Morgunblaðið - 10.03.1992, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. MARZ 1992
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. MARZ 1992
29

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Landbúnaðurinn,
markaðurinn og
framtíðin
að er mikilvægt fyrir landbún-
aðinn, sem og aðrar atvinnu-
greinar okkar, að laga sig að
breyttum markaðs- og rekstrarað-
stæðum, heimafyrir og erlendis.
Halldór Blöndal, landbúnaðarráð-
herra, vék að þessu meginmáli
atvinnugreinarinnar í ræðu á Bún-
aðarþingi á dögunum. Hann benti
á að helztu búgreinamar, naut-
gripa- og sauðfjárrækt, hafi í ára-
tugi búið við vemdað umhverfi.
Verðlagningin hafi lotið opinber-
um ákvörðunum og ríkissjóður
tekið ábyrgð á verulegri umfram-
framleiðslu umfram neyzlu innan-
lands. Ný stefnumörkun í búvöru-
framleiðslu kveði hins vegar á um
að hætt skuli útflutningsbótum á
umframframleiðslu. Henni hafi
verið fylgt eftir með búvörasamn-
ingi sl. vor þar sem bændur taki
sjálfír ábyrgð á framleiðslu sinni.
Þessi stefnumörkun veldur
straumhvörfum í þróun íslenzks
landbúnaðar. Hún gerir strangar
arðsemiskröfur til búrekstrar og
hlýtur að hafa áhrif á byggð í land-
inu. Það er samt sem áður skamm-
sýni, segir landbúnaðarráðherra,
„að draga þá ályktun af breyttu
rekstraramhverfí, að staða land-
búnaðarins hljóti óhjákvæmilega
að veikjast borið saman við aðrar
atvinnugreinar í landinu".
Landbúnaðarráðherra sagði að
aðild að evrópsku efnahagssvæði
og GATT-samningum væri af
sama toga. „Þeim er ætlað að
opna Iandamæri og ryðja burt
þröskuldum í viðskiptum þjóða í
milli. Fyrir okkur er það mikil-
vægt, vegna hagsmuna sjávarút-
vegsins, sem er burðarásinn í
gjaldeyrisöflun okkar. Það er ein-
boðið, að við hljótum að taka þátt
í þessu samstarfi, sem er lykillinn
að vaxandi velmegun hér á landi...
Eins og samningsdrögin eru
túlkuð, bæði hér á landi og í ná-
lægum löndum, virðast tollar í
upphafi svo háir að innflutningur
umfram þau 3%, sem kveðið er á
um að verði Iágmarksaðgangur
að innlendum markaði í byrjun
aðlögunartímans, verði ekki vera-
legur. I því sambandi má einnig
nefna að um 60% af neyzlu inn-
lendra landbúnaðarvara á mark-
aðsvirði verður ekki í beinni sam-
keppni við innfluttar vörar, ef
bannað verður að flytja inn hrátt
kjöt og egg og sé ekki reiknað
með innflutningi á ferskri mjólk
eða ijóma. Neyzla innlendra bú-
vara nam um 24 milljörðum króna
á árinu 1990. Ekki virðist því frá-
leitt að ætla, að árlegur innflutn-
ingur búvara á verðlagi til neyt-
enda gæti numið a.m.k. 300-500
m.kr. á fyrri hluta aðlögunartíma
GATT-samkomulagsins. í lok að-
lögunartímans verður aðgangur
erlendra vara að innlendum mark-
aði að lágmarki 5%. Ef til vill má
telja raunhæft að stefna að því
að landbúnaður landsmanna hafí
um 90% af innlenda markaðinum
um aldamótin. Þetta er þó háð því
að vel takist til við mótun landbún-
aðarstefnunnar næstu árin og að
innlendum framleiðendum búvara
takist að draga úr kostnaði og
auka framleiðni greinarinnar.“
í máli ráðherra kom fram að
vegna tollalækkana á aðlögunar-
tíma megi búast við að verðlag
innfluttra búvara Iækki um 2% á
ári. Líkleg þróun á heimsmarkaði
bendi til þess að búvöraverð hér
lækki um 10-15% á aðlögunartíma
nýs GATT-samkomulags sem af-
leiðing af því samkomulagi. „Þetta
þýðir,“ sagði ráðherra, „að ís-
lenzkir nejd;endur munu greiða
2,5-3,5 milíjarði króna minna fyrir
sama magn af búvöru um alda-
mótin en þeir gerðu árið 1990.“
Ef þessi þróun gengur eftir
gerir hún kröfu um verulega
aukna framleiðni í íslenzkum land-
búnaði. Þjóðhagsstofnun metur
raunhæft að reikna með því að
störfum í hefðbundnum landbún-
aði fækki um tvö til þrjú prósent
á ári, ef ekki opnast möguleiki á
útflutningi búvara. „Þetta er ekki
meiri fækkun en oft hefur átt sér
stað í greininni á þessari öld,“
sagði ráðherra, og minnti á, „að
búvörasamningurinn gerði ráð fyr-
ir 20% lækkun á verði hefðbund-
inna búvara á næstu fímm til sex
áram“.
