Morgunblaðið - 30.04.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. APRÍL 1992
í viðjum öryggis
Um erlent áhættufé í stað erlends lánsfjár
eftir Jóhann
Hauksson
„ísland má ekki einangrast í efna-
hagslegu tilliti. Að byggja upp at-
vinnulíf grundað á tæknivæðingu
fremur en auðlindanýtingu krefst
mikils fjármagns sem ekki er til hér
á landi og innlendur spamaður mun
ekki skapa í náinni framtíð. Eina
raunhæfa leiðin til að nálgast þetta
fjármagn er með beinum fjárfesting-
um eriendra aðila í íslensku atvinnu-
lífi. Auk þess að fá á þennan hátt
áhættufjármagn inn í landið sýnir
reynsla annarra þjóða, að oft fylgir
tækniþekking með erlendum fjár-
festingum sem dreifíst yfír til ann-
arra fyrirtækja en þar sem fjárfest-
ingin átti sér upphaflega stað.“
Svo mælti Björn Rúnar Guð-
mundsson, hagfræðingur, á ráð-
stefnu Alþýðubandalagsins um auð-
Iindir og atvinnuþróun, sem haldin
var í Reykjavík á dögunum. Björn
hefur rétt fyrir sér.
íslenskur fjármagnsmarkaður er
agnarlítill. Svo Utill, að uppbygging
lítils framleiðslufyrirtækis er honum
eins og stóriðja þegar að fjármögnun
kemur. Þegar áhætta í fjárfestingum
er uppi á teningnum hefur fjár-
magnsmarkaðurinn ævinlega krafist
trygginga, sem neyða framtakssama
einstaklinga og fyrirtæki þeirra til
þess að leika af sér. Þröngva þeim
út í horn. (Reyndur framkvæmda-
stjóri sagði eitt sinn á fundi, að sjóð-
ir og aðrar lánastofnanir skildu yfír-
leitt þannig við fyrirtæki, sem þyrftu
fé til uppbyggingar, að þau gætu
hvorki lifað né dáið.) Engin hefð er
fyrir því að útvega þeim fé með
„áhættusömum" tryggingum, að
fínna kröftum þeirra viðfang í ný-
sköpun og framleiðslu án þess að
sliga þá fyrst með skammtímalánum
og steinsteypuveðum.
Ríkið hættir fjármagni í
nýsköpun - Hvað um aðra?
Flestar lánastofnanir og stöndug-
ustu fyrirtækin hér á landi, taka litla
raunverulega áhættu við þróun og
nýsköpun, t.d. í iðnaði. Þótt undar-
legt megi virðast er ríkið og hálfopin-
berar stofnanir einu aðilamir, sem
reynt hafa að feta einstigi nýsköpun-
arinnar á seinni árum og tekið um-
talsverða fjárhagslega áhættu. Má í
þeesu sambandi nefna fiskeldi og
virkjunarframkvæmdir. Sumt heppn-
ast, annað misheppnast. Galdurinn
er fólginn í því að beita þekkingu,
hugviti og þolinmæði til þess að draga
sem mest úr áhættunni, draga úr lík-
um á þvf að fé tapist. Það er því
miður ekki alltaf gert og ekki víst
að ríkið sé best til þess fallið að bera
slíka ábyrgð. Meginatriðið er, að eng-
ir faglegir aðilar fást við það hér á
landi, að fylgja eftir þróunar- og
nýsköpunarverkefnum með skipuleg-
um hætti í þágu þeirra sem hætta
fé sínu í slík verkefni.
