Morgunblaðið - 24.09.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1991
Til vamar kennaramenntun
hægt að ætlast til, ef ekki er tryggt
að kennaramenntun í landinu þróist
í takt við breytta tíma og aukna
þekkingu á öllum ofangreindum
eftir Hjalta Hugason
Þær meginhugsjónir, sem lengi
hafa sameinað Islendinga og mynda
í raun grundvöll að samfélagi þeirra
og löggjöf, eru hugsjónir lýðræðis
og jafnréttis allra þegna landsins
að minnsta kosti til andlegra og
menningarlegra gæða. Það þarf
hins vegar ekki lengi að skyggna
íslenskt þjóðfélag á líðandi stundu,
til að gera sér grein fyrir, að meira
orkar tvímælis, hvort hér á landi
njóti hugsjón um jafnrétti til verald-
legra gæða mikils fylgis. í hinu
fyrrnefnda á íslenska þjóðin sam-
leið með öðrum þjóðum hins vest-
ræna heims og í raun sívaxandi
hluta mannkyns.
íslendingar eiga jafnframt því
láni að fagna, að búa í þeim heims-
hluta, þar sem best hefur tekist að
gera ofangreindar hugsjónir að ver-
uleika og einna lengst hefð er fyrir
að framkvæma þær á þann hátt,
að þær nái til þjóðarinnar allrar.
Þegar skýringa er leitað á því, með
hveijum hætti ísland, hin Norður-
löndin og fáein önnur lönd Evrópu
hafa náð þessum árangri, verður
vart fyrir nema eitt svar: Samfélag
jafnstöðu,' velferðar og lýðræðis
verður ekki byggt upp öðru vísi en
með menntun. Þess ber þó alvarlega
að gæta í þessu sambandi, að sú
menntun, sem hér skiptir mestu
máli, er ekki hámenntun fámennrar
stéttar landsfeðra og -mæðra, er
ráða ráðum þjóðarinnar, eða lítið
eitt ijölmennari stéttar sérfræð-
inga, er annast hin sérhæfðari
málefni hennar. Sú menntun, sem
er undirstaða lýðræðissamfélags,
hendur við bætta menntun sér-
hæfðra starfsstétta. Á enga slíka
stétt tel ég að sé hallað, þó því sé
haldið fram, að menntun kennara
skipti mestu í þéssu sambandi og
þá einkum og sér í lagi menntun
grunnskólakennara.
Kennurum landsins er ætlað það
margbrotna hlutverk, að byggja
upp, skipuleggja og gera að veru-
leika þá ijölbreyttu menntun, sem
við viljum að börn okkar á hveijum
tíma fái hlutdeild í og ætlað er að
búa þau undir verðugt líf í síbreyti-
legu samfélagi.Til þessa viljum við
öll að þau séu sem best nestuð. Að
leiðarljósi skulu kennarar hafa
grunnskólalög, námskrár og fáein
önnur almenn stjórntæki. löggjafa
og yfirvalda menntamála í landinu.
Lítið- yrði þó gildi þeirra háleitu
markmiða, sem þar eru sett fram,
ef ekki kæmi til faglegt sjálfstæði
kennarans, er gerir honum fært að
hrinda þeim í framkvæmd. í allt
of stórum tvísetnum skólum, í allt
of fjölmennum - en sem betur fer
oftast blönduðum bekkjum - og við
sífelldan skort á kennslugögnum
og kennslutækjum, er íslenskum
grunnskólakennurum ætlað að búa
börn okkar undir störf í samfélagi,
sem við vitum enn harla lítið um,
hvernig verður, þegar þau taka við
stjórn þjóðarskútunnar. Það eina,
sem við vitum er það, að það næg-
ir ekki að kenna þeim það sama
og við lærðum (þótt kennslubæk-
urnar séu að hluta til enn hinar
sömu) og það nægir heldur ekki
að kenna þeim, eins og okkur var
kennt. Börn líðandi stundar þurfa
að læra að afla sér eigin og stöðugt
nýrra þekkingar, þau þurfa að öðl-
ast jákvæða gagnrýni og sjálf-
stæði, þau þurfa að vera búin und-
ir ný viðhorf og nýja tækni, nýjar
aðstaeður í atvinnulífi og frístund-
um. Sú menntun, sem íslenskum
grunnskólum er ætlað að miðla,
„Sú menntun, sem ís-
lenskum grunnskólum
er ætlað að miðla, felst
heldur ekki í fræðslu
eingöngu, heldur skal
hún einnig fela í sér
félagslegt uppeldi og
alhliða þroska hvers
einstaklings út frá for-
sendum hans sjálfs. -
þetta þarf þó vart að
taka fram. Menntun án
félagsvitundar og
þroska er ekki til.“
felst heldur ekki í fræðslu ein-
göngu, heldur skal hún einnig fela
í sér félagslegt uppeldi og alhliða
þroska hvers einstaklings út frá
forsendum hans sjálfs. - Þetta þarf
þó vart að taka fram. Menntun án
félagsvitundar og þroska er ekki til.
