Morgunblaðið - 15.12.1991, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
MANIMLÍFSSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 15. DESEMBER 1991
C 7
Dauðinn — Áður var hann hluti af lífinu, en núna er hann fyrir flest-
um aðeins hugmynd. Það er afleitt, því yfirleitt leiðir þekking á dauðan-
um til þess að sýn fólks á lífsins gildi skerpist.
SIDFRÆDI /Eru ranghugmyndir um daubann
hœttulegar? ___
Er vit í dauðanum?
EF TIL vill hugleiða allir sjálfsvíg einhvern tímann á lífsleiðinni
og sumir láta ímyndunaraflið hlaupa með sig í gönur. En þegar
sjálfsvíg ber á góma er ævinlega sagt: „Það er alltaf rangt, að
drepa sig!“ En yfirleitt fylgja rökin ekki með. Predikanir duga
skammt. Það er ekki hægt að skipa fóki að finna til lífsgleði og
það er ekki hægt að hræða fólk til að tolla lifandi. Margar spurn-
ingar þarfnast svara, m.a. þessar tvær: 1. Hvað er slæmt við
dauðann? 2. Hvað er gott við lífið? (Svar í næsta pistli: Er vit í
lífinu?). Þekking á dauðanum styrkir nefnilega lífsviljann, en
pukur í kringum hann skapar hættu!
Hvað er slæmt við dauðann?
Auglýsendur í Bandaríkjun-
um vildu láta banna sjónvarps-
myndina „The Day after“ (Daginn
eftir), sem fjallaði um kjarnorku-
styijöld og dauða
í Bandaríkjun-
um. Það tókst
ekki, en fáir
höfðu áhuga á
að kaupa auglýs-
ingatíma í mynd-
inni. Sjampóaug-
lýsingar hefðu
líklega virst hjá-
kátlegar í kvikmynd um fólk sem
missir hárið vegna geislavirkni.
En ástæðan fyrir andúð auglý-
senda á myndinni var augljós:
Sjónvaipsmyndir og umræða um
dauðann minnka kaupgleði fólks
í búðum! Heimspekilegar hugleið-
ingar um dauðann, lífið og tilver-
una geta hæglega minnkað hag-
vöxt í þjóðfélaginu. Það er því
best að koma dauðanum fyrir
kattarnef!
Hvernig birtist dauðinn nútíma
íslendingum? Hver eru „sam-
skipti" lifenda og dauðra? Svar:
Dauðinn er að verða óraunveru-
legur, jafnvel eins og goðsögn
fyrir mörgum, og það má efast
um hann. Það er nefnilega auð-
velt að efast um það sem iðulega
er hulið. Geta börnin til að mynda
trúað að dauðinn sé til? Þau sjá
sjaldan merki um dauðann. Þeim
er algerlega haldið frá honum.
Dauðinn er á stofnunum, eða
sjúkrahúsum og líkhúsum. Dauð-
ann er helst að finna í fjölmiðlum.
Hann birtist í fréttum, dánar-
fregnum og jaraðarfaratilkynn-
ingum í Ríkisútvarpinu og minn-
ingargreinum í dagblöðum. Og
dauðinn í útlöndum kemur á skjá-
inn í náttúruhamförum, stríði,
slysum og morðum. Að heya að
200.000 hafi dáið í flóðum í
Bangladesh er ekki raunverulegt.
Það er aðeins dauð setning, sem
kallar ekki fram nein sérstök við-
brögð taugakerfisins. Og vegna
„fjarveru" áþreifanlegs dauða
getur ímyndunaraflið farið á flug
og jafnvel gert dauðann eftirsókn-
arverðan. En' hvernig voru „sam-
skipti" lifenda og dauðra fyrr á
tímum?
Hér áður fyrr dó fólk heima
hjá sér og var oft mikið umstang
í kringum hinn dauðvona. Hann
varð hreinlega miðdepill lífsins.
Eftir andlátið þurfti að sinna um
líkið og var vakað yfir því á heimil-
inu vi^ kertaljós. Núna innir kerf-
ið þessa þjónustu greiðlega af
hendi. Dauðinn er því hoffinn af
„sjónarsviðinu" og heimilum
fólks. Hinir dauðvona eru sendir
í sjúkrahús, í líkhús og kistu, og
að lokum undir græna torfu. Allt
þetta geta hinir dauðu „gert“ nær
„óséðir" og án þess að börnin
skilji hvað eigi sér stað. Þau verða
að styðjast við ímyndunaraflið
sem opnar fyrir möguleikann á
ranghugmyndum.
Margir sjá aldrei liðið lík, eða
mann deyja og aðeins fáeinir
kynnast því hve hryllilegur dauð-
inn getur verið, og því er auðvelt
að falla í þá gryfju að göfga hann.
Dauðinn var forfeðrum okkar
daglegt brauð. Það var á tímum
drepsótta og barnadauða og fyrir
uppgang læknavísindanna á síð-
ustu öld. Farsóttir geisuðu og
hallæri sóttu á landsmenn með
reglulegu millibili. Dauðinn var
hluti af daglegri hugsun fólks í
þá daga, en núna liggur sú hugs-
un í dái. Fólk þekkti dauðann. Það
hafði þekkingu á honum og þurfti
ekki að ímynda sér neitt. Algengt
var að hjón eignuðust mörg börn,
en aðeins fá þeirra komust á legg
og var meðalævi íslendinga af
þeim sökum ekki nema 35 ár um
miðja 19. öldina. Þessa tíma verð-
ur ekki saknað, en það er vont
að gleyma fortíðinni.