Næg nýsköpunarverkefni
Ástæða þess að hægt gengur við
nýsköpun í mörgum greinum felst í
uppbyggingu peninga- og fjármála-
kerfísins hér á landi fremur en dáð-
leysi einstaklinga og fyrirtækja
þeirra. Af hverju leggja lánastofnan-
ir ekki kapp á að brúa bilið milli
rannsókna og þróunarstarfs annars
vegar og fyrirtækja hins vegar? Það
er alrangt, sem stundum er haldið
fram af þeim sem starfa á fjár-
magnsmarkaðnum, að áhættufé sé
nægjanlegt en skortur sé á góðum
verkefnum til þess að virkja fjár-
magnið. Þvert á móti er fjöldi ný-
sköpunarverkefna fyrir hendi en
skortur á raunverulegu áhættufjár-
magni. Það verður t.d. ekki séð, að
íslenskar lánastofnanir og íslenskir
hluthafar hafí tekið merkilega
áhættu við endurreisnarstarf á veg-
um íslenska saltfélagsins hf. á
Reykjanesi. Sjóefnavinnslan þar hef-
ur verið endurbyggð og fjárfestingar
þar nema fleiri hundruð milljónum
króna. Þá áhættu tóku Danir, sem
eiga 80% hlutafjár í verksmiðjunni.
(Meðal hluthafa í Saga Food Ingredi-
ents - íslenska saltfélaginu eru Den
Danske Bank og nokkrir danskir líf-
eyrissjóðir.) Það voru Danir sem
eftirLeif
Sveinsson
i
Nýju Fokkerarnir
Loksins komu nýju flugvélarnar
frá Fokkerverksmiðjunum í Hol-
landi. Sjö ár eru síðan ég reit í
Morgunblaðið um þessar vélar í
Kanaríeyjabréfí, en þar höfðum við
viðkomu í Amsterdam, á leið okkar
til Kanaríeyja. Mærskflugfélagið
hafði þá pantað nokkrar vélar, þótt
enn væru þær á teikniborðinu. Þetta
er bylting í innanlandsfluginu. í
19.000 feta hæð má sjá ansi vítt
yfír hálendið, við fáum frábært veð-
ur þann 13. ápríl, en þegar komið
er inn í Eyjafjörð taka skýin við,
flogið er yfír Villingadal og sem leið
liggur til Akureyrar, þar sem lent
er af öryggi.
II
Skjálfandafljót var tært
Föstudagurinn langi rennur upp
bjartur og fagur. Nú eru sundlaug-
arnar lokaðar, svo farið er í ökuferð
í staðinn. Við erum spennt að sjá
Goðafoss í klakaböndum, svo stefn-
an er tekin á Fosshól. Og undrun
okkar er mikil, kraftaverkin gerast
samið höfðu fyrirfram um sölu og
útflutning á framleiðslu verksmiðj-
unnar til næstu átta ára.
Steinsteypan er bönkum og
sjóðum fjötur um fót
Peningamarkaður steinsteypunn-
ar virðist seint ætla að átta sig á
því, að bestu tryggingarnar eru
fólgnar í að hvetja fyrirtækin til
arðsemi, útsjónarsemi, vöruþróunar,
liðsinna þeim við markaðsöflun, út-
flutning o.fl. Þetta skildu menn t.d.
ekki þegar stofnendur Alpans hf. á
Eyrarbakka fóru fyrir um 8 árum
fram á lánsfé til þess að kaupa starf-
andi álpönnuverksmiðju í Dan-
mörku. Þeir reyndu að útskýra fyrir
lánastofnunum og sjóðum hér á
landi, að hlutabréfín í dönsku verk-
smiðjunni væru besta tryggingin fyr-
„Og undrun okkar er
mikil, kraftaverkin ger-
ast enn, fljótið er silf-
urtært og Goðafoss
steypist fram í allri
sinni tign, þó enn votti
fyrir klaka í miðfossin-
um. Fyrst fljótið getur
hreinsað sig, þá er hægt
að útrýma allri mengun
úr heiminum.“
enn, fljótið er silfurtært og Goðafoss
steypist fram í allri sinni tign, þó
enn votti fyrir klaka í miðfossinum.
Fyrst fljótið getur hreinsað sig, þá
er hægt að útrýma allri mengun úr
heiminum. Aidrei er komið að Foss-
hól án þess að minnst sé þess mikla
lífskúnsters, Sigga Lúters Vigfúss-
onar, sem þar gerði garðinn frægan.