Það má draga þá ályktun af
máli landbúnaðarráðherra að
margt bendi til þess að búa megi
íslenzkum landbúnaði bærileg
starfsskilyrði innan ramma GATT-
samkomulagsins. Það verði hins
vegar vandasamt verk. Landbún-
aðurinn „geti ekki treyst á það til
frambúðar, að ekki komi til inn-
flutnings á búvöru í einhveijum
mæli. Það er ekki eftir neinu að
bíða að búa sig undir þá sam-
keppni, og það hlýtur að móta
störf Búnaðarþings að þessu
sinni“. Þá lagði ráðherra áherzlu
á „að sú hagræðing, sem verður
að eiga sér stað í landbúnaðinum,
hljóti einnig að ná til afurða-
stöðva, milliliða og smásöluverzl-
unar“.
Með þessari ræðu hefur Halldór
Blöndal undirstrikað í fyrsta lagi,
að íslenzkur landbúnaður hljóti að
laga sig að kröfum markaðarins á
næstu árum, í öðra lagi að útflutn-
ingsbætur á landbúnaðarafurðir
falli niður og í þriðja lagi, að land-
búnaðurinn verði að búa sig undir
einhvern innflutning á búvörum á
næstu áram. Gagnrýnendur land-
búnaðarstefnunnar á undanförn-
um áram hljóta að geta tekið und-
ir þessar meginlínur í nýrri land-
búnaðarstefnu, þótt eftir eigi að
koma í ljós, hvernig til tekst um
framkvæmdina.
Viðræður um frið í Miðausturlöndum:
Island væri frábær
staður fyrir fund
- sagði Hussein Jórdaníukonungur á fundi
með fréttamönnum í Ráðherrabústaðnum
HUSSEIN Jórdaníukonungur, sem dvaldist hér á íslandi í sólarhring
á leið til Vesturheims, segir að fundur deiluaðila í Miðausturlöndum,
haldinn hérlendis, gæti orðið gagnlegur. Allir deiluaðilar þurfa þó
að samþykkja fundarstað, segir hann en nefnir einnig að hugmynd-
ir hafi verið um að viðræðurnar flyttust frá Washington til staðar
sem nær væri vettvangi atburða.
Flugvél Husseins Jórdaníukon-
ungs lenti á Keflavíkurflugvelli síð-
degis á sunnudag. Konungur kom
hingað í einkaheimsókn á Ieið sinni
til Kanada og Bandaríkjanna. Síðar
mun hann heimsækja Þýskaland og
Frakkland. Konungur þáði á sunnu-
dagskvöld kvöldverð að Bessastöðum
hjá Vigdísi Finnbogadóttur, forseta
íslands. Hussein bauð þá Vigdísi í
opinbera heimsókn til Jórdaníu.
Hann hefur einnig boðið forsætis-
og utanríkisráðherrum íslands í op-
inbera heimsókn. í gærmorgun
ræddust þeir við Kamel Abu Jaber,
utanríkisráðherra Jórdaníu, og Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkisráð-
herra. Á hádegi fóru fram viðræður
í Ráðherrabústaðnum milli Husseins,
Sharifs Zeids bins Shakers, forsætis-
og varnarmálaráðherra, jórdanska
utanríkisráðherrans og Davíðs Odds-
sonar og Jóns Baldvins Hannibals-
sonar.
