Morgunblaðið - 18.07.1992, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 18.07.1992, Blaðsíða 12
12____________________MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. JÚLÍ 1992_ Pabbi er að horfa á fréttirnar! eftir Þorstein Antonsson Yfirvaldið Hvers vegna eru stjómvaldsað- gerðir á íslandi oft svo fráleitar sem raun ber vitni sama hvar í flokk valdsmennirnir hafa skipað sér? í fyrsta lagi vegna þess að við íslend- ingar kunnum ekki að fara málefna- lega að forystumönnum yfirleitt sem lýðræði krefur þó hvem mann um. I öðm lagi vegna þess að á íslandi eru æðstu ráðamenn enn í dag kon- ungskjömir þegar þeir á annað borð em komnir í valdastólana þótt búið sé að strika út allar klásúlur um slík embætti úr lagasafninu fyrir löngu. Það þykir ekki tiltökumál á ís- landi þótt æviráðnum embættis- mönnum sé ekki vikið úr starfí þrátt fyrir stórfelld embættisafglöp. Sjálf- sagt þykir að embættismenn fari í mál ef þeim er sagt upp. Þótt hver ríkisstjómin af annarri steli úr sjóð- um þjóðarbókhlöðunnar fyrir al- menningssjónum er það ekki virt þeim herrum til vansa. Þótt stjóm- völd áskilji sér rétt tii að nýta sér löggilda sjóði sem samanstanda af sjálfsaflafé lögráða manna, lífeyris- sjóðina, er ekki látið reyna á rétt- mæti þvílíks háttalags fyrir dómstól- um. Né heldur þótt ráðherrar og þingmenn hygli umbjóðendum sínum með einokunaraðstöðu. Ekki fyrr en áratugum eftir að hermang komst í hendur slíkra hagsmunaaðila var farið að öfundast opinberlega út af arðinum. Við hverju býstu? Þetta eru stjómvöld. Kannast ekki einhver við mærð- arfullar útlistanir verkalýðsforingja á bágindum lægst launaðra án þess að nokkur jöfnuður náist, loforð frambjóðenda um bætt kjör sömu hagsmunaaðila og yfírgengilega ósvífnina þeirra manna í valdastólum þegar þeir svipta lágstéttina aðrétt- unni með hinni hendinni. Um langt skeið fólust úrræðin í að hækka öll laun um sama hundraðshlut sem auðvitað jók launamisræmið en minnkaði það ekki. Ágengni stjóma- raðila við hagsmuni hinna verst settu núorðið er ekki lengur aðeins við efnahag þeirra beinlínis heldur við líf þeirra og heilsu með stórfelldri skerðingu á allri heilbrigðisþjónustu sem hlýtur að koma verst við þá sem minnst hafa milli handanna. Ellilíf- eyrir er rýrður, eign þess aldraða og viðurkenning í lok starfsævinnar. Samningar eru hunsaðir ef yfírvald- ið sér sér hag í því, svo sem um kaup ríkisins á Landakotsspítala á sínum tíma og samningur um launa- kjör ríkisstarfsmanna. Það er undar- legt þetta háttalag valdhafa allra flokka og illskiljanlegt. Syndaregistrið er langt og ekki bundið einni ríkisstjórn fremur en annarri, það nær aftur fyrir tíð lýð- veldisins, aftur í aldir. Það skiptir nefnilega í tvö horn með mannfólkið í landinu og hefur alltaf gert. Á ís- landi hefur lengst af hjarað sæmileg- asta alþýðufólk við misbág kjör, sjálfmenntað og starfsamt fálætis- fólk. Og öllu lakari yfírstétt. Milli þorrans og þorparans er samgöngu- tregða sem lítið hefur verið gert til að leysa fram á síðustu daga. Nær- tækt dæmi er fréttaflutningur sjón- varps í vetur, einræður ráðherra eru taldar hafa fréttagildi án