Morgunblaðið - 31.10.1991, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. OKTÓBER 1961
37'*
Áhugaleiklist - Hver
þarf á henni að halda ?
eftir Kolbrúnu
Halldórsdóttur
„Blómleg starfsemi og fjöldi leik-
félaga hér á landi vitnar um að
áhugaleiklistin er almenningseign.
Stór hópur fólks, óháð aldri, kyni og
þjóðfélagsstöðu nýtir frítíma sinn í
skapandi starf og vinnur saman að
leiklist.” Á þessum orðum hefst
menningarstefna Bandalags ís-
lenskra leikfélaga. En nú er svo kom-
ið að þessi blómlega starfsemi hlýtur
ekki lengur náð fyrir augum stjórn-
valda og mun því smám saman leggj-
ast út af. í fjárlagafrumvarpi því sem
leit dagsins ljós 2. október sl. hefur
framlag ríkisins verið skorið niður
um 12% til starfsemi leikfélaganna
og 18% til skrifstofu Bandalags ís-
lenskra leikfélaga. Þ.e.a.s. þegar
aðeins er litið á upphæðirnar í krón-
um talið, ef raungildi framlagsins
skv. fjárlagafrumvarpinu er skoðað,
kemur í ljós niðurskurður um 18%
til starfsemi leikfélaganna og 24%
til skrifstofunnar. Nægjusamur
félagsskapur á borð við áhuga-
hreyfinguna þarf ekki meira til að
leggjast af.
Ekki lengur menntaðir
leikstjórar
Ef niðurskurðurinn er skoðaður
og menn reyna að gera sér grein
fyrir á hveiju hann bitnar, þá er ljóst
að fyrst hætta leikfélögin að ráða
til sín leiklistarmenntaða leikstjóra
en setja þess í stað þann áhugasam-
asta úr félaginu í leikstjórastólinn.
Við það tapast mjög mikilvægur
þáttur úr vinnunni, nefnilega mennt-
unar- og uppeldiseiginleikinn. Nú er
það svo að leikfélögin líta gjarnan á
hveija uppsetningu sem menntunar-
ferli, þannig að hver leiksýning skilur
eftir í félaginu aukna þekkingu á
faginu og gerir þátttakendurna enn
hæfari til að takast á við næsta verk-
efni. Það hefur löngum verið aðals-
merki íslenskrar áhugaleiklistar,
þegar hún er borin saman við það
sem gerist erlendis, að við höfum
atvinnumenn í faginu, sem sækjast
eftir því að vinna með áhugafólki. Á
þann hátt mennta íslenskir leikstjór-
ar sig í sinni grein og áhugaleikar-
arnir auka við fæmi sína með hveiju
verkefni.
Með því að missa leiklistarmennt-
að fólk úr leikstjórastörfunum er
verið að gera áhugasömum áhugalei-
kurum þann óleik að knýja þá út í
starf, sem ekki er á færi nema örf-
árra þeirra að rísa undir. Það væri
líkt því er 10 ára munaðarlaust barn
verður að ganga yngri systkinum
sínum í foreldrastað. Bam sem lend-
ir í slíku missir af æsku sinni og líf-
snautn þess verður að víkja fyrir oki
ábyrgðarinnar. Hæfileg ábyrgð er
hins vegar öllum holl og Bandalag
íslenskra leikfélaga hefur lagt
áherslu á að mennta áhugaleikstjóra,
svo félögin geti sparað sér leikstjóra-
kaup þegar um smærri verkefni er
að ræða. Þetta hefur virkað mjög
hvetjandi á starfsemina og skilað sér
í auknum fjölda uppsetninga.
Enn eitt sem tapast úr vinnunni
við að slíta tengslin við atvinnu-
menn, er leiklistaruppeldi almenn-
ings. Það er kunnara en frá þurfi
að segja að áhugaleikhúsfólk er ötul-
ast leikhúsáhorfenda og sækir allar
sýningar sem það getur komist yfir.
Um leið og ánægja þeirra og áhugi
á starfinu í eigin leikfélagi er drep-
inn, hættir það að sækja atvinnuleik-
húsin og þá er um leið kippt fótunum
undan atvinnustarfseminni, sem
verður að byggja allt sitt á aðsókn.
Svona haldast hlutirnir í hendur og
svona keðjuverkan verða stjórnvöld
að hafa í huga þegar niðurskurðar-
hnífnum er beitt sem aldrei fyrr.