Að loknum hádegisverði í gær
ræddu Hussein og Davíð stuttlega
við fréttamenn. Davíð Oddsson
kvaðst geta lofað því að Noor drottn-
ing fengi betra veður en konungur
þegar hún kæmi hingað í vor á Lista-
hátíð.
Hussein var spurður hver hefði
verið tilgangur heimsóknar hans til
íslands að þessu sinni. „Samskipti
okkar eru sérlega innileg og vinsam-
leg og við ræddum þau vandamál
sem við okkur öllum blasa og vonir
um betri framtíð í heiminum og þá
sérstaklega frið í okkar heimshluta.
Öll heimsbyggðin hefur færst í átt
til friðar og vonandi verðum við ekki
útundan," sagði Hussein. Nú er ný-
lokið í Washington fjórðu lotu við-
ræðnanna um frið í Miðausturlönd-
um og ekki hefur verið ákveðið enn
hvar fimmta lotan verður. Þegar
konungur var spurður hvort ísland
gæti leikið eitthvert hlutverk í friðar-
ferlinu í Miðausturlöndum svaraði
hann: „Ég hygg að því yrði fagnað.
Það sem við þurfum er velvilji."
Davíð Oddsson bætti því við að það
hefði verið minnst á þann möguleika
að Island yrði vettvangur einhverra
funda innan ramma viðræðna um
frið í Miðausturlöndum: „Ég sagði
hans hátign að ef hitnaði í kolunum
gæti verið hyggilegt að koma til ís-
lands til að kæla menn niður.“ Hus-
sein tók undir þetta og sagði að ef
allir aðilar féllust á slíkt gæti fundur
hér á landi stuðlað að friði. Er Hus-
sein var spurður hvort hann byggist
við því að fundur yrði hér á landi
svaraði hann: „Ríkisstjórn mín hefði
ekkert á móti slíku. Reyndar hafa
verið hugmyndir um fundarstað nær
vettvangi atburða. Það er mín skoð-
un að Island gæti vel boðið upp á
nauðsynlega aðstöðu og að hér sé
frábær staður fyrir slíkan fund.“
Blaðamaður Morgunblaðsins
spurði Hussein hvaða áhrif stuðning-
ur Jórdaníu við íraka í Persaflóa-
stríðinu hefði haft á stöðu landsins
á alþjóðavettvangi. „Fyrst myndi ég
vilja leiðrétta þessa rangtúlkun og
ekki í fyrsta sinn. Við studdum eng-
an í þessu stríði. Við reyndum með
friðsamlegum aðferðum að vinna
gegn neikvæðum afleiðingum harm-
leiksins 2. ágúst 1990 [þegar írakar
Vigdís Finnbogadóttir forseti tók á móti Hussein Jórdaníukonungi á
Bessastöðum á sunnudag.
réðust inn í Kúveit]. Við gerðum
þetta innan arabafjölskyldunnar. Við
vorum beðnir um þetta og okkur
fannst að það væri skylda okkar.“
Hussein sagði að það væri rangt að
tengja sig sérstaklega við forseta
íraks. Hins vegar bæri konungur
mikla umhyggju fyrir írösku þjóð-
inni. Aðspurður kvaðst hann ekki
hafa haft samband við Saddam frá
því í Persaflóastríðinu.
Hussein var spurður álits á ferð
Davíðs Oddssonar til ísraels fyrir
skömmu og sagðist hann ekkert
hafa við hana að athuga. Það væri
eðlilegt að íslendingar hefðu sam-
skipti við alla aðila í þessum heims-
hluta.
Hussein fór af landi brott undir
kvöld í gær og hélt til Kanada. Á
miðvikudag verður hann kominn til
Bandaríkjanna.