Eigi kennarar landsins að vera í
stakk búnir til að rækja þetta hlut-
verk þurfa þeir sjálfir að vera
menntaðir í þess orðs bestu merk-
ingu. Þeir þurfa að búa yfír stað-
góðri þekkingu á þeim greinum,
sem í grunnskólum skulu stundaðar
en þó miklu frekar búa yfir þjálfun
til að afla sér slíkrar yfirsýnar í
takt við breyttar kröfur. Þeir þurfa
að hafa þekkingu og þjálfun á sviði
fjölbreyttrar miðlunar og tjáskipta,
Hjalti Hugason
þeir þurfa að hafa alhliða þekkingu
á uppeldis- og sálfræðilegum for-
sendum náms og kennslu. Þeir
þurfa að búa yfir haldgóðri skólun,
sem gerir þeim kleift að greina
persónulegar forsendur sérhvers
nemanda til náms og til að haga
kennslu sinni í samræmi við það.
Loks eigum við að krefjast þess af
þeim, að þeir hafi djúpan og grund-
aðan skilning á mannlegu eðli og
kjörum og áhrifum þessara þátta á
tímanlega og eilífa velferð ungra
einstaklinga í mótun.
Einskis af þessu gr þó í raun
sviðum. Er hér átt við allt í senn
hina sameiginlegu grunnmenntun
kennara, endurmenntun þeirra og
framhaldsmenntun fyrir þá, sem
óska að auka þekkingu sína og
færni á afmörkuðu sérsviði. Þessa
þróun verður að tryggja með stöð-
ugri endurskoðun á þeirri menntun,
sem í boði er, og lengingu hennar
og aukningu, þegar slíks er þörf.
/ raun er það frumskylda yfir-
valda menntamála í landinu, að
tryggja að þessi þróun geti átt sér
stað. Þetta er skylda þeirra - ekki
til að tryggja faglega þróun þeirrar
stofnunar eða stofnana, sem ætlað
er að mennta kennara - ekki til
að auka faglegan metnað og áhuga
þeirra, sem þar starfa - heldur til
að tryggja áframhaldandi virkt lýð-
ræði í landinu. Skilyrði þess að
kennaramenntun þróist meðfagleg-
um hætti hljóta hins vegar að vera,
að til hennar sé veitt nauðsynlegum
fjármunum og um hana ríki sá frið-
ur, að mögulegt sé að skipuleggja
hana til lengri tíma en fárra vikna
í senn. Að lokum skal sú ósk látin
í Ijós með hagsmuni uppvaxandi
kynslóðar í huga, að löggjafi, fjár-
veitingarvald, menntamálaráðu-
neyti og aðrir þeir, sem um þessi
mál fjalla á komandi vikum og
mánuðum, megi vera alvara og
þjóðhagslegt og þjóðmenningarlegt
gildi máls þessa ljós, áður en fleiri
skyndiákvarðanir verða teknar um
málefni kennaramenntunar í land-
inu.
Höfundur er dósent við
Kennaraháskóla íslands.
er þvert á móti vönduð og breið
almenningsmenntun, sem er sam-
eign þjóðarinnar í heild.
