Morgunblaðið - 18.07.1992, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JÚLÍ 1992
Svartfugl á frönsku
Lofsamlegir dómar um skáld-
sögu Gunnars Gunnarssonar
SVARTFUGL, skáldsaga Gunn-
ars Gunnarssonar, kom nýlega
út hjá Arléa-útgáfufyrirtækinu
í Frakklandi. Er hún þar í
flokki bóka sem kallaður er
L’Etranger, en meðal annarra
höfunda sem eiga bækur i
flokknum má nefna Mark Twa-
in, Evelyn Waugh og Norman
Mailer. Svartfugl, sem nefnist
L’Oiseau Noir í frönsku útgáf-
unni, kom fyrst út í franski
þýðingu J. Dorende árið 1947,
en Gérald Lemarguis og María
Gunnarsdóttir endurskoðuðu
þýðinguna fyrir þessa nýju út-
gáfu.
Að sögn útgefandans, Jacquel-
ine Delia, njóta norrænar bók-
menntir þó nokkurra vinsælda í
Frakklandi. Það erfiðasta við að
gefa erlendar bókmenntir út er
að fínna eitthvað sem er mjög
ólíkt frönskum bókmenntum, en
getur engu að síður vakið áhuga
franskra lesanda. Svartfugl virð-
ist uppfylla þessar kröfur, segir
Delia. Gagnrýnendur hafa farið
lofsamlegum orðum um söguna,
eins og sjá má í skrifum eins
þeirra, Michel Grisolia, í L’Ex-
press 5. júní síðastliðinn:
Ógnir íslands
Norður við Dumbshaf gerist sá
atburður að karl og kona, sem
djöfullinn hefur tekið sér bólfestu
í (Les Diaboliques), ráða mökum
sínum bana. Stórskáld, sem hlotið
hefur minni viðurkenningu en
skyldi, notar heimildir um sannan
atburð frá 19. öld sem efnivið í
margslungna skáldsögu.
Djöfullinn er vísast nálægur
þegar á hann er minnst. í skáld-
sögunni er kapeláninn — aðstoð-
arpresturinn — jafnframt sögu-
maður. Hann óttast að sjálfur djö-
fullinn hafi náð tökum á tveim
manneskjum, bónda og nábýlis-
konu hans, en tvenn hjón sitja
sömu jörð við sjávarsíðuna. Þrátt
fyrir bág kjör kafa þessi tvenn
hjón dregið fram lífið með heiðar-
legu móti, við hrynjandi sjávargn-
ýs og snjóstorma. Á ögurstundu
dynur þó ógæfan yfir, ástríður
sem hafa blossað upp ná yfirhönd-
inni, og hinar ólánssömu mann-
eskjur drepa maka sína.
Morðin tvö vöktu óhug lands-
homa á milli þegar þau voru fram-
in í upphafi 19. aldar.
Úr þessu efni hefur Gunnar
Gunnarsson, höfundur um 40
verka sem okkur þyrstir í að kynn-
ast, samið stórbrotna skáldsögu.
„Svartfugl" ber ógæfu með
sér, ótta, kvíða og loks skelfingn,
þegar hann steypir sér yfir litla
sveitabyggð, þar sem bændurnir
búa í sárustu fátækt, eins og forf-
eður þeirra hafa gert mann fram
af manni, og virðist arfgeng eins
og holdsveiki.
Gunnar Gunnarsson
Þetta skáldverk á sér nokkra
hliðstæðu í magnaðri skáldsögu,
„Pescheur(s) d’Islande“. (Hún er
eftir Pierre Loti og í þýðingu Páls
Sveinssonar nefnist hún Á ís-
landsmiðum.) Þar er tæpitungu-
laust sagt frá skelfilegum óhugn-
aði undir augliti guðs (þessi
óhugnaður voru drukknaðir sjó-
menn, franskir, sem birtust
franskri skútu; fyrirboði feigðar).
Formælingar illra anda verða að
áhrínsorðum.
Þó að bók Gunnars sé spenn-
andi sakamálasaga, er það ekki
glæpurinn eða refsingin — sak-
borningur er dæmdur til að þola
pyntingar og tekinn af lífi — sem
er innsti kjami verksins, heldur
leitast höfundur við að draga fram
í dagsljósið það sem liggur að
baki glæpnum, hina sameiginlegu
ábyrgð samfélagsins á báðum
morðunum. Hvemig stóð á því að
það var látið afskiptalaust, áður
en nokkur hórdómur var kominn
til sögunnar, að deilur, sem upp-
haflega voru aðeins nágranna-
krytur, fengu að magnast og
verða að slíku hatursbáli að af
hlutust voðaverk?
Endurskin af kvikmyndum
Dreyers stafar á firði og blóð-
rauða fjörusanda þessa eyðilega
umhverfis.
Og í gegnum þögn sorgarleiks-
ins, þar sem blindar ástríður taka
völdin, hljóma í sífellu framandi
nöfn og fornöfn — Guðrún, Bjami,
Eyjólfur — eins og bænaþula á
hrikalegri dauðastund.
