Morgunblaðið - 30.04.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. APRÍL 1992
Utan alfaraleiða
Nýr geisladiskur með Sinfóníuhljómsveit Islands
SINFÓNÍUHLJÓMSVEIT íslands tók stórt skref framávið þegar
hún gerði samning við breska fyrirtækið Chandos, sem er eitt hið
virtasta á sínu sviði, um útgáfu á níu geisládiskum. Tilgangur
samningsins var að auka metnað innan sveitarinnar og fá faglegt
mat erlendra gagnrýnenda á leik hennar. Fyrsti diskurinn kom
út seint á síðasta ári og annar diskurinn fyrir stuttu.
Á nýja disknum eru verk eftir
finnska tónskáldið Leevi Mad-
etoja, þriðja sinfónía hans op. 55,
svíta úr óperunni Austurbotnsbú-
unum op. 52, Okon Fuoko-svíta
nr. 1 op. 58 og Huvináytelmáalk-
usoitto, sem útleggst Gamanfor-
leikur op. 53.
Leevi Madetoja, sem fæddist
1887 og lést 1947, er í fræðabók-
um talinn með merkustu tónskáld-
um Finna, en verk hans hafa þó
ekki verið leikin sem skyldi. Aðal-
stjórnandi Sinfóníuhljómsveitar-
innar, Petri Sakari, er finnskur
og átti snaran þátt í að velja verk
Madetojas til flutnings. Það lá því
beint við að krelja hann skýringa
á því hví Madetoja hefði orðið
fyrir valinu en ekki eitthvert
þekktara tónskáld.
„Það var ákveðið snemma að
reyna að fara utan alfaraleiða.
Ég er sjálfur finnskur og fór því
að velta fyrir mér skandinavískum
tónskáldum, helst tónskáldum
sem hefðu ómaklega fallið í
gleymsku og það má segja Mad-
etoja hafi verið fyrsta tónskáldið
sem kom upp í hugann. Ég lagði
þetta fyrir Chandos og stjórn Sin-
fóníunnar og allir féllust á það.
Fyrirhugað er að gefa út safn
helstu hljómsveitarverka hans,
þijár sinfóníur og ýmisleg minni
verk.“
Petri segir fráleitt að Madetoja
hafi gleymst vegna þess að hann
hafi ekki staðist kröfur tímans,
„Madetoja lifði kannski ekki á
réttum tíma, eða réttara sagt var
það hans ólán hvað Sibelius lifði
lengi,“ segir Petri og kímir. „Mad-
etoja var helsti lærisveinn Sibel-
iusar og Sibeiius taldi hann arf-
taka sinn. Þar sem Finnland er
lítið og ekki voru nema tuttugu
ár á milli þeirra tveggja, var þó
ekki pláss fyrir annað tónskáld
en Sibelius, sem hafði og náð al-
þjóðlegri viðurkenningu. Á meðan
Madetoja lifði voru hljómsveitar-
verk hans mikið leikin, en féllu
síðan að mestu í gleymsku. Hluti
skýringarinnar er einnig að Mad-
etoja samdi allnokkuð fyrir söng
og þar á meðal tvær óperur, þar
fremri Austurbotnsbúana, og al-
menningur í Finnlandi man einna
helst eftir honum sem óperusmið,
því sú ópera hefur verið mjög vin-
sæl vegna tónlistarinnar og svo
vegna þess að yrkisefnið er mönn-
um áleitið. Hann hefur því aldrei
gleymst alveg, en það hefur held-
ur aldrei komið sú vakning sem
hann á skilda."
Höfðar hann til fólks í dag?
„Já, tvímælalaust. Hann hefur
upp á ýmislegt að bjóða umfram
önnur tónskáld. Ef við berum
hann til að mynda saman við Si-
belius, þá var Madetoja að vísu
ekki gæddur sömu snilligáfu, en
að minu viti var hann honum
fremri í að skrifa fyrir hljómsveit.
Útsetningar hans eru ekki eins
þungar og þykkar; þær eru gegn-
særri og ganga betur upp. Mad-
etoja er líka sérstakur í rytma-
nótkun. Hann teflir oft saman
tveimur mismunandi rytmum,
eins og heyra má í lokaþætti
þriðju sinfóníunnar, þar sem vals
og mars ganga saman nær allan
tímann.
Það má líka finna þennan
finnska eða skandinavíska anda í
tónlist Madetojas; verk hans eru
því tengd heimalandinu. Hann fór
síðan til Parísar að læra og tók
þar inn áhrif frá Ravel og De-
bussy. Það má helst heyra í þriðju
sinfóníunni og Okon Fuoko-svít-
unni, sem bæði eru á disknum,
og ég tel hans helstu tónverk. Á
næsta disk verða svo fyrsta og
önnur sinfónía hans. Fyrsta sin-
fónían hefur sömu galla og allar
fyrstu sinfóníur, en samt eru í
henni greinileg persónueinkenni.
