Morgunblaðið - 15.12.1991, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1991
C 17
um sjálf eða láta hann vera, ég hef
alltaf reynt kaupa ekki út á krít.
Hjónaband og skátastarf
Haustið 1928 fór ég sextán ára
gömul norður á Siglufjörð til þess
að vinna hjá bæjarfógetanum þar.
Skólastjóri og aðalkennari unglinga-
skólans á ísafirði áttu heima fyrir
norðan. Bæjarfógetinn var vanur að
spyija þá hvort þeir gætu mælt með
einhverri stúlku til þess að vinna á
skrifstofunni hjá honum. í þetta sinn
mæltu þeir með mér. I ljós kom svo
að pabbi og kona bæjarfógetans
voru náskyld svo pabba var undir
eins skrifað og mér boðin þessi
vinna, sem ég þáði. Það var mikið
um að vera á Siglufirði á þessum
árum, en ég fór alltaf varlega í hlut-
ina.
Á Siglufirði stofnaði ég skátafé-
lag. Áður en ég fór norður hafði ég
verið í sveit. Meðan ég var þar var
stofnað skátafélag á Isafirði. Systir
mín hafði fengið skrifað upp í stíla-
bók skátaheitið og skátalögin. Ég
sá þetta þegar ég kom úr sveitinni
og það hreif mig mjög, því ég er
að eðlisfari hugsjónamanneskja. Svo
var það að ég var einu sinni sem
oftar á leið niður í bæ á Siglufirði.
Þá stansa mig tvær telpur og spyija
mig hvort ég vilji stofna þar skátafé-
lag og verða foringi þess. Ég sagði:
„Eg kann ekki nógu mikið í þessu,
ég verð að hugsa mig um.“ En um
sama leyti kom systir mín norður
með stílabókina með sér. Ég glugga-
ði í bókina og fannst rétt að byija
á þessu. Félagið var svo stofnað 2.
júní 1929. Þá var fyrir skátafélag
drengja á Siglufirði, en drengja- og
telpnastarf var þá algerlega aðskilið.
Þá var ekki einu sinni til neitt banda-
lag til að ganga í. Fyrsta kvenskáta-
félag á íslandi var stofnað 1922 en
fyrsta drengjaskátafélagið var
stofnað 1912. Skátahreyfíngin var
fyrst stofnuð árið 1907 af Baden-
Powell, sem var þá fimmtugur, fyrr-
um hershöfðingi. Þegar hann kom
til Bretlands að loknu stríði óx hon-
um svo í augum aðgerðarleysi ung-
dómsins að hann fékk þessa ágætu
hugmynd. Hann grunaði auðvitað
ekki að þetta myndi fara eins og
skriða yfir allan heiminn. Þegar
hann gifti sig nokkru seinna, konu
sem var 32 árum yngri en hann, þá
tók hún við kvenskátastarfinu.
Skátahreyfingin er fjölmennasta
æskulýðshreyfing í heiminum. Hún
er byggð á bræðralagi og innan
hennar eru trúmál og stjórnmál aldr-
ei rædd. Þess ber að geta að skátarn-
ir byijuðu á ýmsu sem margir fleiri
sinna nú, t.d, blóðgjöf, björgunar-
störfum og náttúruvernd.
Fyrstu útileguna fórum við kven-
skátarnir á Siglufirði vestur í Vagla-
skóg. Stráþarnir, foringi þeirra og
kona hans ætluðu með. Foringinn
kom til mín og spurði mig hvort
Sverrir Tynes mætti koma með okk-
ur. „Hartn var svo lengi skáti í Berg-
en,“ sagði foringinn. Sverrir var sex
árum eldri en ég. Mér var ekki vel
við þetta, en fannst þó eðlilegt að
hann fengi að fara með úr því hann
hafði verið skáti í Bergen. Svoleiðis
kynntumst við Sverrir. Föðurbróðir
hans, Oli Tynes, var síldarsaltandi á
Siglufirði. Sverrir hafði fengið að
koma tii hans í sumarfríinu þegar
hann var í gagnfræðaskóla. Hann
kunni svo vel við sig hér að þegar
hann var búinn í iðnskóla í Bergen
þá fór hann til íslands og ílentist á
Siglufirði. Þegar ég kynntist honum
taiaði hann og skrifaði ágæta ís-
lensku.