50 félög með 75 frumsýningar
Nú skulum við aðeins líta á starf-
semi áhugaleikfélaganna og umfang
hennar. Aðildarfélög Bandalagsins
eru 81 talsins, öll virk þó í mismun-
„í fjárlagafrumvarpi
því sem leit dagsins ljós
2. október sl. hefur
framlag ríkisins verið
skorið niður um 12% til
starfsemi leikfélaganna
og 18% til skrifstofu
Bandalags íslenskra
leikfélaga. Þ.e.a.s. þeg-
ar aðeins er litið á upp-
hæðirnar í krónum tal-
ið, ef raungildi fram-
lagsins skv. fjárlaga-
frumvarpinu er skoðað,
kemur í ljós niður-
skurður um 18% til
starfsemi leikfélaganna
og 24% til skrifstofunn-
ar. Nægjusamur félags-
skapur á borð við
áhugahreyfinguna þarf
ekki meira til að leggj-
ast af.”
andi mæli sé. 50 félög setja upp
styrkhæfar leiksýningar ár hvert, 75
frumsýningar á síðasta leikári, og
enn fleiri setja upp kabaretta, árshá-
tíðardagskrár eða halda uppi fjörinu
á sumardaginn fyrsta og sjómanna-
daginn. Styrkveitinar til þessara
félaga ganga þannig fyrir sig að
fjárlagaliðnum „Starfsemi áhuga-
leikhópa” er skipt upp milli starfandi
félaga eftir ákveðnum reglum, sem
stjóm Bandalagsins hefur unnið í
samvinnu við menntamálaráðuneyt-
ið. Ráðuneytið úthlutar svo styrkjun-
um að fenginni umsögn stjórnar
Bandalagsins, sem metur verkefnin
á grundvelli menningargildis þeirra.
Enn er því í heiðri haft ákvæði úr
gömlum leiklistarlögum, sem voru
aflögð árið 1974, en það hljóðaði
svo: „Stefnt skal að því að leikrit,
sem sýnd eru á vegum félaga sem
styrks njóta samkvæmt lögum þess-
um, séu menningarlegs eðlis, en eigi
sýnd eingöngu eða fyrst og fremst
til fjáröflunar.” Þannig hlýtur ís-
lenskt verk hæstan styrk mögulegan,
en í ár var sú upphæð kr. 216.000
pr. leikfélag. Það er lækkun frá árinu
1990. Þá var sami styrkur að upphæð
222.000 og árið 1989 var sambæri-
legur styrkur kr. 258.000. Hér er
ekkert tillit tekið til verðlagsbreyt-
inga, þetta eru þær krónutölur sem
veittar voru. Þær fara lækkandi ár
frá ári vegna þess að starfsemin
eykst og af því hér er einungis um
eina upphæð að ræða þá lækkar það
sem hvert félag fær í sinn hlut eftir
því sem fleiri starfa. Ef ekki fæst
leiðrétting á framlaginu sem félög-
unum er ætlað samkvæmt fyrirliggj-
andi ijárlagafrumvarpi, stefnir í að
styrkurinn á næsta ári verði kr.
180.000 fyrir að setja upp veglega
íslenska leiksýningu. Þar með er
grundvellinum kippt undan starfínu.
Rétt er að taka fram að lengi
hefur verið við það miðað að upphæð
sú, sem leikfélag hlýtur í styrk,
nægi fyrir launum leikstjóra. Lág-
marksgreiðsla samkvæmt gjaldskrá
er núna á bilinu 206 til 247 þúsund.
Af þessu sést að það verður sá
áhugasamasti í félaginu, sem verður
píndur út í leikstjórnina og þá fer
svo sem lýst hefur verið hér að fram-
an. 4.500 manns, sem að jafnaði
starfa að áhugaleiklist á hveiju ári,
verða súrir og niðurlútir, hætta að
vinna störfin sín jafn vel og verið
hefur, því hvað er það sem heldur
lífinu í fólki sem t.d. vinnur lon og
don við verðmætasköpun þjóðarinnar
í sjávarútvegi, ef ekki skapandi tóm-
stundir? Og þegar þessir 4.500 hætta
að leika leikritin þá verða hinir 45
þúsund, sem hafa komið að .njóta.
Kolbrún Halldórsdóttir
leiksýninganna jafn súrir og niðurlút-
ir. Við erum að tala um velferð þjóð-
arinnar og áframhaldandi menning-
arlíf í þessu landi.
Skrifstofa - Þjónustumiðstöð
Þá er komið að öðrum lið niður-
skurðarins, þ.e. niðurskurði á fram-
lagi til skrifstofu Bandalagsins.