Hildigunnur Hjálmarsdóttir þýddi
1 V
Garðabær - Sunnuflöt
Þetta glæsil. einbhús á einum eftirsóttasta stað í
Garðabæ er til sölu. Húsið er samtals 245 fm og skipt-
ist þannig: Á efri hæð eru saml. stofur með arni, 4
svefnherb., eldhús, þvhús og baðherb. Á neðri hæð
er 2ja herb. íb. með sérinng. Tvöf. bílsk. og fl. Miklir
nýtingarmögul. Frábært útsýni. Fallegur gróinn garður.
Ákv. sala. Getur afh. strax. Vönduð og góð eign.
Fasteignamarkaðurinn hf.,
Óðinsgötu 4, símar 11540 og 21700.
01 Q7H LÁRUS Þ. VALDIMARSSOM FRAMKVÆMDASTJORI
L\ I VV*tlO/U KRISTINNSIGURJÓNSSOW,HRL.loggilturfasteignasali
Til sýnis og sölu meöal annarra eigna:
Stór og góð - langtímalán - laus strax
2ja herb. nýl. íb. við Næturás 68,8 fm nettó. Parket. Sérþvottah. Sól-
svalir. Útsýni. 40 ára húsnæðislán kr. 2,4 millj. Laus strax.
Öll nýendurbyggð
í gamla góða vesturbænum 3ja herb. neðri hæð, 99,3 fm nettó. Þríbýl-
ishús. Geymslu- og föndurherb. í kj. Eignarlóð. Langtímalán kr. 5,0
millj. Eign í sérflokki.
Skammt frá Landspítalanum
Öll nýlega endurbyggð 4ra herb. neðri hæð i þríbýlishúsi, tæpir 100
fm. Ræktuð lóð. Ágæt sameign. Langtímalán kr. 2,1 millj.
Úrvalsíbúð í nýja miðbænum
4ra herb. endaíb. 104 fm. 3 góð svefnh. Sérþvottah. Tvennar svalir.
Góður bílskúr með geymslurisi. Langtimalán kr. 5,9 millj.
Kleppsvegur 132-134
Sólrík 2ja herb. íb. á 6. hæð í lyftuhúsi. 51,1 fm nettó. Vel umgengin.
Sólsvalir. Mikíð útsýni. Húsnæðislán um kr. 2,0 millj. Gott verð.
Skammt frá Háskólanum
2ja og 3ja herb. íbúðir við Hringbraut og Ásvallagötu. Henta m.a. námsfólki.
Glæsilegt endaraðhús - gott verð
Að mestu endurnýjað steinhús um 160 fm. Innréttingar og taeki af
bestu gerð. Kjallari er undir öllu húsinu. Sérbyggður bílsk. Bióma- og
trjágarður. Húsið er í syðstu röð á útsýnisstað í Fellahverti. Ýmiskon-
ar eignaskipti möguleg.
• • •
Opið í dag kl. 10-13
Óvenju margir fjársterkir
kaupendur. ___________________________
Margskonar eignaskipti. LAUGAVEGI18 SÍMAR 21150-21370
ALMENNA
FASTEI6NASALAN
________________________faMM aiáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 649. þáttur
Kristján Jónsson í Reykjavík
skrifar mér um þá málvenju, sem
honum virðist ráðandi hérlendis,
þá að nefna sjálfan sig fyrstan
í frásögn. Hann segir orðrétt:
„Dæmi: „Ég og konan mín fór-
um út að borða í gær.“ „Ég,
Guðmundur og Sigurður flugum
norður...”
I þeim erlendu málum, sem
ég þekki, er þessu öfugt farið,
en í þeim er t.d. almennt sagt:
„Konan mín og ég.. .“ o.s.frv.
í þýzku er til máisháttur, sem
gjarnan er beitt í uppeldi barna:
„Der Esel nennt sich immer zu-
erst“ eða „Asninn nefnir sjálfan
sig alltaf fyrst“.
Kannt þú skýringu á þessari
sérstæðu málvenju í íslenzku?
Er hér e.t.v. komið enn eitt
dæmið um minnimáttarkennd
landans?
Með beztu þökkum fyrir fróð-
lega og skemmtilega pistla þína,
sem ég les alltaf með athygli.
Með beztu kveðju.“
Umsjónarmaður þakkar þetta
vinsamlega og greinargóða bréf.
En spurningunni getur hann
ekki svarað beint. Kannski eru
íslendingar svona sjálfhverfir
(egósentrískir)? Gaman væri að
fá fleiri raddir um þetta efni.
★
Hann Guðbrandur hér við sand
heppinn vandar formanns stand,
ósigrandi um lýsu land
leggur band á Jörmungand.
(Frá 19. öld; áttþættingur).
★
Tíningur
1) Osköp þykir mér orðið
barnabarnabarn ósnoturt. Veit
ég vel að dánartilkynningar eru
viðkvæm og vandmeðfarin
einkamál, en samt langar mig
til að varpa fram spurningum:
Má ekki hugsa sér að losna við
Iangar upptalningar sem enda
gjama á orðinu sem er feitletrað
hérna að framan? Má ekki hafa
í staðinn t.d.: afkomendur (og
venslamenn eða tengdafólk)?