Við giftum okkur á ísafirði haust-
ið 1931 og þá hætti ég að vinna
úti. Þá var ekki til siðs að konur
ynnu utan heimilis. Öll heimilisstörf
voru líka miklu erfiðari þá. Ásta
dóttir okkar fæddist ári eftir að við
giftum okkur. Fimm árum seinna
fæddist Ottó og röskum átta árum
eftir það fæddist Jón. Skömmu eftir
brúðkaupið fórum við til Noregs til
að heilsa uppá fólkið hans Sverris.
Svo settum við saman bú á Siglu-
firði. Við vorum bæði starfandi skát-
ar allan tímann sem við vorum þar.
Sverrir var um tíma foringi skátafé-
lags drengjanna og ég var foringi
kvenskátanna þar til skömmu fyrir
stríð, að fórum til Noregs. Við sigld-
um með Novu og vorum heila viku
á leiðinni. Ég stóð langtímum saman
vaggandi við vaskinn og þvoði blei-
Skátahöfðinginn Hrefna Tynes ásamt tveimur frammákonum í bandarísku skátastarfi.
ur, sem þernan um borð var svo
almennileg að þurrka fyrir mig. Við
fórum aftur heim eftir þessa ferð,
en fluttum nokkru síðar út til Nor-
egs. Maðurinn minn, sem unnið hafði
sem tæknilegur ráðgjafi við húsa-
smíðar í Bergen og víðar, vildi nú
kynna sér skipasmíðar. Hann fór á
undan með dóttur okkar en ég gat
ekki farið strax vegna þess að þá
var tíu ára afmæli skátanna á Siglu-
firði. í júlí sigldi ég til Noregs með
Ottó litla og í september réðst Hitler
inn í Pólland.
Stríðsárin í Noregi
Það datt engum manni í hug að
stríðið myndi ná til Nöregs. Maður-
inn minn var á þessum tíma búinn
að fá góða stöðu í Örsta. En svo
kom hann þann 9..apríl 1940 náföl-
ur ofan af lofti eftir að hafa hlustað
á fréttirnar og sagði: „Þjóðveijar eru
búnir að taka Osló, Bergen og
Þrándheim." „Hjartað í bijóstinu á
mér stoppaði um stund. Um nóttina
hafði mig dreymt að íbúðin væri
full af skátum frá Siglufirði sem
sögðu: „Komdu heim, við erum kom-
in til að sækja þig.“ Nú vissi ég
hvað sá draumur merkti.
Þegar stríðið kom til Noregs var
Ijölda fyrirtækja lokað og fólki sagt
upp. Menn fóru að telja hvað þeir
áttu í buddunni, við áttum 9 krón-
ur, 85 aura. Fólk fór undireins að
hamstra, ég var ekki dugleg við það
en fékk þó slatta af brauðmjöli og
það bjargaði okkur, ég gat skipt á
því og mjólk. Við áttum líka alltaf
kartöflur og grænmeti og þetta hélt
í okkur lífinu.
Strax eftir að stríðið kom til Nor-
egs fór ég á námskeið í skyndihjálp
hjá, Rauða krossinum og fór að
pijóna hermannasokka og búa til lök
og handklæði, því skólinn var gerður
að sjúkraskýli. Þar lærði ég þó að
minnsta kosti að pijóna almennileg-
an hæl. Við fiuttum fljótlega til Syk-
kylven, þaðan sem Sverrir var og
þar sem pabbi hans átti heima.
Mamma hans var þá dáin.
Ég gekk í blindravinafélagið í
umdæminu okkar og varð þar fljót-
lega ritari og varð nokkru seinna
formaður Heilsuverndarfélagsins,
sem var öflugasta félagið á svæðinu.
