Morgunblaðið - 22.11.1991, Page 10

Morgunblaðið - 22.11.1991, Page 10
10 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. NÓVEMBER 1991 Ljósmynd/Carsten Útgáfunefndin: Herdís Ólafsdóttir, Ingibjörg Bergþórsdóttir og Katr- ín Georgsdóttir. „Vinnaiidi hendur með eld í æðum” Bókmenntir Jenna Jensdóttir Og þá rigndi blómum, smásögur, ljóð og leikrit eftir 142 borgfirsk- ar konur. Umsjón og efnisval: Ingibjörg Bergþórsdótir. Útg.: Samband borgfirska kvenna og Hörpuútgáfan Akra- nesi, 1991. Lékum við okkur hjá lækjum, lundin var afar glöð þær stundir. Heyrðum við óm af orðum einatt í hólum og steinum, leið þaðan ljúfur kliður. Lögðum við eyrun og þögðum. Ljóð voru í lækjamiði, ljóð voru í blænum þýða, Ijóð voru í litríkum blöðum, ljóð voru í fuglakliði. (Bls. 261.) SB Bók þessi var gefin út í vor í til- efni af 60 ára afmæli SBK. Það er sannarlega mikill og eftirtektar- verður dugnaður að safna skáld- skap eftir borgfirskar konur í 267 blaðsíðna bók. Auk Ingibjargar Bergþórsdóttur voru þær Herdís Ólafsdóttir og Katrín Georgsdóttir í útgáfunefnd. í formála getur Ingibjörg þess að elsti höfundur í bókinni sé Stein- unn Finnsdóttir, danskvæða- og rímnaskáld (f. kringum 1640). Einnig á þar ljóð Júlíana Jónsdóttir Trá Rauðusgili, sem var fýrst ís- lenskra kvenna til að gefa út ljóða- bók. Yngsti höfundurinn er Jenna Huld Eysteinsdóttir, aðeins fjórtán ára. Annars er það áberandi að því nær sem dregur nútímanum virðist borgfirskum skáldkonum fara fækkandi — ef dæma má af inni- haldi bókarinnar. Hér eru ljóð í meirihluta, næst smásögur, sögukaflar og leikþættir. Heildarsvipur ljóða minnir um margt á bókina íslensk alþýðu- skáld, sem Ragna Steinunn Eyjólfs- dóttir safnaði í og út kom 1990. Þó eru nokkuð skörp skil þar á því að hér mæla einungis konur og þeirra reynsluveröld setur sterkan svip á skáldskapinn. Sjóndeildarhringur flestra skáld- anna er markaður af lífsferli og ævistörfum sem oftast eru bundin sveit, búi og börnum. Yfir hvílir viss ró þess sem þekkir hvorki heimslist né heimsósóma. Næm augu fyrir fegurð og stórfengleik náttúrunnar verður rauður þráður. Erfiðleikar dags og tíma birtast fremur í auðmýkt gagnvart því óumflýjanlega en uppreisn gegn því. Kannski vegna þess er lítið um dramatískan skáldskap í bókinni? Það vakti ekki fyrir útgáfunefnd að gefa út úrval, heldur sýnishorn eftir allar þær borgfirskar konur — bæði lífs og liðnar — er til náðist í efni frá. Skáldskapurinn er því upp og ofan. Þegar horft er til þess að næstum hver íslendingur á ein- hvern skáldskap í fórum sínum, þá verður spurn á vörum. Þekktar skáldkonur eru hér nokkrar og bera þær -bókina uppi. Þó eru hér marg- ar lítt og ekkert þekktar sem eiga vandaðan skáldskap. Meðal smá- sagna má þar nefna söguna á bls. 133. — Svo gripið sé niður í ljóð (bls.‘ 202): Vakna blóm á, vordögum eiga nætur í móðurmoldu, brosa við sólu, en blaðskrúði flettir fjallablær. Tveir karlmenn eiga ferskeytlur í bókinni (bls. 224 og 234) og einn á hálfa (bls. 290). Æ, þurftu þeir endilega að vera með? Mistök? Margar ferskeytlanna eru snjallar. Og þá rigndi blómum ber vott um mikla framtakssemi og bók- menntalegan áhuga þeirra er að henni standa,- því hlýtur hún að vera kærkomin þeim er skyggnast vilja inn í hugarheim kvenna, borg- fírskra, gegnum áratíð. Allur frágangur á bókinni er með ágætum og kápuljósmynd hreint augnayndi. Að lokum verður hér gripið niður í listilega smásögu (bls. 314): „Mamma hennar snarstansaði skelfingu lostin í framan. Hún greip fyrir andlitið. Hún kraup fyrir fram- an hana á stígnum og tók báðar hendur hennar í sínar og bað