Morgunblaðið - 26.03.1992, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. MARZ 1992
ísland getur orðið einn fisk-
markaður með góðu vegakerfi
með þessu burðarþoli geti ekki verið
leið til að komast hjá því að rífa upp
núverandi vegakerfi til að ná fyrr-
greindum staðli. Flutningar á fersk-
fiski milli fiskmarkaða og vinnslu-
stöðva krefjast líka burðannikils
vegakerfis, en þar að auki þurfa
vegirnir að vera malbikaðir til að
forða vörunni frá hnjaski. Þann fisk
sem fara á í bræðslu má þó flytja á
malarvegum.
Fyrri hluti
eftir Trausta Valsson
Á undanförnum árum hefur undir-
ritaður unnið að kynningu á því að
landflutningar eru miklum mun
vænlegri kostur sem framtíðar sam-
göngumáti á íslandi, en mönnum
kann að virðast nú.
Tvennt er það sem gerir erfítt að
átta sig á þessu, í fyrsta lagi: núver-
andi hlykkjótt og lélegt vegakerfi
með ströndinni lætur okkur virðast
vegalengdir mjög langar (Rvk-Egils-
staðir 710 km) og í öðru lagi hefur
okkur yfirsést að hægt er að stytta
vegalengdir um allt að helming með
því að leggja vegi stystu leiðir milli
landshluta, þvert’ yfir landið.
í ljósi þess að Bandaríkin eru um
2400 km breið, þætti undarlegt, að
flytja vöru 300 km leið fyrst á bíl,
síðan með öðru farartæki, skipi, í
stóran 800 km hálfhring og síðan
aftur með bíl, eins og nauðsynlegt
er í dag á íslandi í samkrulli land-
og strandflutninga. Ekið væri ein-
faldlega stystu og beinustu leið á
80 km hraða. Með góðu vegakerfi
yrðu vegalengdir á íslandi í raun
ekki lengri en það, að flestir mundu
frekar kjósa að aka á eigin bfl, líkt
og Bandaríkjamenn gera, en að taka
dýrt og stopult flug.
Er of dýrt að reka þiýú
ófullburða samgöngukerfi?
Á íslandi eru þijú ófullburða sam-
göngukerfi: Flug, strandsiglingar og
vegakerfi, sem öll kreíjast gífurlegra
fjárfestinga og rekstrarkostnaðar.
Áf íjárfestingum má nefna flugflota,
strandsiglingaflota, 31 áætlunar-
flugvöll, 55 landshafnir, flugstöðvar,
löndunarbúnað o.s.frv. Sagnfræði-
lega séð var það eðlilegt á sínum
tíma að ríkið stofnaði til strandflutn-
inga, bæði fyrir fólk og vörur, því
þá var nánast ekkert vegakerfi til í
landinu. En þegar um 1960 var þró-
unin svo langt komin, að farþega-
flutningar með skipum, í margra
daga velkingi milli landshluta, lögð-
ust niður.
Ef burðarmiklir vegir yrðu lagðir
milli landshluta, stystu leiðir, yrði
hægt að færa meirihluta strand-
flutninga með vöru einnig yfir á bíla.
Nú á tímum er það að gerast með
margar tegundir vöru, líkt og áður
með fólksflutninga, að hraðinn í
flutningum skiptir orðið höfuðmáli (
t.d. vegna geymsluþols). Við þetta
bætast kröfurnar um betri vörumeð-
ferð, beinan flutning frá „hurð til
hurðar" sem og nákvæmari tíma-
„Þeir möguleikar sem
þessi grein fjallar um
eru fyrst og fremst,
eins og fram hefur
komið, möguleikinn á
að færa suma þá flutn-
inga sem nú fara fram
með skipum (fiskafurð-
ir og stykkjavöru) yfir
á bíla - og hinsvegar
möguleikanum á „að
gera Island að einum
fiskmarkaði“.“
setning. Allt eru þetta atriði þar sem
landflutningar bjóða upp á yfirburða
þjónustumöguleika miðað við skip
og fiug.
