Morgunblaðið - 20.02.1992, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 1992
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Mannvirkjasjóður NATO:
Island býður stóraukna
opna undirverktöku hér
Jafnframt er opnað fyrir möguleikann á því að afnám
einkaleyfisins verði fyrr en rætt hefur verið um
ÍSLAND gerði stjórn Mannvirkjasjóðs Atlantshafsbandalagsins nýtt
tilboð fyrr í mánuðinum, sem fól það í sér að 90% af verðmæti
verkframkvæmda á Keflavíkurflugvelli yrðu boðin út á íslandi í
opinni undirverktöku. Auk þess fól tilboðið það í sér að eigi síðar
en 1. janúar 1996 rynni einkaleyfi íslenskra aðalverktaka til fram-
kvæmda fyrir varnarliðið út. Samkvæmt upplýsingum Morgunblaðs-
ins ættuðum frá Brussel var auk þess gefið til kynna munnlega að
stjórnvöld kynnu að vera reiðubúin til þess að stytta aðlögunartím-
ann, þannig að möguleiki væri á því að einkaleyfið yrði afnumið
fyrr, næðust samningar um slíkt við meðeigendur ríkisins í Aðalverk-
tökum, sem og við samningsaðila íslands, bandarísk stjórnvöld.
Þetta mun hafa gerst á fundi
stjómar Mannvirkjasjóðs Atlants-
hafsbandalagsins þann 13. febrúar
sl. en áður hafði tilboð fastafulltrúa
Islands hjá NATO verið kynnt á
óformlegum fundi Mannvirkja-
sjóðsins þann 31. janúar sl. Sam-
kvæmtþessu tilboði munu viðsemj-
endur lslands hafa talið að sam-
komulag ætti að geta tekist um
fyrirkomulag verktöku mannvirkj-
aframkvæmda á vamarsvæðinu.
Þegar í janúarlok, þ.e. að loknum
óformlega fundinum var fasta-
nefnd íslands hjá NATO bjartsýn
á að lausn ætti að geta fundist á
þeim grundvelli sem kynntur var á
fundinum.
Á þeim fundi mun þó hafa kom-
ið fram harðnandi afstaða fulltrúa
Breta í stjóminni, þar sem hann
lagði fram kröfur um að auk þess
sem öll verkefni yrðu boðin út í
opinni undirverktöku, yrði fram-
kvæmdakostnaður við flugskýlin
endurskoðaður. Jafnframt mun
Bretinn hafa viljað að orðalag um
að markmið íslands um að fallast
á verktöku í samræmi við NATO-
reglur fyrir 1996 yrði hert.
Munu ástæður þessarar hertu
afstöðu Breta hafa verið skýrðar á
þann veg að rekja mætti þær til
umræðu hér á landi um skattamál
Sameinaðra verktaka og frásagna
Qölmiðla á íslandi af ummælum
einstakra ráðherra um afstöðu
þeirra til fyrirkomulags verktöku á
vamarsvæðinu. Bretinn mun hafa
lýst þeirri skoðun sinni að rétt
væri að draga frekari umfjöllun
um málið í stjóm sjóðsins, þar til
mál hefðu frekar skýrst á íslandi.
Þá mun það hafa komið skýrt
fram að afstaða Norðmanna hefur
ekki breyst. Þeir em ekki sagðir
hafa lagt fram neinar tillögur til
málamiðlunar. Þegar ég ræddi við
Kaj Eide, fastafulltrúa Noregs hjá
NATO í Bmssel í gær, kvaðst hann
ekkert hafa um afstöðu lands síns
að segja. Vísaði einungis á vamar-
málaráðherra Noregs, Johann
Jörgen Holst, sem ekki náðist i í
gær. Ráðherrann mun hins vegar
hafa látið að því liggja í viðræðum
sínum við fulltrúa íslands hjá
NATO í Bmssel laust fyrir ára-
mót, að Noregur og ísland yrðu
að standa saman í stjóm Mann-
virkjasjóðsins og löndin yrðu að
styðja hvert annað.
Fulltrúi Bandaríkjastjórnar í
stjóm Mannvirkjasjóðsins, Taft,
hefur samkvæmt upplýsingum
mínum frá Bmssel verið í nánu
sambandi við fastafulltrúa íslands
hjá NATO til þess að undirbúa með
hvaða hætti verði hægt að vinna
Breta og Norðmenn til fylgis við
fyrirhugaðar framkvæmdir hér á
landi og á meðan stjóm Mannvirkj-
asjóðsins er í fríi, fram til næsta
fimmtudags, mun ætlunin að Taft
ræði við fulltrúa beggja landanna.