Við þurftum að kosta hjúkrunarkonu
o.fl. Einnig var ég í kórnum og
kristilegu æskulýðsfélagi og svo
æfðum við fjórar konur tvöfaldan
dúett og sungum með aðstoð undir-
leikara. í Sykkylven stofnaði ég
kvenskátafélag. Sú starfsemi gekk
ljómandi vel en stóð stutt. Nasistarn-
ir bönnuðu þá starfsemi vegna þess
að þeir vildu fá skátahreyfinguna í
lið með unghirðinni, sem þeir köll-
uðu. Því var algerlega neitað og þá
var hart látið mæta hörðu. Ég varð
að skrifa undir hjá lögreglustjóra
yfirlýsingu um að ég hefði ekki skát-
afundi. En ég fór óneitanlega í
kringum þetta bann. Dóttir mín var
í kristilegu telpnafélagi, „Pikeforen-
ing“. Leiðtogi þeirra fór í burtu og
telpurnar reyndu að láta einhvern
úr hópi jafnaldranna taka við. Ásta
dóttir mín varð fyrir valinu og ég
bauð þeim að halda fund heima hjá
okkur. Þar sá ég að þetta gekk ekki
nógu vel hjá þeim. Ég tók því við
forystunni á telpnafélaginu og leiddi
þann félagsskap til stríðsloka. Ég
breytti skátabæninni og öðru sem
tilheyrði þannig að ég sleppti öllu
skátatali en lét það að öðru leyti
halda sér. Alla leiki og annað hafði
ég eins og áður. Telpurnar voru því
mjög vel undirbúnar þegar ég stofn-
aði með þeim nýtt skátafélag strax
eftir stríð.
Það var ekki hægt að fá neinar
fréttir að heiman í gegnum Rauða
krossbréfin, þar stóð bara: Vi har
det bra, vi haaber det sama með
dig. Ég eða aðrir Islendingar þarna
höfðum því enga hugmynd um að
til stæði að stofna lýðveldi á ís-
landi. Árið 1944 var ég hins vegar
undarlega ákveðin í að bjóða til mín
íslendingum á svæðinu á 17. júní.
Kjöt Var af mjög skornum skammti
öll stríðsárin en mér hafði á löngum
tíma tekist að hamstra nokkra bita
og pækilsalta þá niðri í kjallara.
Nokkru áður en 17. júní-boðið skyldi
haldið dó sonur hjóna sem boðin
höfðu verið. Hann hafði fundið hand-
sprengju og hún sprakk í höndunum
á honum. Hann var svo illa leikinn
að þau fengu ekki að sjá líkið. Ég
fór tii þeirra og var hjá þeim fram
yfir jarðarförina. Ég vildi hætta við
boðið en móðir drengsins hvatti mig
til að halda það. Nokkru seinna fékk
ég aðrar hörmulegar fréttir. Annar
boðsgestur missti þá tíu ára dreng
úr svæsinni barnaveiki. Þá féll mér
allur ketill í eld. Boðið var aldrei
haldið. Á 17. júní 1944 _sat ég ein
heima í glaða sólskini. Ég sótti ís-
lenska fánann niður í skúffu, breiddi
úr honum yfír fangið á mér og hugs-
aði: „Hvað skyldu þau nú vera að
gera heima.“ Á þessum merkilegu
tímamótum íslensku þjóðarinnar
hugsaði fólkið mitt auðvitað til mín
og þær hugsanir hafa augljóslega
verið mjög sterkar.
Árið 1946 fluttum við heim til
íslands. Við þurftum að hafa mikið
fyrir að fá brottfararleyfi en kom-
umst loks af stað með Drottning-
unni þann 17. maí, sama dag og
skátastelpurnar mínar áttu að vinna
skátaheitið. Mér þótti leiðinlegt að
geta ekki verið viðstödd þá athöfn.
Við settumst svo að í Reykjavík.
Mamma var þá orðin ein og flutti til
okkar.
Skátahöfðingi
Dr. Helgi Tómasson kom að máli
við mig fljótlega eftir að ég kom
heim og vildi fá mig til að taka við
kvenskátunum í Reykjavík, sem ég
gerði — en ekki fyrr en ég hefði
rætt það við fjölskylduna. Þegar ég
tók við félaginu hér haustið 1946
var skátahreyfingin í Reykjavík búin
að fá herbraggana við Snorrabraut'
til eignar og umráða. Þá var verið
að mála og smíða og allt að gera.
Það var hátíð að fá þessa aðstöðu
þar. Ég varð skátahöfðingi fyrir
kvenskátana árið 1948 og var það
fram á árið 1968. Slíkt er mikil vinna
sem þarf að skipuleggja ef vel á að
ganga.
