Morgunblaðið - 15.12.1991, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1991
END URMINNINGAR
ÚR GÍSLINGUNNI
Gísli H. Sigurðsson gat í byrjun ekki hugsað sér að rifja
upp lífsreynslu sína í hersetunni í Kúveit en lét
undan svo að út er komin bókin „Læknir á vígvelli“
„Fyrst eftir lífsreynsluna í Kúveit gat ég ekki hugsað mér að rifja
hana upp. En þegar nokkur tími var liðinn, ákvað ég að taka boði
útgefenda um að segja frá þessum atburðum og þá reyndist mér
það ekki eins erfitt,“ segir Gísli H. Sigurðsson læknir, en hann kom
hingað til lands í stutta heimsókn í tengslum við útgáfu Iðunnar á
bók hans og Ölafs H. Friðrikssonar fréttamanns, „Læknir á víg-
velli“.'Þar segir Gísli frá störfum sínum í hernumdu Kúveit síðari
hluta árs 1990.
m 'ísli segir að þegar fyrir jól
■ ~W í fyrra hafi útgefendur
farið að nefna útgáfu
bókar um lífsreynslu hans. „í fyrstu
aftók ég það með öllu, enda var
ætlunin í upphafi að skrifa ævisögu
mína en til þess fannst mér ég vera
allt of ungur. Bróðir minn, Helgi,
taldi mig hins vegar á að setja nið-
ur minningar mínar um þessa mán-
uði í Kúveit. í framhaldi af því
ræddum við við þá sem áhuga höfðu
á að skrá þær niður. Það voru svo
margar ástæður sem urðu til þess
að ég valdi Ólaf, en sú sem réð
einna mestu um ákvörðun mína, .var
sú að mér féll einfaldlega vel við
hann.“
Vinna þeirra Gísla og Ólafs hófst
um mánaðarmótin febrúar-mars á
þessu ári og stóð sleitulaust fram
í júní. Gísli hafði skrifað niður brot
af því sem gerðist á meðan hernám-
inu stóð og það varð grunnurinn
að skrifunum. Margt af því sem í
bókinni stendur, hefur ekki komið
fram áður. Gísli segir það stafa af
því að hann hafi hreinlega ekki
talið það markvert fyrr en honum
varð ljóst hversu mikinn áhuga. aðr-
ir höfðu á að heyra um atburðina.
„Mér var bent á að fáir íslendingar
hefðu upplifað eitthvað svipað og
ég, þó að auðvitað hefði fjöldi fólks
frá mörgu að segja. Svo hafði ég
ekki áhuga á því að rifja þessa at-
burði upp, vildi heldur gleyma þeim
sem fyrst. Þegar við fórum að vinna
við bókina reyndist ekki svo óþægi-
leg upprifjun, enda var nokkuð liðið
á samvinnu okkar Ólafs þegar við
ræddum þá.“
Meðal þess sem Gísli vildi síður
rifja upp, var sífellt eftirlit og yfir-
heyrslur. Hann var kallaður alls
ellefu sinnum til yfirheyrslna. „Þær
voru langar og erfiðar, ekki síst
vegna þess að ég vissi ekki hvað
myndj gerast. % var ékki hræddur
um líf mitt þar’ sem ég vissi að
hermennirnir myndu tæplega drepa
mig vegna þeirrar ólgu sem dráp
þeirra á breskum manni vakti. Eg
óttaðist hins vegar meira að leyni-
þjónustan myndi fangelsa mig og
ljúga upp á mig sakir um njósnir."
Eftirlitstöðvar íraka voru um alla
Kúveit-borg og þær þurftu íbúar
landsins að fara um, flestir oft á
dag. „Það varð sífellt erfiðara fyrir
mig að komast þar í gegn þar sem
ég varð á endanum síðasti starf-
andi Vesturlandabúinn. Því töldu
hermennirnir fullvíst að ég væri
eftirlýstur, eins og Bretar og
Bandaríkjamenn. Ég lenti því oft í
miklum vandræðum, ekki síst vegna
þess að setuliðið var að megninu
til ólæst og óskrifandi og búnaður
hermannanna af skornum skammti.
Þeir höfðu t.d. hvorki síma né farar-
tæki og væri ég stöðvaður, þurfti
ég að bíða út í vegarkanti þar til
yfirmaður átti leið um.
Gísli sætti á stundum óblíðri
meðferð hermannanna, hann var
tvívegis sleginn í höfuðið með byss-
uskefti og í eitt skiptið rifbeinsbrot-
inn. „Það var nú að einhverju leyti
mér að kenna,“ segir Gísli. „Ég var
eitthvað pirraður yfir því að þeir
gætu ekki lesið ökuskírteinið mitt
sem var þó á arabísku.“
í september sl. fór Gísli í stutta
för til Kúveit til að leita fregna af
því fólki er segir frá í bókinni og
sjá með eigin augum hvernig
ástandið væri. Hann segir þá för
hafa vakið upp margar slæmar
minningar, auk þess sem margt
hafi komið sér óþægilega á óvart.
„Það var heldur ömurlegt ástandið.