hana fyrirgefningar, öldungis miður sín . . .” „Um söknuðinn, ástina og dauðann” Bókmenntir Ingi Bogi Bogason Margrét Lóa Jónsdóttir: Avextir. (55 bls.) Mál og menning 1991. Ávextirnir í þessari bók eru ekki allir sömu gerðar, sumir hafa ekki náð fullum þroska meðan aðrir virð- ast skemmdir. Og enn aðrir eru auðvitað eins og best verður á kos- ið, fullþroska og safaríkir. Með þessu á ég við að höfundur- inn slær á furðumarga strengi í ekki lengri ljóðabók. Hann skilur eftir í huga lesandans margs konar þanka og mismunandi kenndir. Bókin skiptist í fjóra hluta sem bera þessi heiti: Þögnin undir iljum þínum, Ávextir, Úr orðabók dauð- ans, og Eftirmæli. Ljóð bókarinnar eru flest tilfinn- ingalegs eðlis fremur en vitsmuna- legs. Fyrsti hlutinn, sem er lengst- ur, virðist mér hafa að geyma mesta breidd að þessu leyti. Hér eru saknaðar- og ástarljóð (/ minningu Önnu, Nánd) og ljóð um brostnar vonir (Örlag). Endur- fundir flytja okkur kaldhæðnisleg hversdagssannindi um mannleg samskipti: Sólin sefur á hliðinni í einsmannsrúrai fyrir vestan. Þú fieytir kerlingar með konfektmola. Hótar að rífa úr þér augun og fleygja þeim í vatnið. Þú hefur áhyggjur af því að mér þyki ekki vænt um þig! Að því leytinu til skipti ég þig máli. Annar hluti bókarinnar, Ávextir, hefur að geyma sniðuga hugmynd sem mér sýnist samt ekki ganga upp-. Hér eru fjögur Ijóð sem bera heiti ákveðinna ávaxta. Óvíst er hvort ávextirnir hafi táknræna til- vísun, sé svo þá er hún harla óljós. Seinustu tveir hlutarnir hverfast um dauðann. Og það er fleira dauði en líkamsdauði. Sjötta ljóðið í Úr orðabók dauðans er svo: Margrét Lóa Jónsdóttir undarlegt að menn skuli alltaf bregðast eins við þegar þeir elska og nota jafnvel sömu orðin upp aftur og aftur Samkvæmt þessu „deyja” bæði athafnir manna og ásetningur, verða að einskisverðum klisjum. Ekki svo að skilja að dauðamótívið beri bara að skilja yfirfærðum skilningi. Tvö ljóð af þessum toga sýnást mér kallast á í bókinni, Langþráð nótt í fyrsta 'hluta og þetta nafn- lausa ljóð í seinasta hluta: hugleiðir lífslöngun deyjandi manns á meðan þú kastar þér fram af gegn kraftinum gegn lönguninni í mörgum ljóðunum býr dauðinn yfii' miklu aðdráttarafli sem erfitt er að standa gegn. Lífsviljinn, þótt sterkur sé, víkur fyrir þessu seðj- andi og lamandi fyrirbrigði, dauða- hneigðinni. Minimal innsetningar Myndlist EiríkurÞorláksson Innsetningar ívars Valgarðs- sonar, sem nú standa yfír í vestur- sal Kjarvalsstaða í boði menning- armálanefndar Reykjavíkurborg- ar, eru sennileg ein erfiðasta sýn- ingin sem almennum listunnend- um hefur verið boðið upp á þar á bæ á þessu ári. Það er freist- andi fyrir sýningargesti að vísa henni einfaldlega frá sér; en það er of auðveld lausn, flótti frá mótlætinu, sem engum hugsandi manni er samboðin. Því þarf að takast á við viðfangsefnið og reyna að brjóta það til mergjar. ívar Valgarðsson hefur allt frá upphafi síns ferils einkum unnið í anda tveggja listastefna, sem komu frá á sjöunda áratugnum, Minimalisma annars vegar og konceptsins eða hugmyndalistar- innar hins vegar. Því verða sýn- ingargestir að hafa örlitla innsýn í þessar listastefnur til að geta nálgast verk ívars á þessari sýn- ingu. Minimalisminn kom upp í Bandaríkjunum og gjörbreytti um tíma viðhorfum manna til högg- myndarinnar. Við gerð verka í þessum anda skildi aðeins unnið út frá frumformum rúmfræðinnar (sívalning, kúlu, kubb o.s.frv.) og þannig byggja upp höggmyndir, þar sem persónuleg frásögn, tján- ing og úrvinnsla er með öllu úti- lokuð; áhrif verksins áttu að byggjast á samspili eins fárra og einfaldra