Israelsheimsókn Davíðs
Oddssonar skref í rétta átt
- segir Kamel Abu Jaber, utanríkisráðherra Jórdaníu
KAMEL Abu Jaber, utanríkisráðherra Jórdaníu, segir að ísraelar séu
tregir til að taka þátt í viðræðunum um frið í Miðausturlöndum. Nú
sé þörf á réttlátu og heiðarlegu fólki sem þoki Israelum í rétta átt
og ísraelsheimsókn Davíðs Oddssonar forsætisráðherra hafi þjónað
þessu markiniði.
Abu Jaber hitti Jón Baldvin
Ilannibalsson utanríkisráðherra að
máli í gærmorgun. Sagði hann í
samtali við Morgunblaðið að Jórdan-
ir hefðu sérlega góð tengsl við ís-
lendinga. „Konungur ann Islandi og
nýtur þess að koma hingað“. Á
fundinum með Jóni Baldvin hefðu
tvíhliða málefni í samskiptum þjóð-
anna verið rædd, einkum þróun
efnahags- og menningartengsla.
Ennfremur hefði verið rætt um sam-
starf við nýtingu jarðhita í Jórdan-
íu. í öðru lagi hefði verið rætt um
friðarviðleitnina í Miðausturlöndum.
„Þótt Jórdanía sé eitt af minnstu
arabaríkjunum höfum við borið
þyngstar byrðarnar bæði hvað varð-
ar lausn Palestínuvandamálsins og
viðtöku flóttamanna og einnig að
því er varðar friðarviðræðumar nú
þar sem við eram í fararbroddi.“
Ráðherrann sagði að ísland gæti
vegna legu sinnar og vinskapar við
báða aðila haft jákvæð áhrif, eink-
um á ísraela. „ísraelar hafa verið
mjög tregir til að koma á friði, þeir
vilja ekki friðarviðræðumar og við
þurfum á vinum að halda til að
þrýsta á þá. Ef það gerist ekki verða
afleiðingarnar afleitar.“ Abu Jaber
Morgunblaðið/Árni Sæber^
Frá fundi utanríkisráðherra Is-
lands og Jórdaníu í gærmorgun.
lagði áherslu á að íslendingar
gegndu mikilvægu hlutverki nú þar
sem þeir færu með formennsku í
Fríverslunarbandalagi Evrópu,
EFTA. Það myndi auðvelda íslend-
ingum að brúa bilið milli araba og
ísraela og eins hefðu Jórdanir áhuga
á auknum efnahagstengslum við
EFTA.
Ráðherrann var spurður að því
hveijum augum jórdanska ríkis-
stjórnin liti heimsókn Davíðs Odds-
sonar til ísraels nýverið. „Við þurf-
um á réttlátu og heiðarlegu fólki
að halda sem reynir að þoka ísrael-
um í rétta átt. Þess vegna var heim-
sókn forsætisráðherrans skref í
rétta átt.“ Jaber hafði heyrt urn
hinn óvænta þátt heimsóknar for-
sætisráðherra er Simon Wiesenthal-
stofnunin bar fram ásakanir um
stríðsglæpi á hendur Eðvald Hin-
rikssyni. „Þetta var neyðarlegt fyrir
alla og hefði ekki átt að gerast að
mínu mati, en þetta kemur okkur
Jórdönum ekki við,“ sagði Jaber.
Jaber tók við ráðherraembætti í
október síðastliðnum en var áður
prófessor í stjórnmálafræði og hefur
skrifað fjölmörg rit um deilurnar
fyrirbotni Miðjarðarhafs. Árið 1973
gegndi hann einnig embætti efna-
hagsmálaráðherra í nokkra mánuði.
Jaber varð utanríkisráðherra þegar
Palestínumaðurinn Taher al-Masri
var látinn víkja úr embætti forsætis-
ráðherra ásamt fleiri ráðherram.
Jaber var spurður hvort rekja mætti
breytingarnar á ríkisstjórninni til
þrýstings frá Múslímska bræðralag-
inu, samtökum heittrúarmanna,
eins og haldið hefði verið fram.
