Morgunblaðið - 24.09.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1991
Snigíllínn
og Dúfnaveislan
eftír Pál Baldvin
Baldvinsson
Virðulegu ritstjórar.
Sunnudaginn 22. september
birtist í blaði yðar grein í dálkum
um leiklist sem ber yfirskriftina:
Kuðungur skreyttur skeljum. Höf-
undurinn er Súsanna Svavarsdóttir
sem hefur um nokkurt skeið fjallað
um leiksýningar í Morgunblaðinu
undir yðar ritstjórn. Ég hef áður
séð ástæðu til að kvarta yfir vinnu-
brögðum Súsönnu við fulltrúa rit-
stjómarinnar þá hún fjallaði um
sýningu Þjóðleikhússins á leiknum
„Örfá sæti laus“ og að þessu sinni
er ég knúinn til opinberra athuga-
semda vegna fyrmefndrar greinar.
Þriðjungi greinar sinnar ver
•Súsanna til að rekja flókinn efnis-
þráð Dúfnaveislunnar á alleinfald-
aðan hátt. I þeim úrdrætti felst
skilningur Súsönnu á efni leiksins
og boðskap. Niðurstaða hennar
þessi: „Það er ekkert nema gott
um Dúfnaveisluna að segja. Text-
inn er einfaldur og skýr, skilaboðin
um hversu mikilvægt æðmleysið
er, em rækilega undirstrikuð og
andstæðumar í persónunum, sam-
kvæmt textanum, oft stórskemmti-
legar.“
Höfundur gefur í skyn að hann
sé textanum þaulkunnugur svo nú
má búast vð að rúmur síðari helm-
ingur greinarinnar rökstyðji hvem-
ig þessar eigindir komi heim og
saman við sviðsetningu Dúfna-
veislunnar í Borgarleikhúsinu. Þær
vill Súsanna augljóst sjá og annað
ekki. En því er ekki fýrir að fara.
Sýningin er „misskilningur"
miðað við bóklestur Súsönnu Svav-
arsdóttur. Leikurinn er „vondur“ á
skala Súsönnu sem geymir tvö lýs-
ingarorð: gott/vont. Textaflutn-
ingur „tilgerðarlegur“, mimik (lík-
lega á hún við svipbrigði) „afkára-
leg“, hreyfmgar „ýktar". Dæmi
nefnir hún engin enda staðhæfí ég
að í þau fáu augnabliki sem þess-
ara eiginda gætir í sýningu Dúfna-
veislunnar þá þjóni ýkjur, tilgerð
og afkáraskapur skýram tilgangi.
Páll Baldvin Baldvinsson
Súsanna telur leikstjórann van-
treysta leikurum að koma textan-
um til skilá „á þann hátt sem hann
er skrifaður". Þess vegna sé hann
„tilgerðarlegur". Enn undrast les-
andi að höfundur sem lætur jafn
mikið af þekkingu sinni á texta
sjónleiksins skuli taka svo til orða.
Málfar persóna í verkum Halldórs
Laxness hefur aldrei verið slétt og
fellt. Þvert á móti er þar ríkjandi
sundurgerð, það er sérviskulegt,
stíifært, tiltæki þjóðarinnar í sér-
kennilegu tali em þar nýtt til hins
ýtrasta. Texti Dúftiaveislunnar er
því sannanlega fluttur á sviði
Borgarleikhússins „á þann hátt
sem hann er skrifaður". Hvemig
er hægt að flytja hann öðmvísi?
Súsanna telur upp fjóra af nítján
leikumm í sýningunni, getur um
fjögur af hartnær fímmtíu hlut-
verkum. „Allt eintómar ýkjur og
og tilgerð, og óþarfí að tíunda það
hér. Það yrðu aðeins endurtekning-
ar.“
Síðar í skrifí sínu fullyrðir hún
aftur að leikmyndin „flott“ og „yf-
irþyrmandi“ „undirstriki tilgerðina
í uppsetningunni... á móti flötum
SKóta- 09,1_e,,öa_
leikstílnum". Það er sá sami leikst-
íll sem var áður „tilgerðarlegur“,
„ýktur“ og „afkáralegur".