í hverju þessi dýrmæta eign þjóð-
arinnar er og á að vera fólgin, er
breytilegt eftir aðstæðum. I upp-
hafi var fyrst og fremst um lestrar-
kunnáttu að ræða og ef til vill er
okkur hollt að minnast þess, að sú
krafa var fyrst fram sett af kirkj-
unni. Sérhveijum fullveðja einstakl-
ingi bar að ráða yfir þeirri þekkingu
og menntun að geta tileinkað sér
boðskap kirkjunnar og miðlað hon-
um, ef svo stóð á. Með almennri
lestrarkennslu var síðan grundvöll-
ur skapaður fyrir mun víðfeðmari
miðlun þekkingar og boðskapar en
nokkru sinni fyrr. Krafan um lestr-
arkennslu er því eitt stærsta fram-
lag kirkjunnar til almennrar þjóð-
félgsþróunar á síðari öldum. Síðar
bættist kennsla í skrift og reikningi
við alþýðumenntunina og alla þessa
öld hefur gætt örrar þróunar í þessu
efni, sem hefur falið í sér kröfu um
stöðugt fjölbreyttari og meiri
menntun almenningi til handa.
Breytingar þessar má lesa út úr
því, sem mörgum kann að virðast
felast í „gengisfellingu" eða „verð-
bólgu“ á sviði menntunar og lýsir
sér í því, að stöðugt lengra nám
og „æðri“ próf þarf til að fullnægja
kröfum atvinnulífs og samfélags.
Þó svo almenningsmenntun sé
það, sem öllu skiptir, þegar um já-
kvæða þjóðfélagsþróun er að ræða,
má ekki gleyma því, að hér verður
menntun almennings að haldast í
Samkeppnin og skólameistarinn
eftirÞorvarð
Elíasson
Skólameistari Menntaskólans í
Kópavogi hefur skrifað villandi
grein um Verzlunarskóla íslands
sem birtist í Mbl. 20. sept. sl. Þar
segir skólameistarinn að Verzlunar-
skóli íslands sé rekinn af ríkinu og
spyr hvort skólagjöld VÍ séu ekki
notuð til leynilegra yfírborgana.
Ennfremur segir skólameistari MK
að álögð skólagjöld og ráðstöfun
þeirra sýni forréttindi sem VÍ hafi.
Ekki verður hjá því komist að
svara skrifum þessum og verður
það gert hér bæði efnisiega og með
því að fjalla um þær raunverulegu
orsakir sem liggja að baki grein
skólameistara MK og koma ekki
fram í skrifum hans.
Um þau efnisatriði sem fram
koma í grein skólameistara MK er
þetta að segja:
Verzlunarskóli íslands er rekinn
af skólanefnd og skólastjóra en
ekki ríkinu. Það er stjórn Verzlunar-
ráðs Islands sem skipar meirihluta
skólanefndar (4 af 5) og ræður
skólastjóra, skv. skipulagsskrá
skólans, sem birt hefur verið í B-
deild Stjómartíðinda, útgefin af
dómsmálaráðherra 3. desember
1962. Að segja að Verzlunarskólinn
skv. Iögum.
Það em ekki forréttindi að leggja
á skólagjöld. Skólanefnd MK gæti
gert slíkt skv. gildandi lögum um
framhaldsskóla. Telji skólameistari
skólagjöld forréttindi vill hann
væntanlega fá slík réttindi fyrir
sinn skóla og þá snýr hann sér til
sinnar eigin skólanefndar og ráð-
herra með beiðni þar um.
Hvað varðar ráðstöfun skóla-
gjalda VÍ er það eitt að segja að
þau renna í Húsbyggingarsjóð VÍ
sem annast rekstur allra eigna skól-
ans og ber ábyrgð á skuldum hans
og vaxtagreiðslum. Ennfremur
jafnar Húsbyggingasjóður halla af
rekstri VÍ og gerir honum þannig
kieift að halda uppi góðri þjónustu
við nemendur, t.d. með rekstri bók-
asafns og fjölgun kennslustunda
í stundaskrá. ,
Spurt er hvort skólagjöldin séu
ekki notuð til „leynilegra yfirborg-
ana“. Ekki liggur ljóst fyrir hvað
felst í þessari spurningu. Að sjálf-
sögðu er allt keypt til reksturs skól-
ans á eins hagkvæmu verði og unnt
er. Skólanefnd og skólastjóra er
ætlað að vinna þannig en ekki að
yfirborga. Ef verið er að spyija
hvort skólagjöldin séu notuð til þess
„Það eru ekki forrétt-
indi að leggja á skóla-
gjöld. Skólanefnd MK
gæti gert slíkt skv. gild-
andi lögum um fram-
haldsskóla.“
að yfirborga kennara, þá má upp-
lýsa að laun kennara eru greidd
skv. kjarasamningi skólans við HÍK
og þar er ekki um yfirborgunar-
ákvæði að ræða.