En hvað með flutning á fiski?
Hér ber fyrst að gæta að því, að
fiskur er geysilega fjölbreytt vara,
t.d. er tekur til verðmætis, geymslu-
þols, flutningsþols o.s.frv. Kostar
það mikla greiningu að finna út
hvaða tegundir físks og fiskafurða
gætu flust yfir á landflutninga að
fengnu góðu vegakerfí.
Áður NÚ Afsl.
Tertudiskur 1154 796 31%
Mót til páskaeggja- og konfektgerðar 1006 694 31%
Electrolux uppþvottavél 64.500 51.600 20%
iuðari Peugeot 6.231 4.673 20%
lUýjung! Bjálkaklæðning olíufúavarin (kr./m) 311,25 265 15%
W.C. m/setu-Roca 24.995 19.996 20%
Eldhús/baðvifta 4.516 3.613 20%
Eldhúsinnrétting, 2 gerðir Verðdæmi: Yfirskápar 40 cm 7.085 5.314 25%
Innihurðarhúnar 907 726 20%
Vasaljós, tvö í pakka m/rafhlöðum 637 509 20%
Fæst einnig í Heimasmiðjunni í Kringlunni
Trausti Valsson
Flufningar ýmissa dýrra afurða
eins og t.d. rækju og humars, hafa
þegar færst yfir á bíla, ekki síst
vegna þess að magnið er lítið og
kaupendur og notendur margir og
dreifðir. Söfnun ódýrari afurða líkt
og freðfisks og skreiðar, með bílum
til útflutningshafna krefst aftur á
móti burðarmikilla vega þar sem
ekki eru krappar beygjur og brattar
brekkur.
í dag er hönnun aðalvega miðuð
við 10 tonna öxulþunga hér á landi,
en Evrópustaðall gerir hinsvegar ráð
fyrir 11,5 tonnum. Úr þessu er mjög
dýrt að bæta víðast á landinu og er
spurning hvort lagning hálendisvega
Er rekstraröryggi íslenskra
vega að vetri til nógu mikið?
Umræðan hér að framan sýnir
að með hraðvirku og burðarmiklu
vegakerfi stystu leiðir milli lands-
hluta, sé þetta raunhæfari og jafn-
framt ódýrari möguleiki en flestir
hafa reiknað með.
í suðlægu landi, eins og Þýska-
landi, eru landflutningar ekkert
vandamál, þó um fjallvegi þurfi'að
fara, en á norðlægum slóðum vaknar
hinsvegar spurningin: Er rekstrarö-
yggi veganna nógu mikið, er tekur
til vetraráhrifa, að flutningatafír
verði ekki meiri en kerfíð þolir?
Það kostar mikla vinnu að svara
þessari spurningu ítarlega og hefur
greinarhöfundur ekki yfir því vinnu-
afli að ráða sem þarf til að fram-
kvæma þessa greiningu. Þó hefur
hann með nemanda sínum í verk-
fræðideild háskólans framkvæmt
frumkönnun á vali vegastæðis yfír
hálendið, m.a. út frá veðurfarsþátt-
um. í stuttu máli leiddi sú könnun
í ljós að hálendisvegur gæti fylgt
snjólitlum rennum upp með Þjórsá
að sunnan og niður með Skjálfanda-
fljóti að norðan.
Einnig hefur reynslan af Kvísla-
veituvegi á Sprengisandi sýnt, að
léttur snjórinn á hálendinu fýkur að
mestu af vel upphækkuðum vegum.
Alþekkt er að vindar eru mjög mikl-
ir og tíðir á hálendi en þar, eins og
annarstaðar, eru sviptivindar undir
fjöllum hættulegastir bílaumferð. En
vegna víðáttunnar á hálendinu er
óþarfi að leggja vegi á sviptivinda-
svæðum sem aðeins liggja undir hlíð-
um ljallanna.
