Morgunblaðið - 20.02.1992, Blaðsíða 14

gf seet HAfisaarí .os HiJOAd JTMMiH ctidAjatíiuoflOM
-------------------------------------------------MORGUNBLAÐIÐ PIMMTUDAGUR 20. PEBRUAR 1992
Eyðibýlastefnan
eftir Pétur Kr.
Bjarnason
Þegar kvótakerfíð var í upphafí
sett á fískveiðarnar, var sagt að
það væri til þess að vernda físki-
stofnana, og fækka skipunum.
Reynslan hefur hins vegar sýnt
okkur að það upprætir fiskistofnana
og fjölgar skipunum.
Þegar búið var að binda kvótann
við ákveðin skip varð það ljóst að
skip sem fluttist milli staða vegna
sölu eða erfða, tók sinn kvóta með
sér frá einu byggðarlagi til annars
og rýrði þar með afkomumöguleika
þess byggðarlags sem það fór frá
og með því að virkja fégræðgi
kvótahandhafanna til sölu á óveidd-
um fiski í sjónum þá ýtti það undir
flutninginn og lokaði um leið fyrir
að þeir sem eftir sátu í byggðarlag-
inu gætu hafið útgerð að nýju til
þess að fylla í skarðið, þar sem
þeir höfðu engan kvóta.
Það kemur nú ávallt betur og
betur í ljós að það var einmitt þetta
sem vakti fyirr höfundum kvótalag-
anna, að geta með tilfærslu skipa
haft áhrif á byggðaþróunina á
landsbyggðinni.
Þegar vextir voru gefnir frjálsir
og fijáls álagning á vöru og þjón-
ustu, en gengið bundið fast, þá gat
ekki hjá því farið að útflutnings-
framleiðslan, sem varð að bera þá
okurvexti, sem frelsinu fylgdu, og
hækkandi verð á vöru og þjónustu,
hlaut að tapa eignum sínum og
eðlilegu rekstrarfé og safna skuid-
um.
En þá voru bara stofnaðir opin-
berir sjóðir til þess að fjármagna
endurlán og skuldbreytingar, og til
þess brúkaðir þeir peningar sem
áður var búið að taka af útflutn-
ingsframleiðslunni með gengisföls-
un og okurvöxtum. Þannig mátti
láta allt fljóta enn um stund.
En nú er draumur kvótahöfund-
anna að rætast, nú eru öll sjóðalán-
in gjaldfallin og nú eru það stjóm-
málamennirnir, sem ráða því hveij-
ir lifa og hveijir falla. Hvaða út-
gerðar og fiskvinnslustöðvar verða
settar á hausinn, og byggðarlögin
sem þau hafa staðið undir lögð í
eyði.
Ofstjómarbijálæðið, sem að var
stefnt með setningu kvótalaganna,
er nú í algleymingi og hraðvirkasti
hvatinn að því er kvótasalan.
Þegar fámennum en fégráðugum
hópi manna em afhentar eignir al-
mennings án endurgjalds og sagt
að þeim sé heimilt að selja þær
hveijum sem er, fyrir hvað sem er,
án tillits til þess hvaða skaða þeir
yllu sínu byggðarlagi, eða fólkinu
sem eftir lifði í þeim byggðarlögum,
sem þeir seldu kvótann frá, þá
hrundi hið almenna siðgæði á Is-
landi niður á siðgæðisplan núver-
andi stjórnmálamanna og á þaðan
því miður líklega ekki afturkvæmt.
Nú um jólin birti Morgunblaðið
myndir, þar sem er verið að bijóta
og eyðileggja nýlegan plastbát, af
þvi að frystitogari hefur keypt af
honum kvótann. Samt er báturinn
sagður milljóna virði. En allt verður
undan að láta fyrir ofstjórnarbijál-
æðinu.