Önnur sinfónían er lengst og sú
sem mest er leikin í dag. Hún
höfðar sérstaklega til finnskrar
þjóðarsálar; það er yfír henni
þunglyndislegur blær, en hún var
skrifuð í miðri borgarastyijöldinni
sem bróðir Madetojas var myrtur
í.“ _
Áður en að útgáfu annars disks
með tónlist Madetojas kemur er
væntanlegur diskur með tónlist
Edvards Griegs, Um haust, for-
leikur op. 11, Gömul norsk ró-
mansa með tilbrigðum op. 51,
ljóðræn smálög op. 43 og Norskir
dansar op. 35, og segir Petri það
í fullu samræmi við stefnuna í
Chandos-upptökunum, því á
disknum verða verk sem sjaldan
heyrast, m.a.s. í Noregi. Ætlunin
er að gefa út verk eftir íslensk
tónskáld og Petri segir að síðar
verði hugað að þekktari verkum.
„Það er ekki nokkur leið fyrir
Sinfóníuhljómsveitina að hefja
útgáfu sína á verkum eftir
Brahms eða Beethoven, enda
gríðarleg samkeppni á því sviði.
Með efnisskrá eins og þeirri sem
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Petri Sakari
við erum að byggja upp erum við
að fylla í gat á markaðnum og
kynna hljómsveitina um leið. Síðar
kemur að þekktari verkum, og til
að mynda geri ég mér vonir um
að við tökum upp eitt af eldri
verkum Bela Bartóks.“
Útgáfusamningurinn við
Chandos var umdeildur í upphafi,
en Petri segir hann nauðsynlegan
hljómsveitinni og hún eigi eftir
að styrkjast við að fást við verk
sem komi fyrir eyru virtustu tón-
listargagnrýnenda heims. „Ég
vona að þessi Chandos-samningur
eigi eftir að bæta hljómsveitina
og það gerist yfirleitt að hljóm-
sveitir taka framförum þegar þær
fara að gefa út. Það gefur hljóm-
sveitarmeðlimum færi á að hlusta
á það sem þeir eru að gera og
gerir þær kröfur að það séu allir
með sitt á hreinu; það er ekki
hægt að skjóta sér hjá neinu.“
I kvöld leikur Sinfóníuhljóm-
sveitin fyrstu sinfóníu Madetojas
á tónleikum í Háskólabíói og Petri
segir það mikinn kost að verkið
sé æft fyrir tónleika en ekki bara
fyrir upptökur. „Þegar æft er fyr-
ir tónleika næst heildaryfirsýn,
en þegar verið er að vinna fyrir
hljóðver er allt hugsað í smá-
skömmtum."
Petri segir Sinfóníuhljómsveit-
ina vel á vegi stadda samanborið
við skandinavískar hljómsveitir,
sem sé nærtækasta viðmið. „Mér
fínnst hljómsveitin hafa sinn sér-
staka hljóm. Strengjahljómurinn
er til að mynda óvenju sterkur
og það mátti glöggt heyra í
Skandinavíuferð hljómsveitarinn-
ar. M.a. var leikið í Finlandia-tón-
leikahöllinni og kollegar mínir
höfðu orð á því eftir tónleikana
hve strengjasveitin væri miklu
hljómmeiri hjá Sinfóníunni en
mun stærri hljómsveitum. Tré-
blásturssveitin hefur líka séstakan
samstæðan hljóm, enda eru flestir
blásararnir menntaðir í Bretlandi
og svo má nefna að málmblásturs-
hljómur er líka sérstakur. Það er
eftirsóknarvert að hafa eigin
hljóm og skiptir miklu máli.“
Eins og áður kom fram stendur
til að hljóðrita verk íslenskra höf-
unda til útgáfu á vegum Chan-
dos. Petri segir að höfuðáherslan
sé lögð á aðgengileg verk til að
byija með og reynt að velja sem
íslenskust verk. „Þá vaknar
spurningin hvað það er sem er
íslenskt í tónlist. Það eru í raun
fáir íslenskir höfundar sem eru
mjög íslenskir í tónsköpun og til
að mynda er að mörgu leyti rétt-
ara að telja íslenska nútímatónlist
alþjóðlega, enda eru menn að
beita alþjóðlegum aðferðum við
tónsmíðar. Það eru helst menn
eins og Páll ísólfsson og Jón Leifs
sem rétt er að kalla séríslensk
tónskáld, en Jón Leifs nýtir sér
ýmislegt úr íslenskri þjóðlagahefð
í tónsmíðar sínar. Páll ísólfsson
er aftur á móti mjög rómantískt
tónskáld og í tónlist hans má finna
sterk þýsk áhrif. Það er því erfitt
að finna séríslenska tónlist. Það
er þó ekki aðalatriðið, því hug-
myndin er frekar að reyna að
sýna hvernig tónlist hafi verið
samin á íslandi undanfarin ár.“
Árni Matthíasson
Þróun hagstærða 1987:
Skotveiðimenn fjölmenntu á fundinn með umhverfísráðherra og veiðistjóra i Norræna húsinu.
Vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og villtum spendýrum:
Skotveiðimenn vilja breytingar
á frumvarpi umhverfisráðherra
SKOTVEIÐIMENN fjölmenntu á mánudagskvöldið á fund í Norræna
húsinu, sem Skotveiðifélag Islands efndi til með Eiði Guðnasyni um-
hverfisráðherra og Páli Hersteinssyni veiðistjóra sem sátu fyrir svör-
um um frumvarp um vernd, friðun og veiðar á villtum fuglum og
villtum spendýrum, öðrum en hvölum. Að sögn Bjarna Kristjánssonar
formanns Skotveiðifélagsins var fundurinn málefnalegur og ýmsu í
frumvarpinu hrósað en annað var gagnrýnt.
Bjami Kristjánsson sagði í sam-
tali við Morgunblaðið að aðaláhyggj-
ur skotveiðimanna væru áhyggjur
landlausra manna sem töpuðu mikl-
um rétti til veiða á síðustu öld þegar
landeigendur fóru að banna veiði í
netlögum og á afréttum sem einhver
gat sagt að hann ætti. „Eins og þjóð-
félagið er orðið núna þá sjáum við
með réttu að rýmka' þarf um rétt
okkur útilífsíþróttamanna af þessum
toga,“ sagði hann.
Umsögn stjórnar Skotveiðifélags-
ins um frumvarpið, sem send hefur
verið umhverfisnefnd Alþingis, var
meðal þess sem til umræðu var á
fundinum, en auk þess komu fram
ýmsar tillögur frá fundarmönnum. í
umsögninni er lýst stuðningi við þá
tilraun sem í frumvarpinu feliSt til
að taka heilstætt á friðun, vemd og
veiðum fugla og spendýra. Hluti
þessa máls sé veiðikort það sem í
frumvarpinu er gert ráð fyrir að
veiðimenn skuli afla sér gegn gjaldi,
en þar sé um bráðum áratugar gamla
tillögu félagsins að ræða. Bent er á
að það sé álit stjómar Skotveiði-
félagsins og útbreidd skoðun skot-
veiðimanna almennt að frumvarpið
stefni að óeðlilegu valdaafsali lög-
gjafarvalds til framkvæmdavalds, en
sé þessi stefna hins vegar staðreynd
eru gerðar nokkrar breytingartillög-
ur á frumvarpinu. Ein þeirra gerir
ráð fyrir að umhverfisráðherra geti
ákveðið að gera lönd i eigu ríkisins
eða ríkisstofnana að almennum veiði-
lendum, og einnig sé honum heimilt
að semja við eigendur og rétthafa
veiðiréttar um að lönd þeirra skuli
gerð að almennum veiðilendum, og
sé þá heimilt að greiða fyrir þau
réttindi úr ríkissjóði. í greinargerð
segir að breytingartillaga þessi sé
gerð vegna löngu tímabærra tak-
markana á eignarrétti, og þess hátt-
ar breytingar hljóti að koma þega
þjóðfélagið gjörbreytist hvað varðar
til dæmis búsetu, atvinnuhætti og
frítíma.
Hagstætt
ár og slaki
í hagstjórn
Á súluriti sem sýndi þróun
ýmissa hagstærða frá 1987,
samkvæmt nýútkominni
skýrslu Þjóðhagsstofnunar,
Þjóðarbúskapnum, og birt var
hér í blaðinu siðastliðinn sunnu-
dag, sker árið 1987 sig mjög
úr. Kaupmáttur jókst til dæmis
um 22,6% og þjóðartekjur um
12,3%. Forstjóri Þjóðhagsstofn-
unar segir að þetta skýrist af
óvenjulega hagstæðu ári og
slaka í hagstjórn.
Á árinu 1987 jukust þjóðartekj-
ur um 12,3% en hafa minnkað
síðan að undanskilinni 2,8% aukn-
ingu á síðasta ári. Landsfram-
leiðsla jókst um 9,2% en stóð síð-
an í stað fram á síðasta ár. Kaup-
máttur ráðstöfunartekna jókst um
22,6% en hefur dregist saman síð-
an nema á síðasta árí er hann
jókst aftur um 2,5%.
Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, segir að skýr-
ingin á þessu sé sú að saman
hafi farið óvenju hagstæð skilyrði
og veilur í hagstjórn. Afli hafi til
dæmis aukist um 7% frá árinu á
undan og hafi samtals aukist um
17% á tveimur árum, frá 1985.
En því sé heldur ekki að neita að
þetta hafí verið kosningaár og að
komið hafi fram veikleikar í hag-
stjórninni, bæði í aðdraganda
kosninganna og eftir þær. Of seint
hafí verið tekið á þenslunni.