formatriða og mögulegt var, þannig að einungis innsta eðli listarinnar stæði eftir. Hugmyndalistin var eðlilegt framhald þessa. Þar var gildi list- hugtaksins sjálfs dregið i efa, þ.e. hvort það eigi sér nokkra til- vísun í umheiminum, og þar með hvort lista„verk” hafi nokkurt Iistrænt gildi; í stað efna eins og málningar og marmara tóku lisfa- menn því að nota hugtök sem hráefnií listaverk. Þar sem hug- tök þurfa ekki formgerð höfnuðu listamenn hefðbundnum tjáning- arleiðum í listinni en notuðu þess í stað ritað mál, ljósmyndir, kort, kvikmyndir og videomyndir. ís- lenskir listunnendur hafa fengið góð tækifæri til að kynnast verk- um af þessu tagi í ýmsmn sýning- um á þessu ári, t.d. sýningu Yoko Ono og sýningu Sigurðar Guðmundssonar í Listasafni Islands. Á áttunda áratugnum voru þessar listastefnur kynntar sem trúboð, lausn listanna úr hlekkj- um listasögunnar (m.a. með herópinu „málverkið er dautt), en síðan hefur vegur þeirra minnk- að, og þær eru nú aðeins hluti af fjölbreyttri flóru myndlistar- innar. Báðar lifa þó enn góðu lífí, og hafa t.d. átt nokkurri endurnýjun að fagna vestan hafs allra síðustu ár. ívar Valgeirsson yrkir jörðina í þessum listræna garði, og hann er mjög sjálfum sér samkvæmur í því sem hann gerir. Því miður er gestum ekki boðið upp á neinn vegvísi nema þeir kaupi faglega unna sýningarskrá, og þar er megintexti frekar miðaður við þá sem vita en hina, sem vilja kynn- ast; það er misráðið. Viðhorf lista- mannsins er hins vegar skýrt og sett fram á hnitmiðaðan hátt: „Verk mín eru úr tilbúnum efniseiningum sem hafa eingöngu vísanir til eigin eðlis og veruleika. Formgerð og uppröðun ræðst af þeim hugmyndum sem ég geri mér um slík efni. Endurtekning er áhersluauki og ákveðið hlut- fall er fullnægjandi. Ég hafna varanlegri efnisgerð. Ekkert er varanlegt, ekki heldur viðhorf. Ég forðast tilfinningalega nálgun með verkin fíngraför, nudd, hnoð, og hafna persónulegri tjáningu. Litir eru mjög mikilvægir, þess vegna nota ég mjög lítið af þeim. Listamenn hafa ábyrgð. Það er því ljóst að hér er mik- il alvara á ferð; tilfínningar og persónuleg tjáning er útilokuð, og varanlegri efnisgerð er hafn- að. Gestum er ekki boðið upp á neinar skýringar eða hugvakn- ingar. í samræmi við höfnun á varanlegri efnisgerð eru efnin í innsetningarnar t.d. fengin að láni, og verður skilað þegar sýn- ingunni lýkur. í hugum sumra felst gildi myndlistar í framsetningunni einni saman, og samkvæmt því tekst þessi sýning þokkalega, því hún er fáguð, reyndar nærri dauðhreinsuð; en um leið er sýn- ingin í raun eintal listamannsins yið listasöguna, sem einupgis uer JlHlKi----------------- ívar Valgarðs- son: „Hvítt, hvítt.” Hvít innanhúss- málning. 1991. á færi hinna innvígðu að fylgjast með. Fleiri telja þó að gildi mynd- listar felist í þeim neista, sem stundum nær að kvikna milli áhorfenda og einstakra lista- verka. - Hér er áhorfandinn hins vegar útilokaður frá verkunum, og honum nánast ekkert færi gefið á að nálgast listina - og slík höfnun leiðir af sér gagn- kvæma höfnun. Á því fellur sýn- ingin. Einstök verk hér eru ekki þess eðlis, að um þau þurfi að hafa mörg orð. Þau eru hins vegar öll efnislega tengd byggingarstarf- semi mannsins og hafa því víð- tækari tilvísanir en eingöngu til efnisins, hvað sem listamaðurinn segir. Þetta eru hráefnin; verkið sjálft er eftir, og í þeirri hugsun geta áhorfendur ef til vill helst náð að tengjast því sem hér er á ferðinni. Sýning ívars Valgarðssonar í vestursal Kjarvalsstaða stendur tii .sunnudagsins 8, desjember.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.