„Nei. En það er rétt að Múslímska
bræðralagið hefur einstæða stöðu í
Jórdaníu sem það nýtur ekki annars
staðar í arabaheiminum. Hvergi
annars staðar eiga þeir fulltrúa í
stjórnkerfínu eða á þingi eins og
hjá okkur. Þeim er fijálst að láta
skoðun sína í ljósi, við virðum
skoðanir þeirra og tökum tillit til
þeirra. Ég vil frekar hafa þá á þingi
en úti á götu.“
Forystugrein í The Economist:
Endalok verðbólgu?
HVER er hin æskilega verðbólga? Fimm prósent, þijú prósent eða
núll prósent? spyr breska vikuritið The Economist í leiðara sem birt-
ist 22. febrúar síðastliðinn. Núll prósent er svarið sem blaðið gefur
og bendir vantrúuðum á að stöðugt verðlag sé regla fremur en undan-
tekning í mannkynssögunni. Verðbólga, þótt lítil sé, komi í veg fyrir
að sú uppfinning að verðleggja gögn og gæði beri fyllilega árangur.
Tilgangurinn með verðlagningu sé að veita upjilýsingar um hlutfallsleg-
an skort en það takist ekki í verðbólgu. I verðbólgulausum heimi
væri auðveldara að skipuleggja fyrir framtíðina, skammtímahugsunar-
háttur, ein helsta orsök lítils hagvaxtar, yrði ekki lengur við lýði.
Forystugrein The Economist fer hér á eftir:
Jörðin snýst, sólin skín, verð
hækkar: Tvær kynslóðir hafa vaxið
úr grasi í þeirri trú að verðbólga sé
ein af óhagganlegum lífsins stað-
reyndum. Skyldi engan undra.
Bandaríkjadalur í dag er ekki meira
virði en 13 sent árið 1945; pundið
jafngildir einungis sex pensum. Tjón-
ið varð einkum á áttunda áratugnum
og snemma á níunda áratugnum og
margt hefur breyst til batnaðar síð-
an. I ríkjum OECD er verðbólgan
nú á svipuðu stigi og á sjöunda ára-
tugnum eða 3-4%. Þar með hafa
stjórnvöld nú besta tækifærið sem
gefíst hefur áratugum saman til að
ráða niðurlögum hennar og ná fram
stöðugu verðlagi. Því miður getur
verið að þau láti sér það úr greipum
ganga.
Stöðugt verðlag er ekki eins af-
brigðilegt og virðist við fyrstu sýn.
Það þýðir ekki að allt verð standi í
stað. Sumt lækkar, annað hækkar
en meðaltalsverðlag helst óbreytt.
Hvað sem öðru líður er verðbólga, í
merkingunni stöðugt hækkandi verð,
undantekning í sögunni en ekki regl-
an. Við bytjun fyrri heimsstyijaldar-
innar var verð að meðaltali ekki
hærra en á dögum eldanna miklu í
London árið 1666. Á þessu 250 ára
skeiði var lengsta samfellda tímabil
verðhækkana sex ár. Frá árinu 1946,
á hinn bóginn, hefur verðlag hækkað
ár frá ári í Bretlandi og hið sama á
við um næstum öll ríki OECD.
Það er auðvelt að halda því fram
að tveggja stafa verðbólga sé slæm
en erfiðara að komast að niðurstöðu
um hver sé æskileg verðbólga. Ættu
stjórnvöld að keppa að 5%, 3% eða
0%? Sumir halda því fram að sá
ávinningur sem fylgir engri verð-
bólgu sé afar lítill og myndi ekki
bæta fyrir minnkandi framleiðslu og
fækkun starfa, ókostina sem fylgja
því til skamms tíma að þrýsta verð-
bólgunni niður á við. Þeir segja að
agnarögn af verðbólgu sé eins og
smurning sem auðveldi verði og
launum að aðlagast hvoru öðru á
hagkvæman hátt. Það sé nefnilega
erfítt að lækka laun út af fyrir sig
og sama eigi við um verð á flestum
varningi. En agnarögn af verðbólgu
minnir á smásjúss handa áfengis-
sjúklingi. Það er svo hætt við að þar
með sé fjandinn laus. Þetta er sá
lærdómur sem draga má af síðustu
fjörutíu árum - þetta og sú stað-
reynd að í þeim hagkerfum þar sem
verðbólgan er hvað minnst er at-
vinnuleysi jafnframt lítið. Þegar til
lengri tíma er litið eiga stjórnvöld
þess ekki kost að auka hagvöxtinn
lítið eitt með dálítið meiri verðbólgu.
