Morgunblaðið - 12.11.1992, Blaðsíða 31

Dr. Bjarni Bessason
Doktor í
verkfræði
BJARNI Bessason verkfræðing-
ur varði 25. ágúst sl. doktorsrit-
gerð í verkfræði við Norges
Tekniske Högskole. (NTH) í
Þrándheimi. Ritgerðin nefnist
Assesment of earthquake load-
ing and response of seismically
isolated bridgesj sem lauslega
mætti þýða Akvörðun jarð-
skjálftaálags og begðun jarð-
skjálftaeinangraðra brúa.
Leiðbeinandur Bjama við þær
rannsóknir sem fjallað er um í rit-
gerðinni voru þeir Torgeir Moan,
prófessor við háskólann í Þránd-
heimi, og Ragnar Sigurbjömsson
prófessorvið Háskóla Islands. And-
mælendur við vöm ritgerðarinnar
vora Athol J. Carr prófessor við
University of Canterbury í Christ-
church á Nýja Sjálandi, og Svein
Remseth prófessor við háskólann í
Þrándheimi.
Meginviðfagnsefni ritgerðarinn-
ar er áhrif jarðskjálfta á mannvirki
og hvernig draga megi úr áhrifun-
um með því að einangra þau frá
beinni snertingu við yfírbor jarðar
með þar til gerðum legum. Sérstak-
lega er fjallað um áhrif jarðskjálfta
á Suðurlandi og rannsóknir tengdar
Þjórsárbrú.
Bjami Bessason er fæddur í
Reykjavík 24. júlí 1957, sonur
Bessa Bjamasonar leikara og Erlu
Sigþórsdóttur bókasafnsfræðings
hjá Orkustofnun. Hann lauk stúd-
entsprófí frá Menntaskólanum við
Sund 1977, verkfræðipróf frá Há-
skóla íslands 1981 og prófí sem
civilingeniör frá Danmarks tekniske
Höjskole (DtH) 1983. Að loknu
námi starfaði Bjami við rannsóknir
á Verkfræðistofnun Háskóla Is-
lands jafnframt því sem hann
kenndi við verkfræðideild Háskóla
Islands. A næstunni mun Bjami
starfa við Norges Geotekniske Inst-
itutt í Osló að rannsóknum á sviði
jarðtækni og jarðskjálftaverkfræði.
Bjami er kvæntur Guðrúnu E.
Baldvinsdóttur lækni, og eiga þau
tvo syni, Sigþór Bessa og Magnús
Snorra.
Hljómsveitin Vinir vors & blóma.
M HlTl' HÚSIÐ og hljómsveitim-
ar Plast og Vinir vors & blóma
halda tónleikar fímmtudaginn 12.
nóvember kl. 22 í Hinu húsinu.
Hljómsveitin Plast er hér að fylgja
eftir myndbandi sínu með laginu
Fuilorðnum sem þeir sendu frá sér
ekki alls fyrir löngu. Hljómsveitin
Vinir vors & blþma hefur nýlokið
upptökum af nokkram lögum sem
koma út á safnplötu næsta sumar.
Hljómsveitarmeðlimir eru en á
besta aldri og leika frjálslynt rokk.
___ _ seet flgaMavQH .s'i auoAauTMMn gia/aaKUOflOM ,____________■ __ _ Oií
... MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1992 _ - ____________ 31
Frumvarp um Sementsverksmiðju ríkisins hf.
Deilt um hvort einkavæða
eigi einokunarfyrirtæki
RÍKISSTJÓRNIN ætlar að breyta
Sementsverksmiðju ríkisins í
hlutafélag og endurflytur frum-
varp þar um. Jón Baldvin Hannib-
alsson, starfandi viðskipta- og iðn-
aðarráðherra, hafði í gær fram-
sögu fyrir frumvarpinu. Stjómar-
andstæðingar em andvígir þess-
ari formbreytiugu. Þeir vara
mjög við þvi að „einkavæða einok-
unarfyrirtæki“ en í sjálfu sér er
þeim það ekki grundvallaratriði
að vera andvígir einkavæðingu.
Össuri Skarphéðinssyni (A-Rv)
þykja þetta góðar fréttir. Svavari
Gestsyni (Ab-Rv) þykir þetta eng-
um tíðindum sæta. Menn vilji
meta hlutina eftir aðstæðum.