Hér fyrir vestan var verið að
gefa mönnum undir fótinn með það
að þegar Vestfjarðagöngunum yrði
lokið, þá yrði byijað á millilanda-
flugvelli á Sveinseyri og þá opnað-
ist möguleiki fyrir útflutningi á full-
unnum sjávarréttum úr ferskum
fiski frá verstöðvunum á Vestfjarð-
asvæðinu.
En til þess að koma í veg fyrir
þann möguleika er auðvitað einfald-
ast að ná kvótanum af landróðrar-
bátunum og flytja hann yfir á togar-
ana. Því tíu daga gamalt togara-
tros, sem híft er upp kramið og
blóðhlaupið eftir 4-5 tíma tog svo
flökin verða fjólublá, er ekki hrá-
efni til ferskmetisframleiðslu. Til
þess þarf fískurinn að koma að landi
daglega og vera unninn jafnóðum
til sendingar.
Ef engir landróðrarbátar verða
þá eftir til þeirrar hráefnisöflunar
vegna þess að þá verði búið að selja
allan kvóta þeirra til togara, þá
geta stjórnvöld einfaldlega hætt við
flugvöllinn og þar með losnað við
að skila þeim gengisfölsunarhagn-
aði, sem til hans átti að renna, og
þá er enn einu takmarki eyðibýla-
stefnunnar náð.
Eitt skýrasta dæmið um valda-
níðslu í kvótakerfínu, er meðferðin
á úthafsrækjuveiðunum. Þegar
verksmiðjurnar við Djúp voru búnar
ár eftir ár að kosta stórfé til úthafs-
veiðitilrauna, og til þess að forðast
milljarða fjárfestingu í nýjum út-
hafsveiðiskipum, tóku heldur verk-
efnalaus loðnuskip á leigu og gerðu
þá út með veiðarfæri og allan bún-
að. Þá launuðu stjómvöld þeim
framtakið með því að taka rækjuna
alla inn í kvótinn og láta hann fylgja
skipunum, en verksmiðjurnar, sem
báru allan kostnaðinn, fengu ekki
neitt. En skipaeigendur vítt og
breitt um landið, sem aldrei höfðu
komið nálægt rækjuveiðum og engu
til kostað, sátu allt í einu uppi með
milljarðavirði í veiðikvótum vegna
þess að þeir voru svo heppnir að
það voru þeirra skip, sem leigð
höfðu verið til veiðanna.
Síðan veitti ráðherra leyfi fyrir
nýjum verksmiðjum vítt og breitt
um landið, sem enginn reksturs-
grundvöllur var fyrir, og svo þegar
verðfall varð á rækjunni og gömlu
verksmiðjurnar, sem voru búnar að
greiða hundrað milljóna í verðjöfn-
unarsjóð, vildu fá sitt til að baka
þá var ekkert eftir, því nýju verk-
smiðjurnar voru búnar að gleypa
allt sem til var og hefðu þurft meira.
Þannig rýfur ofstjórnarbijálæðið
allan grandvöll undan útgerðum og
vinnslustöðvunum á landsbyggðinni
uns ekkert er eftir nema fólkið sem
kemst ekki í burtu vegna þess að
þessar stjórnvaldsaðgerðir hafa
gert eignir þess verðlausar.
Strandveiðarnar, dagróðraað-
staðan þar sem stutt er á miðin,
era verðmæti sem sjávarplássin á
landsbyggðinni eiga og það er sá
afli sem veiddur er og borinn að
landi daglega, í þessum sjávarpláss-
um, og unninn er strax næsta dag,
sem stendur undir þeim gæða-
eftirEmil B. Karlsson
Tæknistofnanir á borð við Iðn-
tæknistofnun íslands munu gegna
mjög mikilvægu hlutverki á næstu
árum við nýsköpun í atvinnulífinu.
Eitt meginhlutverk Iðntæknistofn-
unar er að efla vaxtarbrodda at-
vinnulífsins með því að aðstoða fyr-
irtæki við tækni- og vöraþróun,
hagnýtar rannsóknir, prófanir á
framleiðslu, fræðslu og ráðgjöf.