Þessi kostur er ekki fyrir hendi.
Verðleikar núllsins
Það kann að vera rétt að ávinning-
urinn af því að verðbólga hjaðni úr
5% í 0% sé minni en þegar verðbólga
er minnkuð úr 5.000% í 5% en hann
er engu að síður mjög eftirsóknar-
verður. Sú verðbólga er best sem
hefur minnst áhrif á breytni fyrir-
tækja, gárfesta, kaupenda og launa-
fólks. Útkoman er núll, því allt þar
fyrir ofan truflar grundvallarhlut-
verk verðs - þann eiginleika þess
að veita upplýsingar um hlutfallsleg-
an skort. Éf verð hækkar almennt
um 5% á ári taka menn vart eftir
því þegar ein tiltekin framleiðsluvara
hækkar um 8%. Þó ætti hlutfallsleg
hækkun vörannar um 3% að vekja
athygli þeirra sem kynnu að vilja
framleiða slíka vöru og verða kaup-
endum hvatning til að leita á önnur
mið. í stuttu máli sagt ætti slíkt að
hrinda af stað þeirri keðjuverkan
sem hámarkar hagkvæmni í efna-
hagslífinu. Slíkt myndi gerast ef 3%
hækkunin væri líkt og hóll í flat-
lendi; en í fjalllendi almennrar verð-
bólgu tekur enginn eftir klettatindin-
um. Jafnvel þegar verðbólgan er’5%
tvöfaldast verðlag á fjórtán ára fresti
og hylur þannig innbyrðis hliðranir
á verði verslunargæða.
ímyndið ykkur heim án verðbólgu.
Ef menn tryðu á hann myndi það
gerbreyta hegðun fólks. Fyrirtæki
myndu treysta sér til að taka lán til
langs tíma, og lánardrottnar myndu
voga að veita lánsféð. Raunvextir
myndu lækka. Fyrirtæki ykju fjár-
festingar, vegna þess að auðveldara
væri að reikna út hagnaðarlíkurnar;
sama ætti við um einstaklinga þegar
þeir verðu fé og tíma í menntun.
Stjórnvöld gætu í fjárlögum gert ráð
fyrir uppbyggingu innanlands með
þá vitneskju að bakhjarli að áætlan-
ir þeirra færu ekki úr böndunum
vegna óvæntra verðhækkana. Al-
mennt talað myndu allir hugsa meira
um fjarlægari framtíð því auðveldara
yrði að spá fyrir um hana. Nú á
dögum álíta menn réttilega að
skammtímahugsunarhátturinn sé
mikilvæg orsök lítils hagvaxtar.
Skammtímahugsunin er ekkert ann-
að en afkvæmi verðbólgunnar.
Gætu ríki OECD horfið aftur til
stöðugs verðlags? Til eru öfl sem
vinna að því að verðbólgan verði
minni en nú er. Dæmi: Sú sam-
keppni sem hefur stuðlað að því að
halda vöruverði í skefjum gerir nú í
auknum mæli vart við sig þegar þjón-
usta er boðin, en þjónusta vegur
u.þ.b. helming í framfærsluvísi-
tölum. í vaxandi mæli er hægt að
versla milli ríkja með þjónustu, í
krafti tækni sem ætti að leiða til
stóraukinnar framleiðni.
Breytingar á aldri kjósenda gefa
tilefni til bjartsýni. Verðbólga er
þeirrar náttúru að hún dreifir á ný
tekjum og auði; frá lánardrottnum
til skuldunauta og frá þeim sem lifa
á föstum greiðslum til launþega. Á
síðustu þremur áratugum nutu flest-
ir launþegar í hópi kjósenda verndar
gegn verðbólgu því laun hækkuðu
að jafnaði meira en verðlag. Og flest-
ir lántakendur í hópi kjósenda liögn-
uðust á því að verðbólgan nagaði
upp skuldabaggann. En kjósendur
framtíðarinnar verða að jafnaði eldri.