Vegna flarvera Jóns Sigurðsson-
ar, iðnaðar- og viðskiptaráðherra,
féll það í hlut starfandi iðnaðar- og
viðskiptaráðherra, Jóns Baldvins
Hannibalssonar að hafa framsögu
fyrir frumvarpi til laga um stofnun
hlutafélags um Sementsverksmiðj u
rikisins. Jón Baldvin greindi frá því
að framvarp um þetta efni hefði
þrívegis áður verið lagt fram á Al-
þingi í þessari eða mjög svipaðri
mynd. Þetta framvarp hefði verið
flutt á síðasta þingi en ekki hlotið
afgreiðslu í nefnd.
Framsögumaður rifjaði upp fyrir
þingheimi helstu efnisatriði fram-
varpsins, m.a. að lagt er til að ríkis-
stjóminni verði heimilt að leggja
Sementsverksmiðju ríkisins og allt
hennar fylgifé til sérstaks hlutafé-
lags sem stofnað verði. Gert er ráð
fyrir að hlutverk hins nýja félags
verði víðtækara en hlutverk Sem-
entsverksmiðjunnar væri nú og því
heimilað að gerast eignaraðili í öðr-
um hlutafélögum eða sameignarfé-
lögum. Kveðið væri á Um að öll
hlutabréfin væru við stofnun fyrir-
tækisins eign ríkissjóða og að sam-
þykki Alþingis þyrfti til að bjóða
hlutabréfin til sölu. í framvarpinu
væri einnig ákvæði um að við verk-
smiðjuna starfaði sérstök samstarfs-
nefnd starfsmanna og stjómar og
lögbundið samráð verið haft við
Akraneskaupstað um máiefni fé-
lagsins.
Jón Baldvin Hannibalsson vakti
athygli á því að ef þetta framvarp
yrði að lögum myndi stjóm hlutafé-
lagsins kjörin á aðalfundi til eins árs
í senn ög myndi iðnaðarráðherra
fara með eignarhluta ríkisins í félag-
inu. Um stjóm félagsins, fram-
kvæmdastjóm, ársreikninga o.s.frv.
yrði farið eftir ákvæðum hlutabréfa-
laga. Gengið væri út fiá því að Se-
mentsverksmiðjur ríkisins hf.
greiddu skatta eins og hvert annað
hiutafélag. Nú greiddi verksmiðjan
landsútsvar í stað aðstöðugjalds og
fengi Akraneskaupstaður fjórðung
landsútsvarsins auk hlutdeildar í
tekjum Jöfíiunarsjóðs sveitarfélaga.
Það kom fram að við þá formbreyt-
ingu að fyrirtækið yrði hlutafélag
mætti reikna með að tekjur kaup-
staðarins af aðstöðugjaldi yrðu
nokkra meiri en hlutur kaupstaðar-
ins f landsútsvari. Við þessa breyt-
ingu yrðu aðstöðugjaldstekjur bæj-
arfélagsins á hvem íbúa sambæri-
legar og hjá velflestum öðram sveit-
arfélögum.
Ræðumaður benti á að þegar rík-
isfyrirtæki væri breytt í hlutafélag
þyrfti að huga að stöðu starfs-
manna. í frumvarpinu væri núver-
andi starfsmönnum Sementsverk-
smiðjunnar tiyggður réttur til end-
urráðningar hjá hinu nýja hlutafé-
lagi. Um 20 af starfsmönnun verk-
smiðjunnar væra nú í Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins og héldust rétt-
indi þeirra óbreytt.
Af hveiju?
Jón Baldvin Hannibalsson taldi
ekki undan því vikist að svara spum-
ingunni: Af hverju er lagt til að
Sementsverksmiðjan skuli rekin sem
hlutafélag? Ræðumaður sagði svarið
Sementsverksmiðja ríkisins á Akranesi.
einfalt: „Með því að fyrirtækið væri
rekið sem hlutafélag yrðu rekstrar-
skilyrði þess samræmd því sem al-
mennt gildir um stærri fyrirtæki í
landinu. Með því móti yrði ábyrgð
ríkissjóð á fyrirtækinu takmörkuð
við hlutafjáreign ríkisins. Um alla
starfsmenn giltu sömu reglur og á
almennum vinnumarkaði og skatta-
reglur fyrirtækisins yrðu þær sömu
og almennt gilda.“
Framsögumaður vék að því að
Sementsverksmiðjan hefði í raun
haft einokunaraðstöðu á íslenskum
markaði og hlyti því að vera undir
smásjá varðandi verðlagningu. Á
meðan ríkissjóður ætti öll hlutabréf
í þessu fyritæki yrði ekki breyting
á ábyrgð stjómvalda á verðlagningu
sements. Ef hlutabréf í félaginu yrðu
hugsanlega seld síðar myndu koma
upp spumingar um yfírburðaaðstöðu
félagsins á markaði, og þá auðvitað
stóraukið eftirlit opinberra aðila.