Ennfremur gegnir Iðntæknistofnun
því hlutverki að benda á tæknilega
möguleika, bjóða fyrirtækjum að-
stoð við að þróa hugmyndir sínar
og hlúa að nýsköpun með ýmsum
hætti.
Ákveðið hefur verið að ráðast í
nokkur ný verkefni í þeim tilgangi
að gefa fyrirtækjum og einstakling-
um tækifæri til að vinna að vinna
að nýsköpunarhugmyndum sínum
og styðja við vöraþróun innan fyrir-
tækja. Nýsköpunarverkið „Snjall-
ræði“ er dæmi um slíkt verkefni
sem hefst á næstunni og verður í
umsjón Iðntæknistofnunar og fleiri
aðila. Um er að ræða hugmynda-
samkeppni sem fyrirtæki og ein-
staklingar taka þátt í. Hugmyndirn-
ar sem þátttakendurnir leggja fram
verða styrktar til frekari úrvinnslu,
sumar allt þar til fengin er mark-
aðshæf vara.
„Vöruþróun 92“ er dæmi um
aðra aðgerð sem Iðntæknistofnun
og Iðnlánasjóður standa að. Fyrir-
stimpli, sem íslenskur fiskur hefur
unnið sér á erlendum mörkuðum.
Það er því algjör valdníðsla þegar
stjórnvöld taka þessi verðmæti og
afhenda þau fáum einstaklingum
og ögra þeim síðan til þess að selja
þau hæstbjóðanda, sem flytur þau
síðan burt frá fólkinu, sem fram
að þessu hefur lifað á úrvinnslunni.
Og valdníðslan birtist í nýjum og
nýjum myndum. Nýlega veitti ráð-
herra leyfí til að rækjan úr Arnar-
firði væri flutt burt frá vinnslufólk-
inu á Bíldudal, og gefur þar með
fordæmi til þess að rækjan frá ísa-
fjarðardjúpi og Húnaflóa verði flutt
til Akureyrar, ef svo vill verkast,
án tillits til hagsmuna þess fólks
og þeirra fyrirtækja, sem hafa lifað
af úrvinnslu þessa afla, hver á sín-
um stað, þar sem aflinn er tekinn.
Þáð ólu margir vonir um að meira
tillit yrði tekið til hagmsuna lands-
byggðarinnar þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn kom að sjávarútvegs-
ráðuneytinu. En þeim mun sárari
urðu vonbrigðin, þegar í ljós kom
að hann átti sér ekki aðra stefnu
en að setjast í glóðvolga ofstjórnar-
sessuna í sæti fyrrverandi ráðherra
og una sér vel við að láta bijóta
smábáta og veita leyfi fyrir nýjum
togurum, til hagsbóta fyrir þjóðina
að hann segir. En má þá spyija,
og vonast eftir að ráðherra svari
því: Hvað þarf að bijóta marga slíka
báta til þess að fá kvóta eins tog-
ara? Hvort er hagkvæmara þjóðar-
búinu einn togari sem siglir með
aflann eða floti smábáta, sem veið-
ir jafnmörg tonn og leggur aflann
upp til vinnslu í landi sem síðan
yrði seldur fullunninn á erlendan
markað? í hvoru tilvikinu yrði fjár-
festingin meiri og hvað mörg árs-
verk sköpuðust í hvora tilvikinu?
Aukning á togaraflotanum ætti
að koma fram í stærri og öflugri
skipum, sem gætu starfað á 1.000-
1.500 faðma dýpi. Ég vil benda á
að á gömlu kolatogurunum veiddum
við lítið neðan við 150 faðma og
veiddum mest þorsk og ýsu, á ný-
sköpunartogurunum var farið að
veiða niður á 250 faðma dýpi og
þá margfaldaðist karfaveiðin og á
skuttogurunum var farið að veiða
niður á 400-500 faðma og þá kom
grálúðan. Sumir fiskifræðingar
tæki era aðstoðuð við að koma
góðum hugmyndum í framkvæmd
sem einhverra hluta vegna hafa
legið í láginni. Farin verður sama
leið og í Vöruþróunarátaki Iðn-
tæknistofnunar sem stóð yfir árin
1988-89, þegar 24 fyrirtæki voru
aðstoðuð við vöruþróun af ýmsum
toga og þeim leiðbeint í aðferðum
til stöðugra endurbóta innan fyrir-
tækisins. Verkefnið hefur verið
auglýst og er umsóknarfrestur til
10. febrúar.