athuga- semda. Einræður sem ekki ætti fremur að flytja ótextaðar en erlent sjónvarpsefni svo fjarri eru þær málfari almennings. Fréttaskýringa- þættir eru uppfullir af málflutningi þessara sömu manna, að því sinni hverjum frammi fyrir öðrum og umluktir spumingakófí sem telst halda ráðherrum og öðrum stofnana- kólfum við efnið en gerir fram- kvæmdastjórunum enn auðveldar um vik að snjðganga hugmynda- grundvöll gerða sinna. Það þykir við hæfí. Þorri landsmanna hveiju sinni heldur uppi tvískinnugu viðhorfí til yfirvalda hvaða nöfnum sem nefnast og hefur tekið þetta háttalag í arf. Fréttahaukarnir framfylgja mynstrinu ekkert síður þegar þeir trúa því um sjálfa sig að þeir séu að spyija beinskeytt. Troða þeim sem fyrir svömm situr ofan í lægðir hversdagslífsins hvenær sem hann reynir að rétta úr sér. Yfirvaldið var erlent lengst af og ekki ástæða til að ætla annað en réttlæti þess væri verra en ranglætið ef einhveiju munaði. Landsmenn höfðu engin tök á að ræða við yfírvaldið öðru vísi en með bænaskrám eða ámóta, ein- hveijum slíkum órökstuddum tilfínn- ingasamsetningi. Og bíða svo vetrar- langt í Kaupmannahöfn eftir að fá að skjótast inn fyrir dyr í Kansellíinu til að fylgja máli sínu eftir. Fínofnar rökræður um réttlætismál áttu ekki upp á pallborðið hjá þjóð okkar í tíð einveldis né þingbundins konungs- veldis enda verið til lítils gagns. Lítil- lætið kom sér ekki verr meðan yfír- stéttina í landinu skipuðu erlendir nýlenduherrar eða innlendir karlar sem stjórnuðu í krafti auðs síns og ættardrambs. Nú er breytt viðhorf til yfirvalda í landinu orðið nauðsyn. Enn þann dag í dag álíta íslend- ingar stjórnvaldsaðgerðir boð og bönn, ekkert annað: Kröfur um skynsamlegt vit eða réttlæti á þeim vettvangi styðjast ekki við hefðir. Frá sjónarmiði landans helgar til- gangurinn meðalið þegar um valds- menn er að ræða, ekki meðalið til- ganginn sem er hið lýðræðislega við- horf. Hvort sem hagsmunaárekstrar eru meiri eða minni fer ekki fyrr eða síðar sögum af deilum manna í milli hérlendis um lög og rétt þar sem deiluaðilar vænti réttlætis til handa sjálfum sér og mótaðilanum. Þvert á móti einkennir ágreiningsmál að deiluaðilar ætlast til þess að klókindi og ráðríki skeri úr um ágreininginn. Hversu ipjög sem menn hafa birgt sig upp af tilvitnunum og öðrum heimildum hefur jafnan vakað fyrir báðum að láta hinn kenna aflsmunar hvernig svo sem átti að koma því til leiðar. Siðvenjan býður að menn fram- fylgi málefnum sínum með ágangi. Og sá sem mest hefur völdin hefur einnig áunnið sér rétt til mestrar yfírgangssemi. Þessi siðvenja kemur verst niður á samskiptum ríkis- stjórna og þegnanna. Það er hlut- skipti stjórnmálaforystunnar að framfylgja þjóðarviljanum um allar siðvenjur. Af þessu leiðir að jafnvel þokkalegasta alþýðufólk og borgar- ar umturnast oft og tíðum í valdgír- uga drottnunarseggi þegar þeir komast í valdastólana. Sjálfstæðið er ekki meira en það. Enda stóð aldr- ei til að það væri það. Almenningnr Stjórnvöld geta verið af mörgu tagi á ýmsum stöðum og tímum. Þjóðarsaga okkar greinir frá nokkr- um tegundum stjómskipunar sem þjóðin hefur lotið, nú síðast lýðræði