Maðurinn minn var hættur í skát-
astarfinu þegar hér var komið sögu,
en reyndist mér mikil hjálparhella í
mínu starfi. Eftir að ég tók við Úl-
fljótsvatni fór hann með mér þangað
á vorin til þess að dytta að því sem
aflaga hafði farið yfír veturinn. Ég
var með starfið á Úlfljótsvatni í tíu
ár og þar gerðist margt skemmtilegt
í kringum stelpurnar sem ég man
vel enn. Einu sinni voru þar t.d. tvær
stelpur, önnur hét Erla en hin Sigrún
og þær voru miklar vinkonur. Erla
var dökkhærð og mjó en Sigrún feit
og ljóshærð. Hengi var fyrir her-
berginu mínu. Einu sinni sem oftar
var bankað á hengið svo það gekk
allt til. Þar voru komnar Sigrún og
Erla og vildu fá að leika helgileik
úr skólanum fyrir hinar stelpurnar.
„En það er hásumar," segi ég. „Það
er allt í lagi,“ segja þær. „Farið þið
þá vel með þetta og ekki fíflast,"
segi’ ég. Eftir nokkra stund koma
þær aftur og spyija hvor þeirra passi
betur sem María mey. „Ætli hún
hafi ekki frekar verið dökkhærð og
mjó, Erla er þá betri,“ segi ég. Með
það fara þær. Nokkru seinna er enn
barið á hengið. „Finnst þér ekki
bara hægt að taka lak úr óhreina
tauinu til að hafa utan um Maríu
mey,“ spyr Sigrún. Ég svara neit-
andi. „Ég skal heldur lána þér hreint
lak,“ segi ég og sæki lakið. Þegar
ég kem inn til þeirra er Jósep kom-
inn í varðeldaskikkjuna mína öfuga
og með kústskaft sem staf, og stend-
ur svo dauðans 'alvarlegur hjá Mar-
íu, sem sveipar sig í snarheitum lak-
inu og tekur síðan að bródera og
syngja Heims um ból. Vitringárnir
sátu þarna með gömul bretateppi
keyrð undir kverk og öllum bauna-
dósunum í búrinu hafði verið hlaðið
í hring til að tákna varðeld. Jesú-
barnið var dúkka sem ein stelpan
átti. Það lá þar í jötu sem á stóð:
Kexverksmiðjan Frón. Ég sagði ekk-
ert. en fór fram í búr og sótti poka-
viskustykki og raðaði þeim í kringum
kassann, án þess að nokkur tæki til
þess. Svona atvik voru algeng á
Úlfljótsvatni, þar var alltaf verið að
leika.
Ég reyndi að innræta telpunum
að ef þær reiddust á daginn þá yrðu
þær að vera búnar að sættast áður
en þær færu að sofa. Eitt kvöldið
fór ég að sækja kol og þá stóðu
tvær litlar telpur í síðum, hvítum
náttkjólum upp í kolastíunni og
héldu hvor yfir aðra. „Hvað eruð þið
eiginlega að gera hér í náttfötunum
og berfættar," spurði ég höst í máli.
„Við erum að sættast," kjökruðu
þær. Vesalingarnir fundu þá engan
annan stað.
Einu sinni var telpa að norðan
hjá okkur sem kölluð var Dísa Dóra
og var með óskaplega langar og
þykkar fléttur. Telpunum var venju-
lega þvegið einu sinni í viku og auk
þess gætti ég þess að kemba öllum
til vonar og vara. Aðstoðarforinginn
var myndarleg telpa, kölluð Lilla.
Nú stóð til að þvo stelpunum út við
læk, því veðrið var mjög gott. Við
settum þá volgt vatn í bala og sett-
um á pallinn og stóðum svo í stígvél-
um út í læknum. Allt i einu er Lilla
komin með þvottabala og bretti.
„Hvað ætlar þú að fara að þvo Lilla
mín,“ segi ég. „Nú, ég ætla að þvo
henni Dísu Dóru um hárið.“ Þá þótti
henni flétturnar svo miklar að ekki
dygði minna en bretti til að þvo þær
almennilega.
Ég var svo lánsöm að engin alvar-
leg slys urðu allan þann tíma sem
ég hafði umsjón með þessu starfi á
Úlfljótsvatni. Ein telpa skarst að
vísu á fæti og var saumuð af lækni
á Ljósafossi og önnur fékk heila-
hristing, annað var það ekki, utan
venjulegar umgangspestir.