Þriðja verkefnið, „Frumkvæði —
framkvæmd“, er þegar hafið og
byrjar á nýjum fasa bráðlega. Þar
eru fyrirtæki studd með ráðgjöf í
ýmsum rekstrarþáttum eins og
stefnumótun, fjárhagslegri endur-
skipulagningu, vöruþróun og mark-
aðsaðgerðum, framleiðsluskipu-
lagningu og gæðastjómun. Iðn-
tæknistofnun og Iðnlánasjóður
gangast fyrir þessu verkefni í sam-
einingu.
Meðal annarra nýrra verkefna
sem Iðntæknistofnun mun ráðast í
á næstunni er fræðslu- og leiðbein-
ingaverkefnið „Gæði — íþína þjón-
ustu “sem ætlað er fyrirtækjum sem
vilja koma á hjá sér gæðastjórnun
samkvæmt alþjóðastöðlum. Iðn-
tæknistofnun hefur aflað sér réttar
til að nota viðurkennda aðferða-
fræði og gögn auk þess sem al-
þjóðagæðastaðlar hafa verið þýddir
og staðfærðir að íslenskum aðstæð-
um.
Pétur Kr. Bjarnason
„Ef þessu kvótarugli
verður haldið áfram
óbreyttu, hlýtur svar
sveitarfélaganna að
vera að ná eignarhaldi
á skipum og þar með
kvóta með stofnun bæj-
arútgerða.“
hafa látið í ljós þá skoðun að úthafs-
karfi, búrfískur og fleiri djúpsjávar-
tegundir séu til í miklu meira
magni, en vitað er í dag, en til
þeirrar sóknar þarf stærri og öflugri
skip en við höfum í dag. Við eigum
nú þegar alltof stóran grannslóða
togaraflota og engin ástæða til þess
að vera að stækka hann eins og
nú er verið að gera.
Ef sveitarfélög verða sameinuð
til fækkunar og stækkunar og þeim
fengin aukin verkefni, þá held ég
að fyrsta, sem ætti að færa til þeirra
væri aukin þátttaka í fiskveiði-
stjórnuninni, sérstaklega að því er
varða,r landróðrarflotann, jafnvel
að stjórnun hans yrði algjörlega á
höndum þeirra og vel kæmi til
greina að skipta landhelginni upp
í sóknarsvæði. Togarar, loðnu- og
síldarbátar og úthafsrækjuveiðiskip
gætu áram verið undir sameigin-
legri ráðstjórn LÍÚ og ráðuneytisins
eins og verið hefur.
Það einræðisskipulag, sem ríkj-
„Iðntæknistofnun ætlar
sér það mikilsverða
hlutverk að aðstoða
fyrirtæki við að nýta
þau tækifæri sem gef-
ast á hinum stóra sam-
eiginlega markaði í
Evrópu.“
Mikill undirbúningur liggur að
baki verkefninu „Hreinni fram-
leiðslutækni — Lágmörkun úr-
gangsefna". Fyrirtæki sem þess
óska verða aðstoðuð við að lág-
marka magn úrgangsefna með
kerfisbundnum aðferðum. T.d. með
því að nota önnur efni en veríð
hefur, endurnýta efnin eða gera þau
minna skaðleg áður en losun á þeim
fer fram. í öðrum Evrópulöndum
þar sem þessum aðferðum hefur
verið beitt hefur orðið dijúgur
sparnaður í rekstri fyrirtækjanna
vegna þess kostnaðar sem losun
spilliefna hefur í för með sér, sam-
kvæmt lögum um meðferð spiliefna.