sem í hálfa öld hefur talist okkar eigið þótt við höfum engar hefðir í þjóðlífínu til að byggja á slíka stjórn- skipun. Lýðræðið er rökstudd niður- staða hefðar í heimspekilegri hugsun Englendinga og Frakka sem okkur er framandi. En við erum ekki skyni skroppnari en svo að við skiljum að Þorsteinn Antonsson „Siðvenjan býður að menn framfylgi mál- efnum sínum með ágangi. Og sá sem mest hefur völdin hefur einnigáunnið sér rétt til mestrar yfirgangs- semi. Þessi siðvenja kemur verst niður á samskiptum ríkis- stjórna og þegnanna.“ einhverskonar stjórnsemi verður hver og einn að virða í fjölmenni, — þakka skyldi eða hvað? Við tókum upp lýðræði þegar við losnuðum undan oki Dana og höfum stundum orð á því að við séum elsta lýðræðis- þjóð í heimi. Að við höfum ekki seilst lengra en endurreisa forna siði okk- ar sjálfra. Þá er höfð hliðsjón af stjórnskipun landsmanna á þjóðveld- isöld. Fullyrðing stenst ekki nánari athugun, þjóðveldið forna var höfð- ingjaveldi en ekki lýðræði í neinum skilningi. Fyrri tíðar landsstjórnir hérlendis kann að hafa varðað lítið um rök og réttlætiskröfur og helst verið við hæfi að leita stuðnings þeirra með öðrum hætti. Hitt er víst að án rök- studds aðhalds verða aðgerðir Iýð- ræðislegra valdhafa að embættis- mannaveldi í anda fortíðarinnar, rökstutt aðhald getur almenningur ekki veitt án efnislega réttra upplýs- inga og siðferðislegrar leiðsagnar. Hvorugs er að vænta af stjórnmála- mönnum meðan hlutverk þeirra eru ekki betur skilgreind en þau eru. Lýðræði samkvæmt bókinni er nið- urstaða menntastefnu og þar með menningarlegrar umræðu um rétt- læti. Við hæfí er að skóla almenning í aðferðinni, og jafnframt í dirfsku og einstaklingshyggju til að halda óskertri dómgreind undir pólitískum þrýstingi. Lýðræðinu er ællað að halda við svigrúmi fyrir rökbundna gagniýni. Tilgangur þess er að sem flestir njóti sín sem best. Gagnrýn- andi á stjórnvaldsaðgerðir verður að uppfylla skilyrði til að gagnrýni hans nýtist sem virkt samfélagsafl, hún verður að vera afdráttarlaus og ein- staklingsbundin, ekki gagnrýni í nafni hóps eða stofnunar eins og svo algengt er. Skilyrðið til að lýðræði fái þrifíst er að almenningur með réttlætisskyn veiti lýðkjörnum stjórnvöldum aðhald af þessu tagi. Þroskað réttlætisskyn almennings og lýðræði eru tvær hliðar á sömu mynt. Slíkt samræmi látum við íslend- ingar okkur engu varða, af söguleg- um ástæðum. Ekki það að þjóðin hafí orðið fyrir meiriháttar áfalli, misst trú á mannkynið fyrir hræði- lega yfírgangsemi herraþjóðar eða viðlíka mótlæti, auðvitað er tilhugs- unin ein um slíkt fráleit, heldur ein- faldlega vegna þess að íslendingar eins og allir aðrir menn fæðast bæði óréttlátir og samviskulausir en lær- ist hvort tveggja um síðir, ef að þeim er haldið, að gera upp ágrein- ingsmál sín réttlátlega og lifa af ' samviskusemi. Síðasttalið lærist helst til auðveldlega, samviskusem- in, en að lifa réttlátlega lærist ekki fyrr en kemur fram á árin. Réttlæt- iskennd og víðsýni verða að fylgjast að. Slíkar hugmyndir þrífast helst í þéttbýli, við allgóðar samgöngur og þar sem skólamenntun er komin á þróað stig, en ekkert