Morgunblaðið - 10.07.1992, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JÚLÍ 1992
Bam slasast alvar-
lega í umferðarslysi
eftir Margréti
Sæmundsdóttur
Nýlega rakst ég á þessa fyrir-
sögn í blaði. Fréttin segir frá fjög-
urra ára barni sem slasaðist alvar-
lega. Barnið var á leið í verslun
handan götunnar ásamt fímm ára
vini sínum og varð fyrir bifreið sem
ekið var með „eðlilegum hraða“
eins og segir í fréttinni. Barnið
fékk töluverða höfuðáverka og
liggur nú á sjúkrahúsi.
Því miður eru slíkar fréttir ekk-
ert einsdæmi. Slysaskýrslur Um-
ferðarráðs og lögreglu sýna að
undanfarin 5 ár hafa 136 börn á
aldrinum 0-14 ára slasast að með-
altali ár hvert hér á landi. Árið
1991 fjölgaði slysum á börnum
miðað við meðaltal síðustu 5 ára,
þá slösuðust 163 börn í umferðar-
slysum, þar af slösuðust 34 mikið
en 129 lítið.
72 þeirra barna sem slösuðust
árið 1991 voru farþegar í bíl en
91 barn var gangandi eða á reið-
hjóli.
Þótt hægt miði er það staðreynd
að slysum á yngstu börnunum til
sjö ára aldurs hefur fækkað hlut-
fallslega á síðustu árum. Helsta
skýringin er sú að yngri bömin eru
keyrð á milli staða í ríkari mæli
en áður, og eru því minna á ferli
gangandi. Auk þess hefur notkun
barnabílstóla aukist mikið sem er
helsta ástæða þess að ung börn
slasast nú sjaldnar. Þess eru mörg
dæmi að barn í barnabílstól sleppi
við alvarlega áverka í umferðar-
slysi þegar aðrir í bílnum slasast.
Gleymið ekki stóru börnunum
Árið 1991 fjölgaði umferðarslys-
um á börnum á aldrinum 7-14 ára
verulega eða úr 84 slysum árið
1990 í 124 árið 1991. Börn á aldrin-
um 7 til 14 ára eru í meiri hættu
en þau yngri m.a. vegna þess að
þau verða að sjá um sig sjálf og
þau eru fremur laus í bíl en yngri
börnin, og slasast þar af leiðandi
oftar sem farþegar.
Árið 1991 slösuðust 47 börn á
aldrinum 7-14 ára sem farþegar í
bíl en 21 bam á aldrinum 0-6 ára.
Lögum samkvæmt mega börn ekki
vera laus í bíl og það er skylda
foreldra að sjá til þess að þau noti
öryggisbúnað. Engin afsökun er-
fyrir því að börn séu laus í bíl þótt
þau geti ekki lengur notað barna-
Margrét Sæmundsdóttir
„Slysum á gangandi og
hjólandi fólki mætti
fækka verulega með
því að gera fleiri undir-
göng t.d. í tengslum við
hjólreiðastíga. Undir-
göng nýtast bæði gang-
andi og hjólandi veg-
farendum, þannig að
þeir þurfa ekki að fara
yfir hættulegar ak-
brautir. Ennfremur
ætti að auka skólaakst-
ur þar sem umferðin
er hættulegust.“
bílstól. Nóg er af góðum öryggis-
búnaði svo sem bílapúðar sem
hækka barnið þannig að það getur
notað bílbelti fullorðinna og síðan
eiga börn einfaldlega að nota bíl-
belti eins og fullorðnir. Umferðar-
ráð og lögreglan kanna árlega
notkun öryggisbúnaðar. Stöðvaðir
eru bílar af handahófi alls staðar
á landinu á sama tíma. Síðasta
könnun var í júní 1991, þá kom
fram að 9 af hveijum 10 börnum
voru með öryggisbúnað. Hins vegar
er annað upp á teningnum þegar
skoðuð er beltanotkun þeirra sem
lenda í umferðarslysum. Þá kemur
í ljós að aðeins 6 af hverjum 10
börnum sem slasast sem farþegar
í bíl nota öryggisbúnað. Af þessu
dreg ég þá ályktun að þeir sem
lenda í slysum séu yfirleitt kæru-
lausari um öryggi barna sinna en
aðrir.
Árið 1991 gerði Baldur Krist-
jánsson sálfræðingur samanburðar
rannsókn fyrir Umferðarráð á slys-
um á börnum á íslandi og hinum
Norðurlöndunum. Baldur nefnir
þtjár ástæður fyrir hárri tíðni slysa
á börnum í umferðinni.
1. Börn njóta ónógrar verndar
foreldra sinna.