Auk þess sem fordæmisgildi um-
hverfisverndar er mikils virði.
Iðntæknistofnun ætlar sér það
mikilsverða hlutverk að aðstoða
fyrirtæki við að nýta þau tækifæri
sem gefast á hinum stóra sameigin-
lega markaði í Evrópu. Stofnunin
Hlúð að nýsköpun
andi er í dag, þar sem ráðherra
leyfir Pétri að skaða Pál án þess
að nokkrar bætur komi fyrir og
eignum almennings er skipt upp á
milli nokkurra verðugra á kostnað
annarra er villimennska, sem aldrei
getur gengið nema um skamman
tíma og sá tími er nú liðinn hvað
varðar einræðisstjórn sjávarútvegs-
ráðuneytisins í kvótamálum.
Hvaða sveitar- eða bæjarfélag
getur búið við það að allir atvinnu-
möguleikar þess séu með stjórn-
valdstilskipun færðir í hendur fá-
menns hóps manna, sem síðan get-
ur selt þá í burt í formi kvótasölu
og skilið allt fólkið í sveitarfélaginu
eftir atvinnulaust?
Svarið við þessari spurningu er
vissulega til. Það var mótað í Sjálf-
stæðisflokknum, þegar þeir menn
voru þar í forustu, sem litu til lands-
manna allra en ekki eingöngu til
fjármagnseigenda og verðbréfa-
braskara eins og núverandi forusta
gerir helst.
Það má alveg minna á það að
þegar Ólafur Thors stofnaði Ný-
sköpunarstjórnina þá lagði hann
áherslu á að þeim togurum og bát-
um sem keyptir yrðu væri dreift
sem víðast um landsbyggðina og
það var fyrir hans frumkvæði að
þau fyrirtæki, sem væru að meiri-
hluta í eigu sveitarfélaga, fengju
meiri fyrirgreiðslu en einstaklings-
fyrirtæki. Og Bjarni Benediktsson
stóð öðrum mönnum framar um
stofnun Bæjarútgerðar Reykjavík-
ur.
Þó öðrum stjórnmálaflokkum
tækist með gengisöflun og okur-
vaxtastefnu að koma þessum fyrir-
tækjum fyrir kattarnef síðar, þá var
söm þeirra gerð, Ólafs og Bjarna,
þeir sýndu alltaf þá ásýnd Sjálf-
stæðisflokksins að hann hugsaði til
landsins alls.
Ef þessu kvótarugli verður haldið
áfram óbreyttu, hlýtur svar sveitar-
félaganna að vera að ná eignar-
haldi á skipum og þar með kvóta
með stofnun bæjarútgerða að for-
dæmi forustu Nýsköpunarstjórnar-
innar sem vann sín verk á þann veg
að landið allt nýtur þeirra enn þann
dag í dag, og þeir, sem þá voru
ungir og gengu til liðs við Sjálfstæð-
isflokkinn, undir forustu Ólafs
Thors og Bjarna Benediktssonar,
þykir virðing að því enn í dag.
Höfundur hefur starfað til sjós,
bæði sem fiskimaður og
veiðieftirlitsmaður.
Emil B. Karlsson
hefur tekið að sér að vera tengilið-
ur íslenskra fyrirtækja sem óska
samstarfs við aðila í öðrum Evrópu-
ríkjum, eða jafnvel víðar, með svo-
kölluðu „BC-neti“ (Business Coop-
eration Network).
Samstarfið sem fyrirtækin óska
sér geta falist í viðskiptatengslum,
þróunarverkefnum, upplýsinga-
tengslum eða hveiju því sem óskað
er. Iðntæknistofnun mun einnig í
auknum mæli taka þátt í hagnýtum
rannsókna- og þróunarverkefni með
öðrum Evrópuþjóðum.
Höfundur er kynningarstjóri
Iðntæknistofnunar.