Morgunblaðið - 10.07.1992, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JÚLÍ 1992

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Island og Vestur-
Evrópusambandið
Ríkisstjómin fjallar nú um
boð ráðherraráðs
Vestur-Evrópusambandsins
um viðræpur um aukaaðild
íslands. Ákvörðun þarf að
taka fljótlega, því boðað hefur
verið til fundar í Rómarborg
16. júlí með þeim ríkjum,sem
boð hafa fengið. Allar horfur
eru á því, að ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks
muni þekkjast boð um þátt-
töku í viðræðunum, en hins
vegar hafa stjómarandstöðu-
flokkamir þrír lagzt gegn
þátttöku í þeim.
Miklar breytingar hafa orð-
ið í öryggismálum heimsins
eftir hmn kommúnismans í
ríkjum Austur-Evrópu og
Sovétríkjunum. Varsjár-
bandalagið hefur verið lagt
niður og samningar eiga að
tryggja veralega fækkun ger-
eyðingarvopna sem annarra
vígtóla og herliðs. Framvind-
an austan gamla jámtjaldsins
er þó enn óljós og ekki er
hægt að útiloka þann mögu-
leika, að kommúnistar komist
aftur til valda í Sovétríkjunum
fyrrverandi, þar sem enn era
miklar birgðir kjarnorku-
vopna. í lýðveldunum nýju
hafa blossað upp hatrammar
þjóðemisdeilur og ómögulegt
er að segja til um það á þess-
ari stundu til hvers þær munu
leiða.
Það er því ljóst, að lýðfrj áls
ríki Vesturlanda verða enn að
halda vöku sinni og þess
vegna verður Atlantshafs-
bandalagið áfram sú vörn,
sem flestir treysta á, nú sem
hingað til. Það er til marks
um mikilvægi NATO, að ný-
fijáls ríki Austur-Evrópu hafa
leitað eftir sem nánustu sam-
starfi við bandalagið, jafnvel
aðild, til að tryggja öryggi
sitt. Forseti Tékkóslóvakíu,
Vaclav Havel, hefur lýst
NATO sem hornsteini friðar
°g öryggis í Evrópu. Þrátt
fyrir þetta er óhjákvæmilegt,
að Atlantshafsbandalagið
breytist í samræmi við fram-
þróunina, enda er sú raunin,
því aðildarríkin hafa sam-
þykkt heimild til friðargæzlu
utan hefðbundis vamarsvæðis
þess.
Atlantshafsbandalagið
mun í náinni framtíð verða sá
vettvangur, sem tryggir varn-
arsamstarf þjóðanna beggja
vegna Atlantshafsins og þátt-
töku Bandaríkjanna og
Kanada í vörnum Vestur-Evr-
ópu. Þróunin er þó sú, að
Evrópuþjóðirnar axla meiri
byrðar af vörnum sínum og
leggi sinn skerf af mörkum
til friðargæzlu innan álfunnar.
Vestur-Evrópusambandið er
sá vettvangur, sem valinn
hefur verið fyrir það hlutverk.
Aðild eiga níu NATO-ríki inn-
an Evrópubandalagsins og nú
hefur verið ákveðið að styrkja
hina evrópsku stoð NATO enn
betur með því að bjóða öðrum
aðildarþjóðum, auk íra, þátt-
töku. NATO-þjóðunum, sem
standa utan Evrópubanda-
lagsins, íslandi, Noregi og
Tyrklandi, hefur verið boðin
aukaaðild.
NATO-aðildin og varnar-
samningurinn við Bandaríkin
verða áfram meginstoð stefnu
Islendinga í öryggismálum.