Það er ekkert launungarmál að
samkeppni hefur verið veruleg milli
VÍ og MK um nemendur. MK hefur
þurft að horfa á eftir mörgum góð-
um námsmönnum úr grunnskólum
Kópavogs yfir í VÍ þrátt fyrir
skólagjöldin.
Ekki er óalgengt að stjórnendur
fyrirtækja, sem finnst þeir fara
halloka, bregðist við með því að
dreifa villandi og röngum upplýs-
ingum um keppinaut sinn. Undirrit-
aður vill benda kollega sínum í
Kópavogi og keppinaut á, að vilji
hann fá fleiri og betri nemendur inn
í skóla sinn en hann fær nú, sé
Þorvarður Elíasson
vænlegra að fara þá leið að bæta
rekstur og orðstír skóla síns fremur
en að ráðast í ræðum og riti á keppi-
nautana.
Höfundur er skólastjóri
Verzlunarskóla íslands.
sé rekinn af ríkinu vegna þess að
ríkið kaupi þjónustu hans samrým-
ist ekki merkingu orða í íslenskri
tungu. Ingólfur A. Þorkelsson rekur
ekki Hagkaup þótt hann versli þar.
Menntamálaráðuneytið rekur ekki
þau verktakafyrirtæki sem byggja
skólahús eða veita nemendum þjón-
ustu sem ríkissjóði ber að kosta
Rányrkja á grunnmiðum?
eftirÞórarin St.
Sigurðsson
LAUSBIAÐA-
MÖPPUR
frá Múlalundi...
. þær duga sem besta bók.
Múlalundur
SÍMI: 62 84 50
Þann 18. þ.m. var umræðuþáttur
á Stöð 2 þar sem rætt var við þá
Jakob Jakobsson, forstjóra Haf-
rannsóknastofnunar, og Kristján
Ragnarsson, form. LÍÚ.
Tilefnið var lélegt hryggningarár
botnfísktegunda 6. árið í röð.
Þessi samtalsþáttur var að því
leyti sérstakur að formaður LÍÚ
vakti máls á snurvoðarþættinum
sem nú er stundaður víða við land-
ið. Forstjóri Hafrannsóknastofnun-
ar tók jákvætt undir með því að tjá
nauðsynlegt að skoða þessi mál
uppá nýtt.
I Morgunblaðinu á föstudag seg-
ir í frétt frá Vestmannaeyjum, að
áskorun fjölda Vestmanneyinga um
kröfu til fjögurra mílna „fiskveiði-
lögsögu“ í kringum eyjarnar, þar
sem eingöngu verði leyft að veiða
með netum, línu og handfærum,
verði lögð fyrir sjávarútvegsráð-
herra á fundi i kvöld með sjómönn-
um og útgerðarmönnum í Vest-
mannaeyjum. Þetta eru ánægjuleg
tíðindi.
Sumarið 1990 sendum við 24
smábátaeigendur og sjómenn, bú-
settir á Suðurnesjum, áskorun til
þáverandi sjávarútvegsráðherra,
um að banna allar dragnótaveiðar
innan línu, sem hugsast dregin frá
Stafnesi í önglabijótsnef á Reykja-
Þessari áskorun fylgdi samþykki
hreppsnefndar Hafnahrepps við
hugmyndina ásamt og blaðaúr-
klippum, þar sem sagt var frá í
máli og myndum gengdarlausum
mokstri af þorski sem tekinn var á
fiskislóð skammt undan landi.
Svar við þessari áskorun hefur
ekki borist enn, hvað þá viðbrögð.
Hugmynd Vestmanneyinga um
fjögurra mílna fiskveiðilögsögu er
athyglisverð. Hún gefur tilefni til
margi-a spurninga t.d. er ekki kom-
inn tími til að setja slíka lögsögu í
kringum allt landið?
f
»
►
:
p
\
nesi.
Höfundur er smábitaeigandi í
Höfnum.