Erfiðast við að eiga yrði kóf sem
myndast í þurrum snjó og vindi. Er
Þrír „blup“-arar í
gluggalausu húsi
eftir Halldór
Gunnarsson
Þrír sérfræðingar hafa frá því í
desember sl. skrifað langar greinar
um BLUP, tölvufræði og hrossakyn-
bætur, sem allar hafa meira og
minna snúist um hvað undirritaður
á að hafa sagt, gert eða skrifað.
Þetta eru þeir Kristinn Hugason,
hrossaræktarráðunautur, dr. Stefán
Aðalsteinsson, ullarerfðafræðingur
og dr. Þorvaldur Árnason, sérfræð-
ingur.
Þessar greinar bera með sér sama
bergmálið frá hinum sænskmennt-
aða sérfræðingi Þorvaldi, þar sem
Stefán ver fyrrum nemanda sinn og
Kristinn ver kennara sinn. Umrætt
deilumál er um möguleika á því að
breyta einkunnagjöfum dómara á
hrossum yfir í kynbótamat sem spái
fyrir um framfarir í íslenska hrossa-
stofninum og að öll meðferðin verði
óskeikul við það eitt að vera sett inn
í formúlur og síðan í tölvu. Þetta
varðar hagsmuni hrossabænda á ís-
landi í dag, ekki aðeins hagsmuni
bænda sjálfra, heldur þá miklu hags-
muni sem skera úr um hvort hrossa-
bændum tekst að hafa forystu um
ræktunina, þar sem t.d. Þjóðveijar
beita öðrum aðferðum, sem höfða
til ræktunar á hrossættum og stofn-
um, þar sem forfeður eru metnir
eftir afkvæmum miðað við stofnrækt
eða blendingsrækt. í þeirri ræktun-
araðferð er tekið mið af hefðbundn-
um aðferðum sem þekkjast best í
grasarækt, börn í dúfnarækt þekkja,
áhugafólk í hundarækt þekkir og
yfirleitt hver einasti bóndi þekkir.
Sérfræðingar sem þola ekki að
sett sé fram önnur skoðun en þeirra
sjálfra eiga margt ólært. Sérfræð-
ingar sem setja fram skoðanir sínar
skriflega af hroka, þurfa að kynnast
„Hann fær einkunnir
sínar í samræmi við
þessar aðstæður. Á
þessi einkunn síðan að
byggja dóm til framtíð-
ar varðandi afkomend-
ur nemandans og eins
leggja grunn að ein-
kunn foreldra hans með
tilliti til greindar og
námsárangurs?“
því betur fyrir hveija þeir menntuðu
sig og fyrir hveija þeir eiga að stafa
og vinna með. Sérfræðingur sem
setur mál sitt fram eins og Þorvald-
ur Árnason hefur gert, er í mínum
huga eins og einn Bakkabræðra.
Vissulega var einn þeirra sá sem
teiknaði húsið með nýrri „mengja"
aðferð stærðfræðinnar, sem hann
kenndi þeim sem húsið byggði. Hús-
ið var fullkomið, nema hvað það
vantaði gluggana og í mínum huga
er nú aumkunarvert að fylgjast með
þeim þriðja sem reynir að bera birtu
inn í húsið með skjólum. Að hafa
byggt upp kerfi, sem byggir á dóm-
um, þar sem skekkjuvaldar vega
meira en raunveruleikinn, í fóðrun,
hirðingu, veðri, tamningu, aðstæð-
um, heimavelli eða umhverfi þar sem
hrossið hefur aldrei verið við áður
o.fl., er þetta gluggalausa 'hús
„Bakkabræðra".
Og leyfa sér síðan að því er virð-
ist í fullri alvöru að fullyrða að út
frá þessari forsendu sé hægt að
reikna út framfarir í íslenska hrossa-
stofninum í heild og spá fyrir um
ræktunargildi einstakra hrossa er í
mínum huga fáranlegt. Til að koma
með raunhæfa samlíkingu má líkja