Mikill niðurskurður í herafla
bandalagsins og brottflutn-
ingur bandarískra hersveita
frá Evrópu sýna glöggt, að
búast má við veralegri fækk-
un í varnarliðinu á Islandi og
breyttu hlutverki þess. Það er
því mikilvægt fyrir íslendinga
að taka þátt í endurskipulagn-
ingu öryggismála í okkar
heimshluta og þeirri umræðu
sem fram fer. Við eram Evr-
ópuþjóð og því eðlilegt að við
tökum boði bandamanna okk-
ar í Evrópu um að koma til
viðræðna um aukaaðild að
Vestur-Evrópusambandinu.
Davíð Oddsson.forsætis-
ráðherra, lét svo ummælt fyrr
í vetur, að með aukaaðild að
VES muni íslendingar efla
þátttöku og hagsmunagæzlu
sína innan NATO og komast
hjá því að þurfa að velja á
milli tveggja meginstoða
bandalagsins, annars vegar
EB-ríkjanna og Norður-
Ameríku hins vegar.
Það gefur auga leið, að
höfnum við þátttöku í viðræð-
unum um aukaaðild að VES
munum við missa af tækifæri
til að hafa áhrif á þróunina í
öryggismálum í okkar heims-
hluta. Slíkt er augljóslega
andstætt íslenzkum hagsmun-
um. Ríkisstjórninni ber því að
taka boðinu og taka þátt í
viðræðunum í Rómarborg.
Þegar ljóst er orðið, hvað felst
í aukaaðild, hvaða ábyrgð og
skyldur fylgja, er unnt að taka
ákvörðun í samræmi við ör-
yggishagsmuni íslendinga.
Álit lögfræðinganefndar um EES:
Mísmunandí skoðanír
meðal lögfræðinga
LÖGFRÆÐINGAR eru ekki allir sammála áliti fjögurra manna lög-
fræðinganefndar, sem utanríkisráðherra skipaði, um að samningurinn
um Evrópskt efnahagssvæði samrýmist stjórnarskránni. Ragnar Aðal-
steinsson, hæstaréttarlögmaður og formaður Lögmannafélagsins, ger-
ir athugasemdir við álitið. Davíð Þór Björgvinsson, dósent við laga-
deild Háskólans, segist hins vegar sammála álitinu og ekki hafa séð
sannfærandi lögfræðileg rök, sem styðji skoðun þeirra, sem andmæla
lögfræðinganefndinni.
„Mér virðist áberandi að það eru
mjög ríkir fyrirvarar í álitsgerðinni,
þótt hún sé að mörgu leyti vel unnin
og reynt sé að svara mörgum þeim
spurningum, sem upp hafa komið,“
sagði Ragnar Aðalsteinsson í sam-
tali við Morgunblaðið. Hann sagði
að nefndarmenn kæmust að þeirri
niðurstöðu að um valdframsal væri
að ræða með EES-samningnum, sem
væri íþyngjandi fyrir Islendinga.
Hins vegar teldu þeir framsalið
hvorki verulegt né íþyngjandi í ríkum
mæli. „Þar nýtur ekki við neins sér-
staks mælikvarða, þannig að þeir
hafa ekki annað við að styðjast en
huglægt mat,“ sagði Ragnar.
Hann taldi að mikill fyrirvari fæl-
ist í því að nefndarmenn gæfu sér
ákveðnar forsendur um afskipti eða
afskiptaleysi stofnana EFTA af sam-
keppnismálum og fleiru. „Þeir taka
skýrt fram að ef þessi afskipti reyn-
ist meiri en þeir halda að þau verði,
án þess að geta rökstutt það, myndi
það breyta niðurstöðunni og þá yrði
að athuga hvort ætti að breyta
stjórnarskránni,“ sagði Ragnar.
Lögmaðurinn telur það einnig
veikleika að lögfræðingarnir fjórir
gefí sér að EES-samningurinn sé á
afmörkuðu sviði. „Þótt hann kunni
að vera á nokkuð vel afmörkuðu
sviði er sviðið gríðarlega víðtækt,"
sagði Ragnar. Hann sagði að í nefnd-
arálitinu væri ekki unnið nógu vel
úr spumingum um hvort EES-samn-
ingurinn stæðist ákvæði stjórnar-
skrár um löggjafarvald. „Um er að
ræða mjög víðtækt svið löggjafar-
valds. Hingað til höfum við kosið
menn á Alþingi og þeir hafa svo
haft frumkvæði í ýmsum málum,
lagt fram lagafrumvörp, rætt þau
og tekið afstöðu til þeirra. Þetta
hefur verið talinn hluti af lýðræðinu.