Auk þess mun það mat fastanefnd-
ar íslands að fram þurfi að fara
ítarlegar tvíhliða viðræður við
Norðmenn á æðstu stöðum, þar
sem reynt verði að knýja Norðmenn
til þess að breyta um afstöðu í
málinu.
Fulltrúi Bandaríkjanna í stjóm-
inni mun hafa stutt hugmyndir ís-
lendinga eftir megni, en fastanefnd
íslands mun telja að hún þurfi á
frekari stuðningi Bandaríkjamanna
að halda til þess að niðurstaða fá-
ist, sem sé ásættanleg.
íslendingarnir í Bmssel munu
telja að nauðsynlegt sé að sann-
færa Bretana um að þokkaleg sam-
staða sé í ríkisstjóm íslands um
þær breytingar sem hægt er að
gera á verktökunni og fastanefndin
hefur þegar kynnt í Bmssel. Þá
munu Bretar vilja bíða og sjá hver
niðurstaðan verður af umræðunni
hér á landi í kjölfar þess að Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkisráð-
herra mun að líkindum flytja AI-
þingi skýrslu sína um verktaka-
starfsemi á Keflavíkurflugvelli að
viku liðinni eða svo.
Fastanefnd íslands mun telja að
viðræður í Brassel á undanfömum
vikum hafi leitt í ljós að nauðsyn-
legt sé vegna andstöðu Breta og
Norðmanna, að útskýra enn frekar
hvers vegna íslensk stjómvöld telji
útilokað að fallast á frekari kröfur
og má búast við því að fastafull-
trúi íslands komi hingað til lands
til samráðsfundar með íslenskum
stjórnvöldum vegna þessa.
Formlegar tillögur íslands, eins
og þær vom kynntar á fundi Mann-
virkjasjóðsins þann 13. febrúar sl.,
vom þessar:
1. Island hefur þann staðfasta
ásetning að hér á landi verði stað-
ið að útboðum í verktöku fyrir
vamarliðið í samræmi við útboðs-
reglur NATO, eigi síðar en 1. jan-
úar 1996.
2. Á meðan á aðlögunartímanum
stendur munu nálægt 90% af verð-
mæti óumsaminna verka verða
boðin út í opinni undirverktöku á
íslandi.
3. Þegar verði gerðar ráðstafan-
ir til þess að alþjóðleg opin efnisút-
boð geti farið fram.
Jafnframt hefur verið um það
rætt að þótt í fyrstu tillögunni segi
„eigi síðar en 1. janúar 1996“ þá
séu stjórnvöld hér á landi reiðubúin
að kanna hvort hægt sé að stytta
þann aðlögunartíma sem um var
samið, þegar ríkið gerðist meiri-
hlutaeigandi að Aðalverktökum
Johan Jörgen Holst varnarmálaráðherra Noregs og Þorsteinn
Pálsson þáverandi forsætisráðherra á fundi á skrifstofu Þorsteins
í mars 1988.
með kaupum á eignarhlut af Sam-
einuðum verktökum og Regin í
ágústmánuði 1990.
í þeim efnum mun einkum horft
til þess að þau verk sem hér er
verið að semja um framkvæmdir
á, em hugsuð sem verkefni til
tveggja ára, þannig að þegar eftir
næsta ár, árið 1993, geti verið
umræðugmndvöllur til þess að
flýta fyrirhuguðu afnámi einkaleyf-
is Aðalverktaka til framkvæmd-
anna og samkvæmt mínum upplýs-
ingum hafa þessi sjónarmið verið
reifuð af fastafulltrúa íslands hjá
NATO við aðra í stjóm Mannvirkja-
sjóðs, án þess að nokkuð skriflegt
tilboð liggi fyrir í þeim efnum.