af þessu getur Islendingum talist hafa staðið til boða fyrr en kom fram á 20. öld. Af tilgreindum ástæðum tengja íslendingar stjórnvaldaaðgerðir ekki réttlætishugmyndum en sárnar slík- ar aðgerðir stundum og reiðast þá sjálfum sér fyrir veiklyndið, ijúka upp og slá um sig með órökstuddum fullyrðingum. Hitta á auman blett og vekja samskonar viðbrögð. Þetta köllum við pólitík. í tíð lýðræðisins í landinu er algengt að íslenskir STÖÐVUM SVIKARANA! Styðjum neytendafélögin eftir Sólveigu Adamsdóttur Þar sem mér er svokallað „Ingi- bjargarmál" skylt og ég er svo lengi búin að vera undrandi og fokreið yfír úrræðaleysi þeirra sem lenda í viðskiptum við svikamenn get ég ekki orða bundist lengur, ekki bara um hennar mál heldur ástandið yfir- leitt. Haft er samband við ólöglærðan mann hjá Neytendafélagi Akur- eyrar, Vilhjálm Inga. Hann fer af stað með málið af stórkostlegum krafti og áhuga. Þetta gerir hann án nokkurrar vonar um peninga, sem virðist vera forsenda margra vel og líka illa unninna verka. Hann hefur skapað umræðu í allflestum blöðum, sjónvarpi og ekki síst með- al okkar borgaranna í þessu landi, sem stendur enn og sér ekki fyrir endann á. Eitt er víst að fram að þessu hefðum við öll, þ.e. ólöglærð, full- yrt að svona langað gæti ekki gerst, íslensk lög sæu til þess. Við vitum nú að svo er ekki og er það þjóðfé- laginu ekki til sóma. Fjárglæfra- menn vaða uppi, allir vita það og lögin veija þá. Dýrir og duglitlir lögfræðingar Þeir lögfróðu menn sem spurðir „Værum við kannski betur sett með færri lögfræðinga en fleiri og stærri neytendafélög? I dag bendir margt til þess.“ voru álits í „Ingibjargarmáli“ sáu aðeins eina leið færa, borgaðu. Eft- ir það má jafnvel reyna að sækja rukkarana til saka, með lögfræðiað- stoð að sjálfsögðu. Þeir viður- kenndu samt að á pappírunum a.m.k. væri líklega um eignalausa einstaklinga að ræða. Aðrir ættu kröfurnar í raun og þeir nytu sinna illa fengnu peninga. Allir heilvita menn sjá að það að leita sér lög- fræðiaðstoðar er alger afarkostur. Viðbótarkostnaður til lögfræðings hefði getað skipt tugþúsundum. I töpuðu máli lendir kostnaður á stefnanda, nóg var komið af ósóm- anum. Verður þú rukkaður næst? Hefur þú hugsað út í það, les- andi góður, að þarna snerist glæfra- innheimtan um upphæð sem hægt var að greiða. Hún hefði alveg eins getað verið .hundruð þúsunda sem ekki hefði verið mögulegt að út- vega. Viðkomandi hefði þá lent í uppboði með eigur sínar og afkomu vegna greiddrar skuldar, að vísu löglega. Það hefði alveg eins getað verið þú. Lögfræðingamir vinda hendur sínar í fullkomnu ráðaleysi. Það er eitthvað mikið að, a.m.k. í lögbókunum þeirra, svo mikið er víst. Allir þeir lengdarmetrar sem til em af íslenskum lögbókum duga ekki til að vernda almenna neytend- ur sem lenda í neti glæframanna. Hverjir eru verstir? Hvort þeir eru vestir hjá Inn- heimtum og ráðgjöf hf. er ósannað enn. Þeir voru bara svo ótrúlega óheppnir með viðskiptavin. Eldri kona sem á bíl og ætti samkvæmt venju að vera gullnáma að sækja í. Hún leitar til neytendafélags, og það verður til þess að það hriktir ekki aðeins í innheimtufyrirtækinu