Víst kann Súsanna að meta
ljómandi leik Haralds G. Haralds
og Þrastar Guðbjartssonar, þótt
hún reyndar telji ástæðu þess að
„þeir hafí fengið leyfi til að nálg-
ast persónurnar sem þeir léku“ og
væntanlega aðrir leikarar í sýning-
unni í banni frá slíkri framkvæmd-
asemi. Nema náttúrlega að undan-
skilinni þeirri nálgun sem getur
af sér „tilgerð“ og „ýkjur“ sem
hlýtur að vera leið út af fyrir sig
jafnvel þegar reynt er að koma á
innri rökvísi og samhengi í skrifum
Súsönnu. Því þess þarf.
Þegar höfundurinn í flaustri
skilafrestsins segir „eina persónan
sem hafði lesið verkið“ er ekki ljóst
hvort hún á við Harald G. Haralds
eða Gvendó, persónuna sem hann
leikur. Þá verður lesandinn að gefa
mikið til í samúðarskyni svo hann
nái áttum í skrifínu. Og þannig,
ágætu ritstjórar, mætti lengi halda
áfram. Það er fróðlegt að bera
saman umíjöllun Mattíasar Jo-
hannessen um sýningu Leikfélags-
ins á Dúfnaveislunni í Morgunblað-
inu 1. maí 1966 og þá sem Sús-
anna sendi frá sér í dag. Margt
gæti hún lært af vinnubrögðum
ritstjóra síns fyrir aldarfjórðungi.
Hér er ekki til umræðu stefna
leikstjórans að njörfa leikinn niður
í sögulegan tíma skammt frá nú-
tíma okkar. Hér er ekki skoðað
hvemig hlutverk tveggja kynslóða
kvenna er skýrt í leiknum. Hér er
ekki tæpt á endurskoðun á tveimn
erkitýpum karlmanna: hins af-
skiptalausa föður, og hins tælandi
töffara, né heldur hvemig þær týp-
ur reyndast holar. Hér er ekki vik-
ið að framþróun samfélagsins í
sviðsmynd leiksins, framsaminni
hljómlist eða áhrifshljóðum. Hér
er ekki vikið að gmndvallarendur-
skoðun á hinum helga manni í
seinni verkum Laxness, efasemd-
um um góðleika hans og sakleysi.
Enn síður er hér veitt athygli fram-
þróun í persónum Öndu og Gven-
dós, pressara og konu hans. Ekki
hvemig saklaust grín um verka-
lýðshreyfíngu verksins er skerpt í
sögulegu ljósi. Ekki fagnar Sús-
anna því hversu vel tekst til með
Úr sýningu Borgarleikhússins á Dúfnaveislunni eftir Halldór Lax-
ness.
að skýra efni leiksins sem hefur
lengi verið talið þvælið.
Hér er unnið á prinsippinu
klippt, skorið og saxað í smátt svo
höfundurinn er alblóðugur á hönd-
unum og margbúinn að skera sig
í puttana í fyrirgangnum. Og meg-
inskilaboð verksins reyndar misles-
in í marggang sem „æðmleysi".
Morgunblaðið hefur um langt
skeið verið til fýrirmyndar í um-
fjöllun blaðamanna um menningu
og listir. Það er kunnara en frá
þurfi að segja að eftir að Jóhanna
Kristjónsdóttir hætti störfum sem
leikgagnrýnandi Morgunblaðsins
hefur ritstjórn blaðsins falið það
verk þrem skriffínnum um stund-
arsakir.
Súsanna Svavarsdóttir hefur
einn góðan kost sem gagnrýnandi:
hún þorir að segja skoðun sína,
en rökstyður hana oft ekki eða þá
af mikilli sparsemi. Hún vekur
aldrei athygli lesandans á öðmm
skilningi en sínum eigin og hvað
varðar Dúfnaveisluna er hann fast-
mótaður og því miður, leyfí ég mér
að segja eftir margra mánaða
vinnu við Dúfnaveisluna, háskaleg
einföldun og blinda fyrir marg-
breytileika þessa undraverða
verks.