Fulltrúi Norðmanna mun á fund-
inum þann 13. þessa mánaðar hafa
gagnrýnt fyrirkomulag verktök-
unnar hér á landi, en jafnframt
látið í veðri vaka að hugsanlega
gætu Norðmenn sætt sig við þessa
málamiðlun, að því tilskildu að þeir
gætu sæst á með hvaða hætti hin
opna undirverktaka yrði fram-
kvæmd. Líklegt er talið að Norð-
maðurinn hafi með þessari gagn-
rýni sinni verið að reyna opna und-
irverktökuna alþjóðlegri verktaka-
starfsemi, sem mun ekki vera hug-
mynd íslenskra stjómvalda um
undirverktökuna á þessu sérstaka
samningstímabili.
Bretinn mun hafa verið afar
neikvæður á fundinum og gagnrýni
hans enn sem fyrr beinst að því
með hvað hætti verktökunni væri
enn háttað á íslandi svo og kostn-
aðinum við framkvæmdir.
Taft, fulltrúi Bandaríkjamanna,
hvatti stjórn Mannvirkjasjóðsins
hins vegar til þess að samþykkja
þessi samkomulagsdrög, og mun
hafa bent á að mikil vinna hafi
verið í þau lögð af íslands hálfu.
Hann mun hafa greint frá því að
íslandsverkefnin væru á dagskrá
fundarins, til þess að afgreiða
málið. í máli sínu mun hann sér-
staklega hafa vitnað til yfirlýsinga
flotayfirvalda í Norfolk, verkefnum
þessum til stuðnings. Jafnframt því
sem Taft mun hafa minnt á að það
tæki sinn tíma að breyta frá núver-
andi skipulagi verktöku hér á landi
yfir í það skipulag sem stefnt væri
að.
Sömuleiðis mun fulltrúi Þjóð-
veija á fundinum hafa lýst þeirri
skoðun sinni að samningsdrögin
væm stórt skref fram á við, þótt
hann á þessari stundu gæti ekki
gefið samþykki sitt. í sama streng
mun fulltrúi Hollands hafa tekið,
en hann gæti ekki að svo stöddu
gefíð endanlegt samþykki sitt.
Við svo búið mun fulltrúi
Kanadamanna hafa tekið til máls
og minnt Norðmenn á efnahags-
lega og félagslega þýðingu sem
svona verk hefðu fyrir lítil hag-
kerfi og í því sambandi nefnt hin
dreifðu þorp í Noregi. Mun hann
einkum hafa beint orðum sínum til
Norðmanna og Breta og greint
þeim frá þeirri skoðun sinni að hér
væri ekki verið að bytja frá gmnni.
Stjórn Mannvirkjasjóðsins hefði í
raun samþykkt þetta fyrirkomulag
undanfarin ár með_ ákvörðunum
sínum, og nú yrðu Islendingar að
fá tíma til þess að breyta fyrir-
komulaginu. Fulltrúi Belga mun
hafa lýst sig sammála orðum
Kanadamannsins, auk þess sem
hann hafi látið í ljós þá skoðun að
meta bæri viðleitni íslenskra stjórn-
valda til þess að leysa málið.
Að loknum formlegum fundi
stjómar Mannvirkjasjóðsins í síð-
ustu viku, þann 13. febrúar, gætti
ekki lengur sömu bjartsýninnar um
ásættanlega niðurstöðu fyrir ís-
lands hönd og eftir hinn óformlega
fund þann 31. janúar, en sam-
kvæmt mínum upplýsingum er ekki
öll von úti enn. Óvíst mun hvort
málið verður tekið aftur á dagskrá
fyrr en einhvern tíma fyrrihluta
marsmánaðar.
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra:
Utanríkisráðherra fer með
málefni Islenskra aðalverktaka
Verð samt sem áður ekki sviptur málfrelsi eða skoðanafrelsi í því efni
ÞORSTEINN Pálsson sjávarútvegsráðherra segist taka heilshugar
undir þau orð Jóns Baldvins Hannibalssonar utanríkisráðherra að nauð-
synlegt sé að íslensk stjórnvöld tali einum rómi um málefni Islenskra
aðalverktaka. „Hins vegar fer utanríkisráðherra með þetta vald, og
meðan ekki er samkomulag um annað, þá ræður hans afstaða. Það er
grundvallaratriði í íslenskum stjórnskipunarrétti," sagði sjávarútvegs-
ráðherra í samtali við Morgunblaðið í gær.