Kvenfélag Nessóknar
Þegar ég flutti vestur í bæ gekk
ég í Neskórinn og var þar formaður
í tíu ár. Meðan ég var i kórnum
gekk ég í kvenfélagið og tók við
formennsku þar árið 1971 af frú
Thorarensen. Hún var fyrsti formað-
ur félagsins og gegndi því starfi í
23 ár. Og nú er ég að hætta sem
formaður — eftir 20 ára starf. Ég,
sem ætlaði í upphafi aðeins að gegna
þessu starfi til bráðabirgða. Það er
oft erfitt að fá konur til að standa
í fyrirsvari og einnig til þess að tala
á mannamótum.
Þótt ég væri í upphafi ekki mikil
kvenréttindakona þá varð ég það af
því að sjá hvernig konur lyppast
niður þegar þær eiga að koma fram.
Þetta er hinn gamli arfur að konur
skuli þegja á mannamótum. Þetta
er þó sem betur fer að breytast,
m.a. vegna ræðunámskeiða sem við
og fjöimargir aðrir aðilar hafa hald-
ið.
Kirkja án kvenfélags er ekki nema
hálf. Kvenfélögin vinna mikið starf
í þágu kirkjunnar, sem nánast allt
er byggt á sjálfboðavinnu. Áður fyrr
kom þetta sér sérstaklega vel, þegar
mjög litiir peningar voru veittir til
kirkjubygginga. Þá komu kvenfélög-
in til sögunnar og létu sér detta alls
konar hluti í hug til fjáröflunar. Ég
hef verið að lesa gamlar skýrslur
Kvenfélags Nessóknar og hug-
kvæmni félagskvenna var ótrúlega
mfkil í þessum efnum. Þegar ég kom
til skjalanna var húsnæðið tilbúið
og við þurftum bara að halda áfram
og byggja enn frekar upp safnaðar-
starfíð. Við hjálpuðum til við barna-
starfíð, komum á fót hárgreiðslu-
stofu fyrir aldraða og byijuðum að
hafa opið hús fyrir aldraða fyrir átta
árum. Einnig höfum við látið fé af
hendi rakna til góðgerðarfélaga.
Á alþjóðavettvangi
Félagsmálastörf taka mikinn
tíma, en ég hef ekki hugsað um það
á annan hátt.en þann, að reyna að
skipuleggja tíma minn eins og tök
hafa verið á. Þetta var erfiðara
meðan ég var með heimili og börn,
en það er löngu liðin tíð. Eg hef
verið ekkja í þijátíu ár. Eftir að
maðurinn minn dó árið 1962 fór ég
að vinna utan heimilis í fyrsta skipti
eftir að ég gifti mig. Yngsta barn
mitt var þá 17 ára. Ég gerðist starfs-
maður hjá Æskulýðsráði Reykjavík-
ur og seinna tók ég við skrifstofu-
haldi hjá Æskulýðsstarfi þjóðkirkj-
unnar. Þessi störf áttu vel við mig
og gáfu mér mikla lífsfyllingu. Sem
æskulýðsleiðtoga var mér boðin að-
ild að Zontaklúbbi Reykjavíkur og
þar tók ég minn skammt af for-
mennskunni, þar er skipt urn for-
mann á 2 ára fresti. Fyrir íslands
hönd sat ég í Norðurlandaráði Zont-
afélagsskaparins og sótti þing hans
víða á Norðurlöndum. Ég sótti einn-
ig þing víða um lönd sem skátahöfð-
ingi. Það er mín reynsla að fólk verði
miklu víðsýnna og skilningsbetra ef
því gefst kostur á að vinna á alþjóða-
vettvangi. Það er að mínu viti stór-
hættulegt að sitja í hrúgu í kotinu
sínu heima og hugsa ekki um
nokkurn hlut nema það sem næst
manni er.“
Að þessum orðum mæltum kveðj-
umst við Hrefna að skátasið, með
vinstri hendi og krækjum saman
litlufingrunum. „Þetta finnst mér
alltaf svo innileg kveðja," segir hún
hlæjandi. Ég tek eftir því hve gang-
urinn í Furugerði 1 virðist kaldari
og tómlegri þegar bros Hrefnu og
smitandi kraftur er horfið bak við
blámálaða hurðina.