Nú verður sú breyting að löggjöf á
þessu sviði, sem þeir segja vel af-
markað, kemur frá embættismönn-
um í Evrópubandalaginu eftir að
þeir hafa ráðfært sig við sérfræðinga
í EFTA-Iöndunum. Þegar þessar
reglur koma fyrir Alþingi íslendinga
eru þær auðvitað niðurstaða ýmiss
konar samvinnu og samráðs, en allt-
af við embættismenn. Þingmennim-
ir, sem við kusum okkur, geta eigin-
lega ekki sagt neitt annað en já, eða
ef þeim finnst málið yfirgengilegt,
nei. Þeir ræða ekki reglurnar eða
hafa neitt frumkvæði að þeim. Mér
finnst athyglisvert að ræða hvort
þetta breyti ekki að nokkru leyti
eðli löggjafarvaldsins og hvort hafa
beri það í huga þegar staða samn-
ingsins gagnvart stjórnarskrá er
metin,“ sagði Ragnar.
Davíð Þór Björgvinsson sagði í
samtali við Morgunblaðið að hann
væri í meginatriðum sammála niður-
stöðu lögfræðinganefndarinnar.
„Niðurstaða fjórmenninganna kemur
mér ekki á óvart, enda hef ég sjálfur
sett fram þá sömu skoðun, með rök-
um sem eru í veigamestu atriðum
sambærileg við þau sem fram koma
í áliti nefndarinnar; að EES-samn-
ingurinn kalli ekki á breytingu á
stjómarskránni," sagði Davíð Þór.
„Alitið er ýtarlegasta og vandaðasta
framlag til þessarar umræðu hingað
til og niðurstaðan er mjög afdráttar-
laus. Þeir sem ekki eru sannfærðir
verða því að tefla fram jafngildum
lögfræðilegum rökum sem hníga í
aðra átt. Þau rök hef ég ekki séð
til þessa, og meðan þau hafa ekki
komið fram er mín skoðun óbreytt."
Ríkislögmaður telur óbeina erlenda eignaraðild í útgerðai
Krafa að fyrirtæki með
eignaraðild selji hlutaí
- segir Björn Friðfinnsson ráðuneytisstjóri viðskiptaráðune
RÍKISLÖGMAÐUR hefur komist að þeirri niðurstöðu að óbein eignar-
aðild erlendra aðila í íslenskum útgerðar- og fiskvinnslufélögum sé
ólögleg. í áliti sem hann hefur sent sjávarútvegsráðherra um málið
kemur fram að útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki séu vemduð gegn
erlendri eignaraðild hvort sem um er að ræða erlendan aðila eða ís-
lenskan aðila sem að hluta er í eigu erlends aðila. Vísað er til við-
skiptaráðuneytisins um að þessu sé fylgt eftir og segir Björa Friðfinn-
son ráðuneytissljóri að ráðuneytið muni gera þá kröfu til fyrirtælqa,
sem að hluta eru í erlendri eigu, að þau selji hlutafé sitt í viðkom-
andi útgerðar- eða fiskvinnslufyrirtæki. Er ráðuneytið nú að vinna
að því hve langur frestur verði gefinn fyrir þessi fyrirtækji til að
annast söluna. Hér er einkum um að ræða olíufélögin Olís og Skelj-
ung'» Hampiðjuna og Hlutafjársjóð. Brynjólfur Bjarnason forstjóri
Granda hf. segir niðurstöðuna fráleita og mjög hæpið að hún fái stað-
ist. Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra segir að hann telji rétt
að viðskiptaráðuneytið fylgi lögunum eftir.