2. Eftirlit fullorðinna með börn-
um er ábótavant, einkum vegna
ónógs framboðs á dagvistun.
3. Frágangi umferðarmann-
virkja er ábótavant, þannig að börn
eru ekki nægilega örugg í nánd við
umferð.
Við þessa upptalningu má bæta
að skóladagur er víða ekki sam-
felldur hér á landi eins og á hinum
Norðurlöndunum. Þar af leiðandi
þurfa mörg börn að fara oftar en
einu sinni á dag fram og til baka
í skólann. Börn eru einnig stutt í
skólanum á hverjum degi og færri
daga á ári.
I rannsókn Baldurs kemur m.a.
fram að íslensk börn séu að jafn-
aði yngri þegar foreldrar sleppa
af þeim hendinni en tíðkast í ná-
grannalöndum okkar. Baldur held-
ur því fram að íslenskir foreldrar
ætlist til að börn sjái um sig sjálf
og séu án leiðsagnar fullorðinna
miklu fyrr en gengur og gerist á
hinum Norðurlöndunum og fyrr en
skynsamlegt getur talist. Baldur
staðhæfir einnig að almennt séu
gerðar meiri kröfur til íslenskra
barna um að þau ráði sjálf fram
úr sínum málum og læri af eigin
rammleik að forðast hættur í um-
hverfi sínu.
Bílaeign er mikil hér á landi og
er því þetta viðhorf mjög háskalegt.
Mikil fjölgun bíla leiðir
af sér vandamál
Einkabílum hefur fjölgað mjög
hratt hér á landi. Árið 1953 voru
16 manns um hvern bíl árið 1970
voru tæplega sjö um hvern bíl, í
dag eru tveir um hvern bíl. Á að-
eins 35 árum hefur bílafjöldinn
áttfaldast en mannfjöldinn tvöfald-
ast. Umferðarmannvirki eru hins
vegar ekki gerð fyrir þennan fjölda
ökutækja, sérstaklega í eldri hverf-
um bæja. Þar af leiðandi hrannast
vandamálin upp. Ekki aðeins þau
sem snúa að ökumönnum, heldur
einig gangandi vegfarendum og
hjólreiðamönnum. Afleiðing aukins
bílafjölda hér á landi er m.a. að
umferð fer í auknum mæli í gegn-
um íbúðarhverfi, en þar verða flest
slys á börnum.
Mjög hefur og þrengt að at-
hafnasvæði barna m.a. vegna þess
hve bílar eru fyrirferðamiklir. íbúð-
arhverfi sem áður voru að mestu
laus við bílaumferð hafa fyllst af
bílum á ferð og kyrrstæðum. Bald-
ur Kristjánsson sálfræðingur segir
m.a. í rannsókn sinni.
„Börn þarfnast bæði frelsis og
verndar, og að öðru jöfnu þroskast
börn best þar sem þau fá að hreyfa
sig óhindrað og svala athafna- og
leikþörf sinni. Hættur í umhverfi
barna, svo sem vegir, bílar, bíla-
stæði, hamla gegn því að börn
geti nýtt útivistarsvæði í kring um
heimili sín til alhliða þroska. Enn-
fremur segir Baldur: „Eigi börn að
verða að dugandi og heilsteyptum
einstaklingum þarf að koma til
móts við hvoru tveggja öryggi og
vernd. Hið mikla frelsi má ekki
vera fengið á kostnað öryggis.“
Foreldrar og foreldrafélög við
skóla verða að berjast fyrir
bættu umhverfi
Umferðin ógnar börnum meir en
allt annað í umhverfi okkar. Ótti
foreldra um öryggi barna sinna
kemur víða fram. Krafa þeirra um
hraðahindranir í íbúahverfum er
m.a. sprottin af þessum ótta. Þeir
vita að ef ekki tekst að ná niður
umferðarhraða og gera umhverfið
hættuminna tekst ekki að fækka
slysum á börnum í umferðinni. Of
hraður akstur miðað við aðstæður
er langalgengasta orsök umferða-
slysa.
Gangandi vegfarendur eru í
þrisvar sinnum meiri hættu
Hættulegast í umferðinni, bæði
hjá hjólandi eða gangandi fólki, er
að þurfa að nota sama svæði og
bílar. Akstur bíla og reiðhjóla á
NORRÆNT GIGTARAR 1992
GIGT OG ATVINNA
eftir Vilhjálm
Rafnsson
Öllum má ljóst vera að erfið vinna
og óhóflegt vinnuálag geta leitt til
óþæginda, verkja og sjúkdóma sem
leggjast á hreyfi- og stoðkerfið.