Jóhann Hauksson
„Peningamarkaður
steinsteypunnar virðist
seint ætla að átta sig á
því, að bestu trygging-
arnar eru fólgnar í að
hvetja fyrirtækin til
arðsemi, útsjónarsemi,
vöruþróunar, liðsinna
þeim við markaðsöflun,
útflutning o.fl.“
ir endurgreiðslu Iánanna, enda væru
mestu verðmætin fólgin í áratuga
gömlum viðskiptasamböndum henn-
ar. Með kaupunum í Danmörku væri
unnt að skapa verksmiðjunni á Eyrar-
bakka rekstrargrundvöll. En enginn
vildi taka áhættu og lána fé því hefð-
bundnar tryggingar buðust ekki.
Geir A. Gunnlaugsson, stjórnar-
formaður Iðnlánasjóðs, hitti naglann
á höfuðið á ársfundi sjóðsins á dög-
unum þegar hann sagði: „í dag sitja
allar íslenskar lánastofnanir uppi
með fasteignir svo hundruðum millj-
óna króna skiptir, eignir sem í Ijós
hefur komið, að eru ekki sú trygging
sem talið var að þær væru, eignir
sem í dag eru arðlausar."
Við Siggi hittumst á Landsmóti hest-
amanna á Þingvöllum 1958. Eg reið
um Skógarhólasvæðið á hesti mín-
um, er Siggi stöðvar okkur og seg-
ir: „Er þetta ekki Villingur Stjána
bróður?" „Jú,“ svara ég, „ef þú ert
Siggi Lúter". (Kristján Vigfússon
hafði selt mér Villing.)
III
Páskamessurnar
Sá sem ekki hefur sótt messu á
páskadagsmorgun kl. 8.00 hann
þekkir ekki Akureyri. Sérstök
stemmning ríkir þá í Akureyrar-
kirkju, hún oftast troðfull, en nú er
hún þéttsetin, en ekki fullsetin. Þór-
hallur Höskuldsson predikar, mikill
söngur og góður, meira að segja
einsöngur á ensku. Ég geng út á
Oddeyri í blíðunni, nú er komið sól-
skin og sólin hellir sér yfir nýsnævið
í Hlíðarfjalli, pollurinn spegilsléttur,
þetta er dýrðleg fegurð.
Á annan í páskum er sótt messa
í Minjasafnskirkjuna gömlu í inn-
bænum. Þar messar Þórhallur enn,
Ekki fisk, ekki orku, ekki land,
ekki þjónustu, ekki...
Fyrir nokkru var staddur hér á
landi Hans Skov Christensen, fram-
kvæmdastjóri Félags danskra iðn-
rekenda. I erindi sem hann flutti á
ársþingi Félags islenskra iðnrekenda
komu fram umhugsunarverð atriði
varðandi erlendar f|árfestingar í
Danmörku. Það kom líka á óvart
hve stórfelldar fjárfestingar Dana
eru á erlendri grundu. Á tíu árum
hafa þessar fjárfestingar fimmfald-
ast, þ.e. frá því aflétt var hömlum
á fjármagnsflæði innan Evrópu-
bandalagsins árið 1988. (Varla þarf
að taka fram, að Danir eru aðiiar
að EB.) Nú er svo komið, að erlend-
ar fjárfestingar í Danmörku voru
um 100 milljarðar íslenskra króna á
síðastliðnum tveimur árum og fjár-
festingar Dana erlendis um það bil
jafn miklar.
Ef erlendar fjárfestingar hér á
landi væru viðlíka miklar og í Dan-
mörku, hefðu erlendir aðilar fjárfest
hér.á landi fyrir nærri 5 milljarða
króna á síðastliðnum tveimur árum.