Nútímafólk kann ekki að tala
um dauðann. Það veit ekki hvað
það á að segja, enda er umræðu-
efnið, „dauðinn", sjaldan á dag-
skrá, en fyrr á öldum ræddi fólk
blákalt um dauðann, núna er hann
fyrir sérfræðinga eins og presta,
(geð)lækna, sálfræðinga og hjúkr-
unarfólk. Það má sjá hispursleysi
manna gagnvart dauðanum af
gömlum íslenskum bréfum og
blöðum og voru sjálfsvíg ekki
undanskilin í umræðu manna. Og
prestum á síðustu öld varð tíð-
rætt um dauðann. Hann var eitt
algengast a efni predikara (sjá
„En þegar dauðinn kemur svo sem
ein voldug hetja ... “ grein e.
Gunnar Þór Bjarnason, sagnfr.,
Ný saga, 87, 1. tbl.).
Áður var dauðinn hluti af líf-
inu, núna er hann fyrir flestum
(ungmennum) aðeins hugmynd.
Það er afleitt, því yfirleitt leiðir
þekking á dauðanum til þess 'að
sýn fólks á lífsins gildi skerpist.
Dauðinn er fjarlæg hugmynd,
jafnvel spennandi, sem er ekki
bundin neinum tilfinningum fyrr
en hann kveður óvænt dyra, en
þá veit enginn hvað hann á að
segja. Dauði í felum er ijarstæðu-
kenndur dauði. Við höfum misst
sambandið við dauðann. Hann, en
ekki kynlíf, er feimnismál. Það
þarf að ræða hann umbúðalaust
og mynda jarðsamband við hann.
Öðlast þekkingu, kynnast kenn-
ingum um dauðann, og ræða ólík
viðhorf til dauðans, bæði gömul
og ný (sjá Skírnir. HÍB, haust
1990). Foreldrar ættu t.a.m. að
ræða við og fræða börnin um
dauðann. Og þegar einhver deyr
ætti ekki að hlífa börnunum, nema
þau séu sérlega viðkvæm. Reynsl-
an hefur sýnt að börn eru oft
kjörkuð gagnvart hinum dauð-
vona og látnum, enda er dauðinn
þegar allt kemur til alls náttúru-
legt fyrirbæri. Manneskjur þyrftu
að læra að umgangast dauðann
strax í bernsku, til að koma í veg
fyrir ranghugmyndir.
Ungmenni sem drepur sig hef-
ur, að öllum líkindum, haft ýmsar
ranghugmyndir um dauðann. Og
ástæðurnar gætu t.d. verið eftirf-
arandi: 1. Það var aldrei rætt um
dauðann nema undir rós og ekk-
ert bitastætt sagt um hann. 2.
Það hafði ekki kost á að ræða við
dauðvona ættingja um lífið og
dauðann. 3. Það fékk ekki að
umgangast nýlátna. 4. Það hafði
aldrei séð lík. 5. Fólk í kringum
það var ginkeypt fyrir kenningum
um framhaldslíf. 6. Það hlaut
ekki fræðslu um dauðann. 7. Það
gat ekki þróað hugmyndir sínar
um dauðann í samtölum við full-
orðna. 8. Það heyrði aldrei vitur-
legar kenningar um merkingu
dauðans í lífinu. Jean-Paul Sartre
(1905-1980) sagði til dæmis:
„Vitundin um dauðann skapar
knýjandi þörf til aðgerða í lífinu.“
9. Það kynntist aldrei ótta skepnu
gagnvart væntanlegum dauða.
10. Það fékk það á tilfínninguna,
að lífíð snerist fremur um tækni-
leg vandamál en andleg.
Speki: Lífið er stjarna, dauðinn
svarthol.
eftir Gunnor
Hersvein
NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ - NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ - NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ - NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ
Barbara
Cartland
ÁSTAÐLÁNI
Gilda neyöist til aö leika
hlutverk hinnar vinsœlu
systur sinnar, Heloise, í
samkvœmisiífi Lundúna.
En fljótlega dregst hún
inn í njósnamól og fleiri
atburöir gerast, sem hún
hafði ekki fyrirséð.
Eva Steen
ÍLEITAÐ ÖRÝGGI
Flestar ungar stúlkur líta
björtum augum fram d
veginn, en það gerir
húnekki. Hún horfir til
baka — til hinnar glötuðu
bernsku sinnar, þegar
hún ótti félaga, sem hún
haföi samskipti viö, og
þegar foreldrar hennar
höföu tíma fyrir hana.
m
Erik Neriöe
SIRKUSBLÓÐ
Hún elskaði líf sitt sem
listamaður og var döö
sem sirkusprinsessa. En
dag einn dróst hún inn í
annars konar heim og
varð aö velja ó milli
þess að vera sirkus-
stjarna ófram eða
gerast barónessa ó
stóru herrasetri.
Theresa Charles
ÖNNUR
BRÚÐKA UPSFERÐ
Maura hafði þráð þennan
dag, þegar ungi maður-
inn, sem hún hafði gifst með
svo litlum fyrirvara, kœmi
heim eftir sex ára fangavist I
erlendu fangelsi. En sá
Aubrey, sem nú vildi endi-
lega fara með hana I „aðra
brúðkauþsferð” til fiskiþorps,
þar sem þau höfðu fyrst
hitst, virtist gersamlega
breyttur maður.
Else-Marie Nohr
AÐEINS SÁ SEM
ELSKAR ER RÍKUR
Þegar Anita var fimmtán
ára gömul samdi Lennart
Ijóð handa henni, sem
hann nefndi „Aðeins sá
semelskar erríkur".
Mörgum árum seinna
fékk Lennart tœkifœri
til að minna Anitu á
þessi orð.
SKUGGSJÁ
Bókabúð Olivers Steins sf
■_______________________________j____________:____________■
NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ - NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ - NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ - NÝJAR BÆKUR - SKUGGSJÁ