Kristinn Björnsson forstjóri Skelj-
ungs segir að þetta álit ríkislög-
manns hafi ekki komið þeim á óvart
þar sem þeirra eigin lögmaður, Gest-
ur Jónsson, hafi komist að sömu nið-
urstöðu er lögin um þetta vor sam-
þykkt í apríl í fyrra. „Mér finnst það
aftur á móti sérstök yfirlýsing af
hálfu viðskiptaráðneytisins að ætla
að skikka okkur til að selja þessi
hlutabréf,“ segir Kristinn. „Á móti
verða þeir væntanlega að finna kaup-
endur því eins og staðan á hlutafjár-
markaðinum er í dag er með öllu
óvíst að okkur takist að selja nokkur
bréf. Og það er á hreinu að við selj-
um ekki hlutabréf okkar í útgerðar-
og fískvinnslufyrirtækjum nema fá
fyrir þau sanngjarnt verð.“
Kristinn segir að hann sjái ekki í
fljóti bragði hvemig hægt er að
skylda einhvern til að kaupa þessi
hlutabréf en eign Skeljungs í ýmsum
útgerðar- og fiskvinnslufyrirtækjum
nemur nokkrum tugum milljóna. „Og
ég vil nefna það hér að þótt þetta
sé ákveðin túlkun hjá ríkislögmanni
á lögunum hef ég vissu fyrir því að
nokkrir þingmenn á alþingi telja að
þetta hafi ekki verið ætlunin með
lagasetningunni í fyrra og jafnvel til
athugunar að breyta þessu á næsta
þingi," segir Kristinn
I máli Kristins kemur einnig fram
að hlutabréfakaup Skeljungs og ann-
arra sem flokkast með erlenda eign-
araðild hafí í mörgum tilfellum verið
til þess gerð að létta undir skulda-
stöðu viðkomandi útgerðar-eða físk-
vinnslufyrirtækis. „Við höfum oft
þurft að aðstoða fyrirtækin með
þessum hætti og mér finnst í raun
hlálegt að skipa okkur að selja þau
aftur þegar öllum má vera ljóst að
mjög erfítt, eða ómögulegt, er að
fínna kaupendur að þeim,“ segir
hann.
Álit ríkislögmanns
í febrúar sl. óskaði sjávarútvegs-
ráðuneytið eftir áliti ríkislögmanns
á því hvort óbein eignaraðild er-
lendra aðila í útgerðar- og fisk-
vinnslufyrirtækjum hér á landi bryti
í bága við lög nr. 34, 25. mars 1991,
um fjárfestingu erlendra aðila í at-
vinnurekstri. Yrði það niðurstaðan
var jafnframt óskað eftir til hvaða
aðgerða ætti að grípa. Með erindi
þessu var ljósrit af bréfí viðskipta-
Eignist erlendur aðili hlut í íslei
útgerðar- eða fiskvinnslufyrirtæki.
ráðuneytisins þar sem vakin er at-
hygli á að viðskiptaráðuneytinu hafi
borist upplýsingar um óbeina erlenda
eignaraðild í sjö nafngreindum út-
gerðar- og fiskvinnslufyrirtækjum.
Hafi sú eignaraðild komið til eftir
gildistöku laga nr. 34/1991. Fyrir-
tækin sem um ræðir eru Grandi hf.,
Útgerðarfélag Akureyringa hf.,
Skagstrendingur hf., Þormóður
rammi hf., Haraldur Böðvarsson hf.,
Hraðfrystihús Eskifjarðar hf., og
Síldarvinnslan hf. í Neskaupsstað.
Það er einkum 4. grein laga þess-
ara sem ríkislögmaður byggir álit
sitt á. í þeirri grein segir m.a. að
íslenskir ríkisborgarar og lögaðilar
sem eru að öllu leyti í eigu íslenskra -