í lok ræðu sinnar lagði framsögu-
maður til að þessu máli yrði vísað til
iðnaðamefndar.
Gott eínokunarfyrirtæki
Ingibjörg Pálmadóttir (F-Vl)
sagði það að breyta ríkisreknu fyrir-
tæki í hlutafélag vera eitt, að selja
hlutafé slíks fyrirtækis væri annað.
Það væri ljóst að ekkert annað en
sala vekti fyrir ríkisstjóminni með
þessari breytingu. Það hefði komið
fram í ræðu og riti og væri reyndar
eitt af stefnumálum ríkisstjómarinn-
ar.
Ingibjöig greindi frá þeirri skoðun
sinni að hún teldi hlutafélagsformið
á margan hátt vera nútímalegra
rekstrarform en beinan ríkisrekstur
en þessi breyting væri augijóslega
gerð til þess að auðvelda sölu fyrir-
tækisins. „En allar hugmyndir um
sölu þessa ágæta fyrirtækis tel ég
vera algjöra tímaskekkju, þar sem
Sementsverksmiðjan er í eðli sínu
einokunarfyrirtæki," sagði Ingi-
björg. Hún benti á að ekkert annað
íslenskt fyrirtæki framleiddi sement
og þrátt fyrir að innflutningur se-
ments hefði verið frjáls síðan 1975
yrði því ekki á móti mælt að innlend
framleiðsla nyti fjarlægðarvemdar.
Ingibjörg lagði áherslu á að at-
vinna og réttindi starfsfólks í verk-
smiðjunni væra tryggð, sagði m.a:
„Það má ekki hræra svo i vel reknu
fyrirtæki eins og Sementsverksmiðju
ríkisins aðeins vegna einhverra trú-
arkreddna einkavæðingarinnar, að
starfsmönnum sé á einhvem hátt
sköpuð ótiygg vinna vegna yfírvof-
andi rekstrarforms."
Undir lok ræðu sinnar sagði Ingi-
björg að hún teldi rétt að breyta
fyrirtækjum sem væru í samkeppni
við önnur fyrirtæki í hlutafélög og
selja eigur ríkissjóðs en hún ítrekaði
að hún teldi ekki rétt að selja eigur
ríkissjóðs í einokunarfyrirtækjum.
„Sementsverksmiðja ríkisins er eitt
Jón Baldvin
Hannibalsson
Ingibjcrg Pálma-
dótiir
allra stærsta fyrirtæki sem ríkið á
og er með fyrirmyndarrekstur. Því
er það von mín að nú verði ekki
gerðar ástæðulausar breytingar
breytinganna einna vegna."
Jóhann Ársælsson (Ab-Vl) sá
ekki ástæðu til að breyta Sements-
verksmiðju ríkisins í hlutafélag.
Helsti meinbugurinn við þessa form-
breytingu væra augljós söluáform
ríkisstjómarinnar á hlutabréfunum
og vitnaði hann til þess að verksmiðj-
an væri nefnd í stefnu- og starfs-
áætlun ríkisstjómarinnar meðal fyr-
irtækja sem breyta skal í hlutafélög
og undirbúa sölu hlutabréfa á. Jó-
hann taldi augljóst að þeir aðilar sem
ættu eftir að eignast hiutabréf í
þessu fyrirtæki myndu gera kröfu
um bestu ávöxtun peninga sinna.
Og fjarlægðarvemdin gæfí mögu-
leika á því að halda uppi verulega
hærra verði en framleiðslukostaður
gæfi tilefni til.
Finnur Ingólfsson (F-Rv) vildi
ítreka þá gagnrýni sem fram kom
um 4. grein frumvarpsins: „Fast-
ráðnir starsmenn Sementsverk-
smiðju ríkisins skulu hafa rétt til að
starfa hjá hinu nýja hlutafélagi og
skal þeim boðið sambærilegt starf
hjá félaginu og þeir gegndu áður
hjá Sementsverksmiðju ríkisins.