Skrifstofa þessi hefur verið starfrækt
frá stofnun Bandalags íslenskra leik-
félaga eða í 41 ár og auk þess að
þjónusta aðildarfélögin er hún í raun
eina leiklistarmiðstöðin í landinu, þar
sem öllum sem þess óska er veitt
þjónusta með hvað eina er lýtur að
leiklistinni. Þar fást upplýsingar um
leikrit á íslensku, fyrir börn eða fuli-
orðna, í fullri lengd eða einþáttunga,
þar ber fólk upp spurningar á borð
við þessar: Hvar er hægt að fá leigða
búninga? Hvar er hægt að fá leigða
kastara og ljósaborð? Hver selur lit-
afilmur í ljóskastara? Hvar er hægt
að leigja reykvél? Er til eitthvað sem
heitir skýjavél? Hvar er hægt að fá
keyptan leikhúsfarða? Hvar er hægt
að komast á leiklistarnámskeið? Er
hægt að læra að hjóla á einhjóli hér
á íslandi? En að gleypa eld? Er til
leikrit fyrir 12 sextán ára stelpur, 2
stráka og einn hund? Hvernig er
hægt að setja Kardemommubæinn
upp án þess að hafa hringsvið? Hvar
fínnur maður nótur af músikinni í
„Gretti”? Hvernig er hægt að búa
til haus á asna?
Það verður að segjast eins og er
að fólk hættir að fá svör við þessum
spurningum sínum frá og með ára-
mótum nema því aðeins að fjárlaga-
liðurinn verði hækkaður aftur. Því
Bandalagið verður trúlega að reka
annan starfskraft sinn, hætta að
gefa út Leiklistarblaðið, stytta opn-
unartíma skrifstofunnar og þar með
er ekki lengur svigrúm til að þjón-
usta nema þau aðildarfélög, sem
þijóskast við að reyna að halda úti
einhveiju starfi. Sannleikurinn er sá
að Bandalagið hefur undanfarin 3
ár lagt á það ríka áherslu að fá
hækkun á framlagi ríkisins til skrif-
stofunnar upp í 4,5 milljónir, svo
mögulegt sé að þjónusta alla þá sem
þangað leita, en auk áhugaleikfélag-
anna eru það allir skólar á landinu,
jafnt grunnskólar sem framhalds-
skólar, atvinnuleikhópar og einstakl-
ingar, sem hafa hug á leiklist-
arstarfi af einhveiju tagi. Þróunin á
framlaginu til skrifstofunnar hefur
verið á þessa leið: Árið 1988 1.200
þúsund, 1989 2.770 þúsund, árið
1990 2.979 þúsund, í ár 3.040 þús-
und og á næsta ári er aðeins gert
ráð fyrir 2.500 þúsundum. Þessu
verður að breyta.
Hér er um byggðamál að ræða
vegna þess að leiklistin, sem áhuga-
leikfélögin út um allt land standa
fyrir, hvert í sínu bæjar- eða sveitar-
félagi, er í nánast öllum tilvikum
eina lifandi leiklistin, sem bæjarbú-
um gefst kostur á að sjá. Því ekki
hafa atvinnuleikhúsin fjárhagslegt
bolmagn til að ferðast svo mikið með
sínar sýningar. Og það er alkunna
að þegar menningarlíf í litlu plássi
úti á landi er lamað, þá flytur fólk
í burtu, jafnvel þó það sé næg at-
vinna, það flytur samt í burtu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Bandalags íslenskra leikfélaga.
Veljið aðeins það besta
— veljið heildarlausn
frá Gustavsberg
í baðherbergið
Gustavsberg
Fæstíhelstu
vityvom,
SÆNSK
GÆÐANÆRFÖT
FYRIR ■ ALLA- FJÖLSKYLDUNA
* Stinga ekki
->Úr fínustu merinóull
®Mjög slitsterk
o Má þvo viö 60°C
SKATABUÐIN
SN0RRABRAUT 60, S. 624145
Krakkar í angóruull
hía á
veturinn
I nærfatnaði úr angóruull
verður veturinn leikur einn.
Angóruullin gefur meiri
einangrun og er fínni og léttari
en aðrar ullartegundir.
Hún hrindir vel frá sér vatni
og síðast en ekki síst klæjar
krakkana ekki undan henni.
í nærfatnaði úr angóruull er
krökkunum ennþá heitt þegar
þeir koma heim eftir að hafa
leikið sér úti allan daginn.
Fáanleg í hvítu og bláu.
sími 666006
Fæst í öllum helstu apótekum eg heilsubúóum um lond allt