Á meðan skuldum vafnir uppar
hagnast á verðbólgu tapa ellilífeyris-
þegarnir sem eiga skuldlaust hús-
næði og lifa á sparnaði sínum og
föstum greiðslum; sjaldgæft er að
ellilífeyrir sé fyllilega verðtiyggður.
Árið 2010 verður þriðjungur kjós-
enda í Japan og mörgum Evrópuríkj-
um yfír sextugt, í samanburði við
20-25% á níunda áratugnum. Ef
bætt er við þeim sem eru milli fimm-
tugs og sextugs og nálgast starfslok
er útkoman sú að í fyrsta sinn í
nútímanum græðir helmingur kjós-
enda á stöðugu verðlagi.
Þrjár grundvallarreglur
Vilji fleiri kjósendur, munu stjórn-
völd þá hafast að? Hér læðast efa-
semdirnar að. Þijár lágmarksreglur
um stjórn ríkis gilda ef tryggja á
stöðugt verðlag. Stjórnvöld verða að
segja skilið við gengisfellingar.
Fjárlagahalli má ekki vera mikill.
Sjálfstæður seðlabanki verður að
stýra peningamálum með stöðugt
verðlag eitt að leiðarljósi.
Hvað gengismálin varðar eru flest
ríki OECD á réttri leið. Einungis í
stærstu hagkerfunum - Bandaríkj-
unum og e.t.v. Japan - virðist unnt
að fel.la gengi viðkomandi gjaldmið-
ils út á við án þess að það leiði nauð-
synlega til verðrýrnunar gjaldmiðils-
ins heima fyrir. Hvað fjárlagahalla
varðar er ástandið verra. Það er
ekkert athugavert við fjárlagahalla
á samdráttartímum, að því gefnu að
jafnvægi haldist þegar hagsveiflan
öll er skoðuð. En fá stjórnvöld virða
þetta skilyrði. Viðvarandi fjárlaga-
halli heldur vöxtum of háum og oft
er látið undir höfuð leggjast að koma
í veg fyrir að hallinn leiði til aukins
peningamagns í umferð.
Síðastnefnda hættan er sérlega
alvarleg þegar stjórnmálamenn geta
ráðskast með seðlabanka. Þannig
hefur þetta víðast hvar verið og það
er einnig orsök verðbólgunnar und-
anfarna þijá áratugi. Þakka má for-
sjóninni fyrir að þetta er nú að breyt-
ast. Fáeinar ríkisstjórnir vinna nú
að því að afhenda peningavöldin
sjálfstæðum seðlabönkum sem njóta
verndar gagnvart stjórnmálamönn-
um og hafa það meginverkefni að
tryggja stöðugt verðlag. Seðlabanki
Nýja Sjálands (líklega sá sjálfstæð-
asti af þeim öllum) og seðlabanki
Kanada hafa báðir það markmið að
lækka verðbólgu niður í 2% eða
minna. Það er því engin tilviljun að
verðbólga er nú hvergi lægri í heim-
inum en á Nýja Sjálandi. Japans-
banki virðist einnig hafa sett sér það
óskráða markmið að ná verðbólgunni
niður í 2%. Bankinn hefur nú sagt
skilið við hefðbundna þjónkun sína
við fjármálaráðuneytið.
Flestar ríkisstjórnir í Evrópu hafa
tengt gjaldmiðla sína og þarmeð
peningamálastefnu sína við hinn
sjálfstæða þýska seðlabanka. Vissu-
lega hefur verðbólga í Þýskalandi
vaxið upp í óþýskar hæðir vegna
sameiningarinnar en ekki er hægt
að draga í efa að langtímamarkmið
bankans er að beijast við verðbólgu.
Og verði sameiginlegur gjaldmiðill
Evrópu að veruleika er samstaða um
að seðlabanki Evrópu verði sjálf-
stæður og að stöðugt verðlag verði
hans æðsta markmið.