Staðreyndin er hins vegar sú, að
árið 1990 voru erlendar fjárfestingar
hér á landi 176 milljónir króna og
um 1.800 milljónir króna á síð-
astliðnu ári. Þeirri upphæð var að
mestu varið til uppbyggingar í ál-
veri ÍSAL í Straumsvík! - Við segj-
umst ævinlega vilja erlent áhættufé,
en meinum eitthvað annað. Við bjóð-
um „hættulegum" útlendingum (t.d.
Dönum), að skoða kostina, en segj-
um við þá: Ekki fisk, ekki orku,
ekki land, ekki þjónustu, ekki...
Er ekki kjörið að enda þennan
greinarstúf eins og hann hófst:
„Island má ekki einangrast í efna-
hagslegu tilliti. Að byggja upp at-
vinnulíf grundað á tæknivæðingu
fremur en auðlindanýtingu krefst
mikils fjármagns, fjármagns sem
ekki er til hér á landi og innlendur
sparnaður mun ekki skapa í náinni
framtíð. Eina raunhæfa leiðin til að
nálgast þetta fjármagn er með bein-
um fjárfestingum erlendra aðila í
íslensku atvinnulífí."
Höfundur er félagsfræðingur og
starfsmaður KOM hf.
við erum 33 með söngfólki. í þessa
kirkju höfum við eigi hlýtt á messu
fyrr og njótum þessarar helgistund-
ar.
IV
Nonnahúsið
Á heimleið úr Minjasafnskirkjunni
Iiggur leiðin fram hjá Nonnahúsinu.
Þá rifjast upp fyrir mér útvarpsþátt-
ur frá því í vetur. Það var viðtal við
konu eina, sem hafði þann starfa
að vera leiðsögukona með þýskum
ferðamönnum. Hún fer með þá í
Nonnahús. Að lokinni skoðun telur
hún í bílnum, en þá vantar eina
konu, elsta farþegann, 83 ára gamla
konu. Leit er hafín og þá finnur leið-
sögukonan gömlu konuna inn í
Nonnahúsinu, þar sem hún stóð í
eldhúsinu og strauk hið snjáða eld-
húsborð. Fyrirgefðu, ég gat ekki slit-
ið mig frá þessu og ég skal segja
þér hvers vegna: „í heimsstyijöldinni
síðari var ég ein með börn okkar
hjóna í húsi okkar í Hamborg. Mað-
urinn minn var á vígstöðvunum.
Látlausar loftárásir voru vikum sam-
an, mánuðum saman og árum sam-
an. Við dvöldum í loftvarnarbyrginu
í kjallaranum flest kvöld og nætur.
Þá las ég fyrir mig og börnin mín
úr Nonnabókunum og bjargaði með
því geðheilsu okkar allra. Þú fyrir-
gefur mér, að ég tafði samferða-
menn mína, en ég gat ekki slitið
mig frá þessu. Ég er í pílagrímsför
til Islands, Akureyri er minn áfanga-
staður, Nonnahúsið er mín Mekka.“
Nýi Fokkerinn bíður ferðbúinn á
Akureyrarflugvelli. Lokið er enn
einni páskadvölinni hér nyrðra. Við
erum þegar farin að hlakka til pásk-
anna 1993.
Akureyri, 21. apríl 1992.
Höfundur er lögfræðingur og býr
ýmist íRcykjavík cða á Akureyri.
ADALFUNDUR RAUDA KROSS ÍSLAHDS1992
Aðalfundur Rauða kross íslands verður haldinn í
Stykkishólmi 30.-31. maí nk.
Fundurinn verður settur á Hótel Stykkishólmi kl.
10.00 laugardaginn 30. maí. Dagskrá samkvæmt
16. gr. laga RKI.
Stjórn Rauða kross íslands.
Rauói Kross íslands
Beinar erlendar fjárfestingar
Miiijarðar meðaltal tveggja ára
fsl. kr.
1982-1983 1984-1985 1986-1987 1988-1989 1990-1991
■ Fjárfestingar Dana □ Erlendar fjárfestingar í
erlendis Danmörku
Akureyrarbréf á páskum
Hafnarstræti á björtum degi