Víst verður undirritaður sem
aðrir starfsmenn leikhúsa að
beygja sig undir misjafna skoðun
gesta okkar. En réttlæting fyrir
skrifum um leiksýningar í blöð
hlýtur að vera að þar birtist grund-
aðar og rökstuddar skoðanir við-
komandi, greining á viðfangsefni,
útlistun á áherslum og stefnumið-
um og loks persónuleg niðurstaða
höfundarins. Og ég vænti slíkra
skrifa af stærsta dagblaði lands-
ins, en ekki „vont“, „leiðinlegt“!,
„tilgerð", „afkáralegt", „ýkjur“,
orðaleppa sem em blessunarlega
lausir við nákvæma, ljósa merk-
ingu og þess vegna nærtækir þeim
sem vilja kveða upp „dóma“ á borð
við „kuðung“ Súsönnu Svavars-
dóttur.
íbúði kuðungsins, snigillinn,
verður að gera meira en að reka
út homin úr sínum kreppta heimi,
ef hann vill skynja umhverfíð,
næra sig og lifa. Þetta má sjá víða
í náttúmnni þessa dagana þar sem
snigillinn skilur eftir slitrótta slím-
uga slóð sína.
Höfundur er leiklistarráðunautur
Leikfélags Reykjavíkur. Hann
hefur skrifað leiklistargagnrýni
fyrir Helgarpóstinn,
Ríkisútvarpið, DV, Stöð 2 og
I'jóðviljann.
^ aiuia, pvi IIYCIÖU VCI UCIVÖI. LII IIICU V löt VCIUUI UUUII lILdUUl ÖCIIl
RITVEUR Nýtt um Njálssögu
™ eftír Ólaf Trv&ervason áóm kvadda
K JARAN - SkrHsto«ubúoa6u'm
kynnir nýja ^^p^Carrera skóla - og
og fiölhæju °'^Jgra \\ MD heíur
terðantvé\urn. inn-, tynr
qtuggainnslatt og
geymslu gagna-
. rilvalin skólaritvel
\ Fáanleg hjá
umboðsmonnum
um allt land.
aeg
OLYMP'A
KIARAN
Skrífstofubúnaður
SÍÐUMÚLA 14 • SÍMI 91-813022
eftír Ólaf Tryggvason
Ég var að lesa Njálu og var
kominn út í málaferlin eftir brenn-
una. Þá rann upp fyrir mér ljós.
Njála var ekki skrifuð sem prósi,
heldur sem ljóð, og þegar maður
tekur textann, að sjálfsögðu
óbreyttan og raðar hæfílega í línur
til að fá fram réttar áherzlur og
áhrifamikið form, kemur þetta
mjög skýrt fram.
1. dæmi. Upphaf sögunnar:
Mörður hét maður
er kallaður var
G
í
g
J
a
Hann var sonur
Sighvats ins rauða.
Hann bjó á Velli
á Rangárvöllum
2. dæmi. Frá málaferlunum:
Mörður nefndi sér
votta og beiddi
búa þá níu
er'hann tafðí '
áður kvadda
að bera
annað tveggja
af
eða
á.
Búar Marðar
þá að dómi
og
taldi einn
fram kviðinn
en
allir guldu samkvæði
3. dæmi. Sögulok:
Og Ijúkum
vér þar
Brennu-Njáls
S-ð-G-U.
Þetta virðist augljóst, en hvers
vegna er textinn þá svo saman-
þjappaður í handritunum? Senni-
lega vegna kálfskinnsskorts. Ann-
ars hefði Njála verið skrifuð eins
og ljóðin í dag. Það má raunar
telja nokkum ljóð á þessum texta,
að víða vottar aðeins fyrir stuðlum
og/eða höfuðstöfum og jafnvel
hrynjandi, en úr því mætti ef til
Ólafur Tryggvason
vill bæta með annarri uppröðun
orðanna. Með því gæti Njála jafn-
vel náð að standa jafnfætis obban-
um af íslenzkum nútímaljóðum.
Höfundur er læknir.