Framfærsluvísitala í Bretlandi
1661=100
Lógaritmískur kvarði
Ci
Q Sc
Q .Q
g £
Q Q
s s »»
£ .Q E
co 1 . 1 . 1 . co I . I
1661 70 80 90 1700 10
§ §

Q .Q E oa 1
5 1
co •1 § .co Q: 1 s 1 .Q £ co
Bandaríkin undant ekning
Bandaríkin eru undantekning sem
stingur í augu. Þar hefur verið mik-
ill fjárlagahalli í tíu ár bæði á vaxtar-
tímum og samdráttarskeiðum. Flest-
ir bandarískir stjórnmálamenn eru
þeirrar skoðunar að 4-5% verðbólga
sé í góðu lagi og það kann að vera
að þeir komist upp með að hafa þá
skoðun vegna þess að bandaríska
þjóðin eldist hægar en þjóðir annarra
OECD-ríkja. Verðbólga er því e.t.v.
ekki eins óvinsæl. Verra er að þeir
sem móta bandarísk stjórnmál telja
að til lengri tíma litið sé víxlverkun
milli atvinnuleysis og verðbólgu.
Þeir heimta því lægri vexti í hvert
sinn sem samdráttar verður vart í
hagkerfinu. Verðbólgan í Banda-
ríkjunum (4%) er svipuð og í Þýska-
landi en samt eru vextir á skamm-
tímafjárskuldbindingum helmingi
lægri í Bandaríkjunum en í Þýska-
2.500
1.000
500
250
100
50
-“1
g
20 30 40 50
landi. Hætta er á að Bandaríkjamenn
sitji eftir með sárt ennið þegar aðrir
stefna í átt til stöðugs verðlags.
Verði sú raunin hnignar dollaranum
til frambúðar.
Skiptir máli fyrir afgang OECD
ef stærsta hagkerfið leiðir stöðugt
verðlag hjá sér? Miklu síður en áður
fyrr. Þegar gengi gjaldmiðla var
fastákveðið innbyrðis gátu Banda-
ríkin flutt verðbólgu sína út til ann-
arra landa. Þegar Bandaríkjamenn
ákváðu að heyja stríð í Víetnam og
byggja upp velferð heima fyrir leystu
þeir verðbólguveiruna úr læðingi og
aðrir reyndust varnarlausir. Þegar
gengi er fljótandi á hinn bóginn geta
Bandaríkin ekki smitað aðra. En
vegna stærðar Bandaríkjanna getur
verðbólga þar valdið óstöðugleika á
fjármálamörkuðum sem kemur sér
illa fyrir hina. En haldi þeir fast við
lágmarksreglurnar þijár um hvernig
lækna megi verðbólguna munu þeir
bera sigur úr býtum.
Akkeri sem mannlegur máttur
fær ekki haggað
En jafnvel sjálfstæðir seðlabankar
geta gert mistök við stjórnun verð-
bólgunnar eins og Svisslendingar
hafa sannað á svo sársaukafullan
hátt undanfarin ár. Það leiðir til
fjórðu og mikilvægustu reglunnar:
Éina leið stjórnvalda til að tryggja
stöðugt verðlag er að binda peninga-
stefnuna við akkeri sem mannlegur
máttur getur ekki haggað. Á 18. og
19. öld þegar hægt var að skipta
gjaldmiðilseiningu fyrir tiltekið
fastákveðið magn af gulli stjórnaðist
framboð peninga sjálfkrafa af verð-
mæti gullforðans.
Það væri óhentugt og óæskilegt
að hverfa aftur til gullfótarins.
Stjórnvöld geta alltaf haft áhrif á
markað fyrir eina tiltekna verslunar-
vöru og verð á henni er tilviljunum
háð eins og verkföllum í Suður-Afr-
íku. En grundvallarhugmyndin um
verslunarvöruakkeri er afar snjöll.
Nútímaútgáfa af gullfætinum fælist
í að skilgreina einingu gjaldmiðils
með hjálp tiltekinnar vörukörfu.
Stjórnvöld gætu afráðið að breyta
verðmæti pappírspeninga sinna með
því að hafa áhrif á framboð vörann-
ar í körfunni og tryggja þannig kaup-
mátt gjaldmiðilsins. Slíkt myndi
samkvæmt skilgreiningu þýða enda-
lok verðbólgunnar.