðu betur fest fé í heilsu
sinni. Menntun er líka fjárfesting.
Sigmundur Guðbjarnason fyrrum
háskólarektor upplýsir það í
Morgunbiaðinu 3ja september
1991 að erlendir stúdentar eigi
greiðan aðgang að þýzkum há-
skólum og mörgum öðrum. Það
er af því, segir hann, að erlendir
stúdentar „eru taldir líklegir til
að efla viðskipti og tengsl við
gestgjafana er þeir komast í áhrif-
astöður síðar meir og menntun
þeirra er þá talin góð fjárfesting
þegar til lengri tíma er litið“.
Þegar ég var við nám í Þýzka-
landi þóttist ég verða þess var að
kennarar mínir hefðu hug á að
glæða áhuga á þýzkri heimspeki
og þýzkri menningu yfirleitt, inn-
an Þýzkalands sem utan vegna
margvíslegra verðleika hennar.
En þetta var eins og hver annar
hlálegur misskilningur minn sem
ég blygðast mín fyrir nú þegar
ég er sjálfur orðinn ráðsettur há-
skólakennari með þroskað verð-
skyn. Auðvitað voru þeir að kaupa
velvild mína ef ég skyldi komast
í áhrifastöðu. Þeir gengu bara
hyggilega til verks gagnart óharð-
naðri sál. Sigmundur Guðbjama-
son lærði efnafræði sína í Þýzkal-
andi og Bandaríkjunum. Nú er
mér sagt að hann sé æstur á
móti Efnahagsbandalaginu. Af
því má væntanlega ráða hvorir
borga betur.
En mesta íjárfestingin er Guð.
Allir vita að hinn kristni heimur
ber að ríkdómi langt af hinum
heiðna heimi. Sá er fullur af hyski
sem hefur hvorki í sig né á, og
tímgast samt eins og rottur og
mýs. Og ef kristnar þjóðir víkja
af Guðs vegum, eins og sameign-
armenn gerðu í Austur-Evrópu í
fáeina áratugi, þá fer allt í rúst.
Bezta fjárfestningin er Guð. Þess
vegna á að innheimta háan að-
gangseyri að hvers konar trúarat-
höfnum, hæstan fyrir jarðarfarir
því að þar er eftirspurnin mest,
og leggja sérstaka skatta á allt
guðsorð.
Heilsa borgar sig. Menntun
borgar sig. Guð borgar sig. Þess
vegna er ekki nema sjálfsagt að
fólk borgi fyrir allt þrennt. En
nú er kannski von að einhver
spyiji: Hvernig er þetta? Heldur
maðurinn að allt þurfí að borga
sig? Mega haustlitirnir ekki vera
fallegir án þess að það borgi sig?
Mega börn ekki leika sér án þess
að það borgi sig? Ég á svar við
þessum spurningum eins og öðr-
um. Hvorki haustlitir né barna-
leikir þurfa að borga sig. En eink-
um og sér í lagi þarf atvinnulífið
ekki að borga sig. Engin loðdýra-
repkt og ekkert fiskéldi. Bændur
mega siga fénaði sínum á hvert
stingandi strá í landinu með gífur-
legum styrkjum af almannafé.
Bændureru fallegir eins og haust-
Iitirnir. Útgerðarmenn mega veiða
fiskinn í sjónum fyrir ekki neitt,
og með alltof stói-um flota. Út-
gerðarmenn eiga að leika sér eins
og börn með báta. Handa atvinn-
ulífinu sláum við himinhá lán í
útlöndum. En' við þurfum ekkert
að borga. Komandi kynslóðir
borga.