Með því er átt við verki frá vöðvum,
vöðvafestum, liðum og liðamótum.
Augljósast af þessu eru ýmiss kon-
ar bakverkir og baksjúkdómar sem
fólk man að byrjuðu við ákveðin
átök eða áreynslu úr hófi.
Gigtsjúkdómar hindra iðulega
hreyfingar, koma í veg fyrir fæmi
og draga úr styrk sjúklingsins.
Vegna þessa eru menn oft ófærir
til erfiðra starfa sem krefjast lík-
amsburða, kalla á líkamlega leikni
eða útheimta átök, t.d. að þungum
hlutum sé lyft.
Óþægindi frá hálsi
Niðurstöður athugunar sem gerð
var á vegum Atvinnusjúkdóma-
deildar Vinnueftirlits ríkisins fyrir
nokkrum árum
gefa nokkra hug-
mynd um hve oft
fólk þarf að taka
tillit til óþæginda
frá hreyfi- og
stoðkerfi. í þess-
ari athugun, sem
fór fram 1986,
var úrtak þjóðar-
innar spurt m.a.
hvort dregið hefði
úr virkni vegna
óþæginda frá ákveðnum svæðum
líkamans. Niðurstöðumar birtust í
Læknablaðinu 1988 og 1990. Hér
verður stuttlega sagt frá hvernig
óþægindi frá hálsi höfðu haft áhrif
á starfs- og hreyfigetu fólks.
Um 69% kvennanna og um 50%
karlanna sögðust hafa verið með
verki eða óþægindi frá hálsi síðasta
árið. Þegar spurt var hvort dregið
hefði úr virkni fólks vegna hálsó-
þæginda svöruðu 28% kvennanna
og 12% karlanna því játandi og 15%
kvenna og 8% karla sögðust ekki
hafa getað unnið dagleg störf vegna
þessara óþæginda. Það var einnig
spurt hve lengi menn hefðu verið
óvinnufærir.
Óþægindi frá hálsi gætu
kostað okkur nálægt hálfan
milljarð árlega
Það er einnig hægt að meta þenn-
an tíma til fjár með hliðsjón af
meðaltekjum fólks á árinu eftir
upplýsingum frá Byggðastofnun en
peningagildi þeirrar upphæðar er
fært til núvirðis samkvæmt launa-
vísitölu. Með þessu móti sést að
fjarvera karla frá vinnu vegna þess-
ara óþæginda kostar 193 milljónir
á ári en sambærileg tala hjá konum
er 240 milljónir á ári. Hér með er
ekki sagt hver eða hvort einhver
beri þennan kostnað. Svona reikn-
ingar em tilraun til nálgunar að
raunkostnaði sem óþægindi frá
hálsi hafa e.t.v. valdið.
Þá var fólk spurt hvort það hefði
leitað til læknis, sjúkraþjálfara eða
annarra vegna hálsóþægindanna.
Vilhjálmur Rafnsson
„ Af þessum dæmum
sést hve algengt er að
fólk verði óvinnufært
vegria óþæginda í hálsi
og að þau geta orðið
kostnaðarsöm eða ná-
lægt hálfum milljarði
árlega.“
19% kvennanna og 8% karlanna
sögðust hafa farið a.m.k. einu sinni
í skoðun eða meðferð á árinu fyrir
rannsóknina vegna verkja frá háls-
svæði. Ef reiknað er með að í öllum
þessum tilvikum hafi verið leitað
til heimilislæknis og fyrir þjón-
ustuna greitt samkvæmt núgildandi
gjaldtöku hafa konurnar greitt 8,6
milljónir og karlarnir 3,8 milljónir
til heilsugæslunnar vegna hálsó-
þæginda einna á árinu. Enn ber að
taka þessa útreikninga með allri
varúð og e.t.v. hægt að líta á þá
sem lágmarksmat.
Rannsóknin fjallaði ekki um það
hvers eðlis verkirnir eða óþægindin
voru en margt kemur þar til greina.
Ætla má að óþægindin stafi af
ýmsum sjúkdómum, allt frá vöðva-
bólgum eða liðbólgum í hálsi til al-
varlegra skekkja í hálsliðum,
brjósklosi í hálsi og e.t.v. enn aivar-
legri sjúkdómum. Vöðvabólgur
munu þó sennilegast valda mestu
um.
Af þessum dæmum sést hve al-
gengt er að fólk verði óvinnufært
vegna óþæginda í hálsi og að þau
geta orðið kostnaðarsöm eða ná-
lægt hálfum milljarði árlega.
Höfundur er yfirlæknir
Vinnueftirlits ríkisins.
í
s
6
I
L
I
1
t
I
I
I
I
I
I