Þorsteinn var spurður hvort ekki
hefði þá verið ógætilegt af honum
að láta þau orð falla, á meðan fram-
kvæmdir á Keflavíkurflugvelli vora
til umfjöllunar í stjórn Mannvirkja-
sjóðs NATO, að leysa bæri Aðalverk-
taka upp og afnema einkaleyfí þeirra
til framkvæmdanna þegar í stað: „Ég
hef lengi haft þessa skoðun og Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur ítrekað hana
ámm saman. Ég verð ekki sviptur
málfrelsi eða skoðanafrelsi í því efni.
■Ég.vil líka benda á að það er býsna
kynlegt að halda því fram að ósk
um það að einkaleyfísrétti verði vikið
til hliðar til þess að ftjálsir viðskipta-
hættir fái að viðgangast, ráði því að
Atlantshafsbandalagið neiti að
standa að framkvæmdum. Ég hef
ekki gert annað en segja þá skoðun
mína að ég telji rétt að víkja þessum
einkakh'kuskap til hliðar og innleiða
frjálsa viðskiptahætti," sagði Þor-
steinn.
Þorsteinn sagði það hafa verið sitt
fyrsta verk í gærmorgun að óska
eftir því við utanríkisráðuneytið að
það léti honum í té fundargerðir
stjórnar Mannvirkjasjóðsins, þannig
að hann gæti séð það svart á hvítu
hvaða ríkisstjómir Atlantshafs-
bandalagsins hefðu sett þetta sem
skilyrði. Ef það kæmi á daginn að
það væri staðfest í þessum fundar-
gerðum að aðrar aðildarþjóðir gerðu
einokun að skilyrði fyrir fram-
kvæmdum, þá væri að hans mati
ástæða til þess að taka slíkt upp
sérstaklega. „Það væri líka alveg
óviðunandi fyrir okkur, ef þeir gerðu
það að kröfu að einstakir stjórnmála-
menn væru sviptir málfrelsi um þessa
hluti. Það liggur í augum uþpi að
venjulegir fijálsir viðskiptahættir
svipta menn ekki atvinnunni," sagði
sjávarútvegsráðherra.
Þorsteinn sagði að ef menn vildu
fara að draga einhveija einstaklinga
til ábyrgðar þá væri nær að líta á
þá sem hefðu verið að veija einokun-
arkerfíð á Keflavíkurflugvelli. „Ég
hygg að það sé fremur varðstaðan
um það sem kunni að valda því að
Atlantshafsbandalagsþjóðirnar vilji
slá ákvörðunum af þessu tagi á
frest,“ sagði Þorsteinn.
Aðspurður hvort ekki hefði verið
gætilegra að geyma að reifa ágrein-
inginn um Aðalverktaka þar til niður-
staða lægi fyrir svaraði sjávarútvegs-
ráðherra: „Ég tel það alveg fráleitt.
Það sem felst í sjónarmiði af því
tagi er það að Atlantshafsbandalagið
geri einokunina að skilyrði og að við
hefðum átt að fela hugmyndir okkar
um afnám einokunarinnar. Ég tel
það vera út í hött að bera slíkt á
borð. Ég hef lýst þessum sömu skoð-
unum mlnum í fyrri ríkisstjórnum
sem ég hef átt sæti í. Ummæli mín
þá höfðu engin áhrif, þótt þau þá
eins og nú fæm vitaskuld rakleiðis
til Bmssel. Fyrst þau höfðu ekki
áhrif þá, af hverju ættu þau frekar
að hafa áhrif nú? Niðurstaðan af
þessu er nú einfaldlega sú, að af
einhveijum ástæðum hafa forystu-
menn Alþýðuflokksins séð ástæðu til
að fara í persónulega áróðursherferð
gegn mér, fyrir það eitt að vilja að
koma á eðlilegum viðskiptaháttum.“
Jón Sigurðsson viðskiptaráðherra
sagðist í samtali við Morgunblaðið í
gær ekki telja að hann hefði látið
nein ógætileg' ummæli falla varðandi
starfsemi Islenskra aðalverktaka.
„Það þarf að kanna það mjög vand-
lega hvort ekki fæst samþykki Mann-
virkjasjóðsins fyrir þessum fram-
kvæmdum á Keflavíkurflugvelli. Ég
bendi á að þessar framkvæmdir, þótt
þær fari um farveg Mannvirkjasjóðs-
ins, eru fyrst og fremst tvíhliða
málefni íslands og Bandaríkjanna,“
sagði viðskiptaráðherra.