Af um 2 milljónum íbúa vom um
800.000 eftir, eða um 40%. Fáir
voru á ferli og allt skítugt vegna
brunanna í olíulindunum. í and-
rúmsloftinu var þéttur olíuúði sem
settist á allt, svo fólk var hóstandi
í sífellu og suma daga var ekki
hægt að taka myndir úti um miðjan
dag, svo þétt og dimm var mengun-
in. Fólkið sjálft var breytt og greini-
legt var að það hafði orðið fyrir
gífurlegu áfalli. íbúarnir sem áður
voru hjálpsamir og vingjarnlegir
vom nú orðnir frekir og tortryggn-
ir. Þá hafa endurbæturhafa verið
hægar, þegar til kom reyndist út-
lagastjórnin ekki hafa undirbúið
neinar aðgerðir. Það liðu t.d. fjórar
vikur frá því stríðinu lauk, þar til
íbúarnir fengu vatn, rafmagn og
matvæli og það var greinilegt á
fólki að sá tími hafði verið mjög
erfiður."
Hvað varðar lausn Gísla frá Kú-
veit og síðar írak, telur Gísli að
utanríkisráðuneytið hafi unnið þarft
verk. Það eina sem hafi vantað
hafi verið bréf frá utanríkisráðherra
þar sem krafist væri lausnar sinn-
ar. „Það hefði ekki gefið til kynna
neinn samningavilja, heldur hefði
það eingöngu verið yfirlýsing; krafa
grundvölluð á_ Genfar-sáttmálanum
þess efnis að írakar hefðu ekki rétt
á að halda mér í landinu. Þetta
gerðu öll lönd fyrir þá þegna sína
sem ekki komust frá Kúveit og ír-
ak, nema ísland. Ég tel að eitt slíkt
bréf hefði nægt til að ég hefði losn-
að fyrr.“
I ágúst síðastliðnum fluttist Gísli
og fjölskylda hans til Bern í Sviss,
þar sem honum var boðin staða en
hann er svæfinga- og gjörgæslu-
læknir. „Bæði var það að ég fékk
ekki fasta stöðu á íslandi, og svo
sá ég þarna tækifæri til að rétta
við fjárhaginn sem var heldur bág-
borinn. Ég geri ráð fyrir að við
verðum í Sviss eitthvað áfram, en
vissulega höfum við meiri áhuga
en áður á því að flytja heim eftir
dvölina hér síðasta ár.“
U.G.
2100 ÁRA
GAMLIR SVANIR
BIRTUST Á
MIÐJUM
GRÆNLANÐSÍS
Jarðfræðingarnir trúðu ekki
sínum eigin augum. í ísnum
fyrir framan þá sást í hálfhulinn
fuglsháls og væng, óvefengjan-
lega sönnun lífs í þessari íseyði-
mörk sem Grænlandsísinn er.
Jarðfræðingarnir dönsku voru
að kanna ísröndina á um 20
kílómetra svæði til að ákvarða
aldur íssins nákvæmlega. Eng-
an þeirra dreymdi um að finna
nokkur merki um líf.
Við grófum varlega frá vængn-
um og hálsinum, það var al-
veg greinilega um fugl að
ræða. Annað hvort hafði honum
nýlega fatast flugið, eða-hann var
orðinn nokkur þúsund ára gamall,"
segir jarðeðlisfræðingurinn Klaus
Hammer, sem starfar við Jarðeðlis-
fræðistofnunina í Kaupmannahöfn.
Fuglinn dularfulli var sendur á
Dýrasafnið í Kaupmannahöfn til
nánari athugunar. Líffræðingarnir
þar hafa komist að þeirri niður-
Leifar svananna eru heillegar að sjá.
stöðu að hér væri um 2100 ára
svan að ræða, líklega íslenskan
svan sem hefur fallið niður á ísinn
um svipað leyti og Sesar náði yfir-
ráðum yfir Gallíu.
„Fuglinn er ótrúlega vel varð-
veittur,“ segir Morten Melgaard,
líffræðingur við Dýrasafnið. „Flug-
ljaðrirnar, kjötið og innyflin eru
ósködduð, það höfum við aldrei séð
fyrr á svo gömlu dýri. ísbreiðan á
Grænlandi gefur einstæða mögu-
leika á að varðveita líkamsleifar
dýra, en þetta er þó í fyrsta sinn
sem við finnum annað eins. Reynd-
ar er um tvo svani að ræða, par
geri ég ráð fyrir, sem hefur verið
á leið til Evrópu; íslands eða Dan-
merkur, til að hafa vetursetu. Á
leiðinni hafa fuglarnir lent í óveðri
og neyðst til að lenda á ísnum. Það
varð þeirra bani,“ segir Meldgaard.
Hugsanlegt er að svanirnir hafi
fyrr á tímum verpt á Grænlandi. í
gröfum í Godtháb-firði hafa forn-
leifafræðingar fundið svanabein
frá því um árið 1000. Grænlending-
arnir hafa veitt svanina sér til
matar og allt fram til ársins 1850
eru til frásagnir um slíkar veiðar.
Inn af Godháb-firði er fjörður sem
kallast Qussuk, sem þýðir svanur
á grænlensku.
Astæða þess að svanirnir fund-
ust var hreyfing íssins. Þeir hafa
færst um fleiri hundruð kílómetra
frá þeim stað er þeir lentu. Þrýst-
ingur frá miðju íssins þrýstir hon-
um í átt að ísröndinni. I tvö þúsund
ár hafa svanirnir fylgt hægum
hreyfingum íssins og ýst upp að
yfirborðinu stuttu áður en jarð-
fræðingarnir áttu leið um. Annars
hefðu þeir rotnað.
Vísindamenn munu nú kanna
beinmerg svananna, og með litn-
ingaprófi vonast þeir til að geta
komist að því hvort erfðaefni þeirra
hefur breyst á þeim 2000 árum sem
liðin eru.
Torben Jergensen
í