þeirra, heldur allri löglegri inn- heimtustarfsemi í landinu. Þvílíkt ólán, það mætti segja mér að þeir hafí reitt hár sitt þessir menn fyrir að hafa ekki staðið við loforðin um niðurfellinguna á málinu. Og það sem þögðu þó svo margir og greiddu sem yngri voru. Löglegt en siðlaust Allt sem gert og innheimt hefur verið í „Ingibjargarmáli" er senni- lega löglegt. Það er líka ekki við því að búast að þeir sem hafa at- vinnu af því að féfletta fólk kynni sér ekki lögin og þekki ekki þær keldur sem má fella ólöglærðan al- menning í. Innheimtan gæti rýrnað óþarflega annars. Tökum tvö ljót dæmi: Einn maður mætti í sautján fjámám sama daginn. Hlutur Ingi- bjargar í ferðakostnaði var 14.828 kr. Ef allir hafa verið rukkaðir um sömu upphæð er hún samtals 252.076 kr. (Mikið var talað í dag um ferðakostnað ráðherranna okk- ar sem þykir hár, en miðað við þetta er hann smáaurar.) Fulltrúi fógeta á Akureyri benti á að reyna mætti að kæra svona reikningsgerð til LMFÍ. Upphæðin væri óviðeigandi há. Það er löglegt að rukka fyrir vörslusviptingu, vörslusviptingar- beiðni og afturköllun samtals 11.252 kr., þótt aldrei hafí átt sér stað vörslusvipting. Sami fulltrúi á Akureyri upplýsti að sú upphæð væri frekar í lægri kantinum. Gjald- skrá LMFÍ leyfði hærri upphæðir og þar af leiðandi þessi upphæð ekki kæruverð. Sumir fógetar þekkja til mannúðar Hér fínnst mér ástæða til að benda á að til Sauðárkróks bárust 14 mál. Þar sá fulltrúi ástæðu til að skipa lögfræðing fyrir hópinn. Tekið var til vama í málunum og þeim öllum frestað. Búist er við að þar verði Innheimtur og ráðgjöf hf. dæmt til skaðabóta. í Keflavík, Reykjavík, ísafírði, Akranesi, Rangárvalla- og Dalasýslu var ein- hveijum málum frestað vegna bréfs frá Þjóðlífi, með beiðni þar um. Hjá bæjarfógetanum á Akureyri kom aldrei til greina að fresta uppboði á bíl Ingibjargar 29. febrúar 1992. Hann fékk samt sem áður umrætt bréf í hendur í septemberlok 1991. Skyldi hann hafa ávinning af stuðn- ingi við innheimtuaðila? Vandræðabörn LMFÍ Okkur landsmönnum berast nú slæm tíðindi frá formanni LMFÍ. Þar segir að óheiðarlegir lögfræð- ingar séu að þurrka upp ábyrgðar- sjóði félagsins vegna krafna frá fólki sem þeir hafa féflett í formi slysabóta og annarrar peninga- eða eignaumsýslunar. Mitt í öllum fjár- drættinum fara þeir á hausinn og ekkert er af þeim að hafa. Á hvaða nöfn skyldu þeir skrá þessar millj- ónir, eða á hvaða hátt skyldu þeir njóta þess að eyða þessari oft á tíð- um aleigu saklauss fólks? Formað- urinn segir líka að það sé mjög flók- ið og seinlegt að stöðva þessa menn. Allt ber þetta að sama brunni. Lög- in virðast veija svikamenn vel, en þolendur þeirra mjög illa. Annað sem sami maður talar um er hvað erfitt er að fá reynda lögmenn í fógetaembætti landsins vegna lé- legra launakjara. Hvern undrar þegar í ljós hefur komið að það þarf ekki nema t.d. þrjár tímarita- innheimtur á mánuði til að sjá sér fyrir launum fulltrúa fógetanna? Hvað dvelur þingmenn og ráðherra? Ég held að það sé kominn tími til að Þorsteinn Pálsson dómsmála- ráðherra og reyndar þingmenn allir

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.