Ákvæði 14. gr. laga nr. 38/1954 um
réttihdi og skyldur starsmanna ríkis-
ins á því ekki við um þá starfs-
menn.“ 14. greinin varðaði biðlaun
ef staða væri lögð niður. Finnur
sagði að opinberir starfsmenn hefðu
orðið að búa við lægri laun en gerð-
ist á almennum vinnumarkaði og það
hefði verið réttlætt með skírskotun
til betri lífeyrisréttinda og ákveðinna
vildarkjara hjá ríkinu og væri þá
vísað til biðlaunaréttarins. Það væri
lágkúralegur málflutningur að halda
því fram að verið væri að greiða
tvöföld laun með því að greiða bið-
laun. Með því að fella niður rétt til
biðlauna væri verið að svipta starfs-
menn réttindum. Þetta væra lög-
mætar skaðabætur fyrir þá röskun
á örj'ggi sem fælist í því að missa
starf hjá ríkinu. Ræðumaður sagði
að reyndar ætti þetta umdeilda
ákvæði frumvarpsins við sárafáa, ef
nokkra, starfsmenn í Sementsverk-
smiðju ríkisins en þetta ákvæði væri
hættulegt fordæmi. Og löglærðir
menn hefðu varað við því að þetta
stæðist ekki gagnvart 67. grein
stjómarskrárinnar.
Efni, aðstæður og
rekstrarform
Þingmenn ræddu nokkuð álmennt
viðhorf til einkavæðingar og hvort
framvarp viðskiptaráðherra til sam-
keppnislaga setti nægjanlega traust-
ar skorður gegn því að markaðsráð-
andi fyrirtæki misnotuðu aðstöðu
sína en Steingrímur J. Sigfússon
(Ab-Ne) taldi framvarpið til sam-
keppnislaga haldlítið að þessu leyti
og varaði við því að einkavæða ein-
okunarfyrirtæki. Jóna Valgerður
Kristjánsdóttir (SK-Vp nefndi
einkavæðingu Bifreiðaeftirlits_ríkis-
ins sem víti tíl vamaðar. Össur
Skarphéðinsson (A-Rv) tók virkan
þátt í þessum skoðanaskiptum. Hann
taldi rétt að breyta Semtentsverk-"^ “
smiðjunni í hlutafélag og rétt væri
að selja hlutabréf síðar en hann var
vonlítíll um að sú sala yrði í alveg
næstu framtíð því það lægi ekki svo
mikið fjármagn á lausu nú um stund-
ir. Össuri var sérstakt fagnaðarefni
að enginn ræðumaður lýstí sig f
grundvallaratriðum andvígan einka-
væðingu. Kristín Ástgeirsdóttir
(SK-Rv) sagði að það væri alls ekki
svo að kvennalistakonur væra al-
mennt á móti einkavæðingu en það
væri spuming hvað ætti að einka-
væða og hvemig. Það væri ekki
betra að einkaaðilar einokuðu en rík-
ið. Ennfremur vildi hún sem þjóðfé-
lagsþegn áskilja sér allan rétt til
mótmæla ef ætti að selja eigur sínar
á útsöluprís. Svavar Gestsson (Ab-
Rv) taldi fúrðu gegna að Össuri
Skarphéðinssyni þætti það fréttir að
það væri stjómarandstæðingum ekki
grandvallaratriði að vera á móti
einkavæðingu. Nú væri ekki svo að
Alþýðuflokksmenn væra á mótí öll-
um félagslegum rekstri. Þeir víldu
rétt eins og stjómarandstæðingar
meta hlutina hveiju sinni eftir að-
stæðum. Svavar gagnrýndi í nokkru
máli meint réttindabrot gagnvart
starfsmönnum sem kæmu fram í
frumvarpstexta ýmissa þeirra frum- _
varpa sem Iögð hafa verið fram um
einkavæðingu ríkisfyrirtækja. Ríkis-
stjómin hefði greinilega ekki unnið
sína heimavinnu. Hún gæti ekki selt
ríkisstarfsmenn á fætí út á hluta-
bréfamarkaðinn.
Laust eftir kl. 16. frestaði þingfor-
setí, Gunnlaugur Stefánsson, þessari
fyrstu umræðu um framvarpið og, _
sleit fundi.