2) Úr fréttum útvarps: „Á
morgun verður undirritaður
samning" o.s.frv. Barnið kom
heim úr skólanum og sagði: Það
var barið mig.
3) Góð frétt: í sjónvarpinu
sagði þula: „Myndin byggist
á...“ Svei mér þá, skýrt og
skilmerkilega byggist á, en ekki
„byggir á“ upp á dönsku. Og
þetta var um helgi!
4) Önnur góð frétt: í sjón-
varpinu sagði frá bát með bil-
aða vél. En Adam var ekki lengi
í Paradís. Rétt hjá var „vélar-
vana“ vélbátur. Vita menn virki-
lega ekki að hjálparvana er
hjálparlaus og vélarvana er vél-
arlaus, eins og reyndar árabátar
geta verið.
5) Maður kann að koma við
sögu, þegar hann lætur til sín
taka. Til er og ópersónulega
orðasambandið (þegar hér var)
komið sögu = þegar atburða-
rásin var orðin þessi. Hitt er
auðvitað ambaga, þegar ítrekað
er sagt í íþróttafréttum sjón-
varpsins: „Þegar hér var komið
við sögu“.
6) „ . .. frá vél sem spúir frá
sér reyk“, sagði ungur maður í
fréttum sjónvarps á sunnudags-
kvöldi. Ljót held ég Jóhanni Sig-
uijónssyni hefði þótt nútíðin
„spúir“, og í gamalli hómilíubók
stendur: „Sá er líkur hundi þeim,
er spýr, og etur síðan spýju sína
eigna.“
7) Til viðbótar snautlegum
sögnum eins og funda, skiða
og skauta, er nú komin sögnin
að „barlóma“. Ekki sakar að
geta þess að nafnorðið barlóm-
ur er dregið af orðasambandinu
að beija lóminn. Einna helst
hafa menn talið að líkingin í
þessu „sé dregin af fuglinum
lóm, sem kveini og beiji vængj-
um í jörðina, þegar egg hans séu
tekin frá honum“. Sjá nánar um
þetta í bók dr. Halldórs Halldórs-
sonar um íslensk orðtök.
8) Burðarliðurinn færist í
aukana. Seladrápssena var orð-
inn helsti „burðarliður" í til-
teknum málflutningi, skv. frétt-
um frá Noregi. Mig grunar að
maðurinn hafi ætlað að segja
burðarás.
9) Sögnin að skaka beygist
eins og taka: skaka-skók-
skókum-skekinn (6. hljóð-
skiptaröð). En heyra mátti á
einni útvarpsstöð: „Jarðskjálft-
arnir sem „skuku Los Angel-
es...“
Þegar frá dauðum Dassa rís,
drottinn kemur í massavís.
(Óvíst um höfund).
★
„Hefur hann [Eggert Ólafs-
son] þá strax komið öðrum fyrr
auga á þá staðreynd, að mann-
dómur og skapfesta er fljótlega
horfið þeirri þjóð, sem glatar
virðingu heilbrigðs manns fyrir
tungu sinni.“
(Tómas Guðmundsson:
Með vorskipum, bls. 246.)
★
Nöfn fólks verða til á ýmsan
hátt. Selma, en svo hétu 194 í
þjóðskrá íslendinga 1989, er að
vissu leyti orðið til fyrir misskiln-
ing. í hinum frægu Ossians-
kvæðum Skotans James Macp-
hersons er Shelma ekki kven-
heiti, heldur ömefni eða kastala-
nafn. En bæði hjá þýskum og
sænskum skáldum breyttist
þetta í kvenmannsnafn og varð
ekki síst vinsælt í Svíþjóð. Ekki
spillti þar fyrir skáldið Selma
Lagerlöf.
I Sovétríkjunum voru Marx,
Engels, Lenín og Stalín í háveg-
um hafðir. Þar varð til karl-
mannsnafnið Mels með því að
taka fyrstu stafina úr nöfnum
áðurnefndra manna.
Þýska skáldið Eric Maria
Kramer var ekki ánægður með
nafn sitt og þjóðerni, þegar þjóð-
ernisjafnaðarstefnan var sem
hæst metin í ættlandi hans.
Hann fór úr landi og umsneri
ættarnafni sínu úr Kramer í
Remarque, skrifað að frönskum
hætti. Þetta minnir ofurlítið á
þá snjöllu lausn hér á landi, að
hafa Ríkey til að skíra eftir
Eiríki og Eyþór eftir Þóreyju, •
eða þegar Jón (Ión) varð Nói í
nafnagátum og dulnefnavísum.
★
Auk þess legg ég til að óyrð-
inu „sjónmengun" verði eytt, en
lýti eða óprýði kann að bera
fyrir sjónir okkar.
★
Úr fréttabréfi frá Vilfríði
vestan:
Að lafa á lánuðum fjöðrum
og liggja sem mest uppá öðrum
var bjargföst lífspeki
og björgunarfleki
hans Betúels gamla á Jöðrum.