Morgunblaðið - 12.11.1992, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 12. NÓVEMBER 1992
Aðferðir Edgars Willems við
tónlistarkennslu ungra barna
eftir Ingibjörgv
Ólafsdóttur
Kennsluaðferðir tónlistarfröm-
uðarins Edgar Willems miða að því
að leggja grunn að tónlistaruppeldi
sem stuðlar að alhliða þroska og
gerir einstaklingnum unnt að
kynnast tónlist á eðlilegan og auð-
veldan hátt, og þó umfram allt
með þeirri gleði sem er forsenda
þess að unna tónlist.
Edgar Willems fæddist árið
1890 í Belgíu og var bamakennari
að mennt. Auk þess lauk hann
námi frá Listaakademíunni í
Brussel og frá Tónlistarháskólan-
um í Genf, en í Sviss lifði hann
og starfaði æ síðan. Líf sitt helg-
aði hann kennslu og rannsóknum
á sviði tónlistar. Eftir hann liggur
Qöldi rita um uppeldis- og sálar-
fræði tónlistar, fagurfræði og
fleira. Með tónlistina að leiðarljósi
vildi hann stuðla að betri heimi og
betra mannlífí.
Grein þessi er byggð á fyrir-
lestri sem ég hélt á leikskólanum
Tjarnarborg vorið 1991, eftir að
hafa starfað þar um skeið við tón-
listarkennslu samkvæmt kenning-
um Edgars Willems. Þessum
kennsluaðferðum hafði ég kynnst
þegar ég bjó í Frakklandi fyrir
áratug.
Kenningar Edgars Willems
Willems vildi með aðferðum sín-
um leitast við að byggja tónlistar-
kennsluna á mannlegu eðli. Hann
taldi að ekki þyrfti aðeins að kenna
frumatriði tónlistarinnar sem slíkr-
ar, heldur ekki síður að takast á
við það sem liggur sjálfri tónlist-
inni til grundvallar. Þar taldi hann
að margt mætti ráða af eðlislægum
viðbrögðum ungra bama, því að
það sýndi sig að grundvallarþættir
tónlistar búa innra með einstakl-
ingnum, svo sem tilfinning fyrir
takti, almenn heymarskynjun o.fl.
í tónlist fylst skynjun, tilfínning,
skilningur og líkamleg ijáning.
Þessa þætti þarf því að mati WiU-
ems að nýta, þjálfa og þroska á
jákvæðan hátt. Þannig sé hin svo-
kallaða tónlistargáfa best kölluð
fram, vakin og efld á sama hátt
og þegar böm læra móðurmál sitt.
Þessi aðferð á að vera aðgengileg
öllum bömum og byggist á eðlileg-
um tjáningaraðferðum þeirra,
skynjun og eðlisávísun. Byijað er
á því að vekja áhuga bamsins á
hljóðum, tónum og hljóðfalli, og
örva um leið löngun þess til að tjá
sig. Þær kennsluaðferðir sem hér
er lýst á eftir em einmitt ætlaðar
til að örva eðlilega og þroska þá
eðlislægu hæfileika sem í flestum
bömum búa.
Willems leggur einmitt áherslu
á það í skrifum sínum að böm
fæðist með mikla hæfíleika sem
því miður fari oft forgörðum. Þessa
hæfíleika vildi hann fyrir alla muni
nýta.
• •
FORD-, CITROEN- OG
SAAB-EIGENDUR!
Nú er vetur genginn í garð og því er
tímabært að huga að ástandi
bifreiðarinnar.
Við bjóðum upp á alhliða ástandsskoðanir,
reglubundið eftirlit, vélaviðgerðir,
vélastillingar og olíuskipti.
Á verkstæði okkar starfa bifvélavirkjar,
sem búa yfir mikilli reynslu, eru vel
þjálfaðir og hafa það að markmiði að veita
viðskiptavinum sínum afburðaþjónustu.
Allar nánari upplýsingar
veitir móttökustjóri, Friðbjörn Jónsson,
í síma 91-681555
Bifreiðaverkstæði Globus,
Lágmúla 5
CITROEN
Aðferðin
Willems telur upphafíð skipta
öllu máli því þá greypast í undir-
meðvitundina þættir sem búið sé
að alla ævi. Sé undirstaðan ekki
rétt gjaldi menn þess æ síðan.
Hann vill einmitt að tónlistamám
felist f því að laða fram það sem
einstaklingnum sé eðlislægt. Tón-
listin sé ekki einangrað fyrirbæri
óháð manninum, eins og t.d. raun-
vísindi, heldur sé hún, eins og
reyndar aðrar listgreinar, tjáning
á eðli manna, tilfínningum og at-
gervi. Willems telur einmitt að
eðiisþættir eigi að nýta til frekari
þroska og að í hjóðunum og hljóð-
falli sé svo mikil fjölbreytni að
ekki þurfi að grípa til annarra
aðferða til að gera kennsluna
áhugaverða.
Willems ritaði m.a. röð af
kennsluleiðbeiningum, og ætlaðist
ekki til að þeim væri fylgt blint
eftir, heldur vorii þær samdar til
að gefa kennumm hugmyndir og
auðvelda þeim starf sitt. Hann taldi
skipta miklu máli að kennarinn
væri sjálfstæður, hugmyndaríkur
og skapandi í starfi sínu.
Hér á eftir ætla ég að lýsa í
stuttu máli hvemig kennslustund
eftir aðferðum Edgars Willems
gæti farið fram. Henni er þá skipt
í ijóra þætti sem skarast að meira
eða minna leyti:
1. Hlustun.
2. Hljóðfall.
3. Söngur.
4. Líkamshreyfingar með tón-
list.
Hlustun
Byijað er á-að reyna að vekja
og þroska heymarskynjun bams-
ins með því að láta það greina alls
kyns hljóð og örva þannig áhuga
þess á tónlist. Nota má ýmis konar
hljóðgögn, svo sem alls kyns bjöll-
ur, málmgjöll, ýmiss konar áslátt-
artæki, xýlófón, flautur af ólíku
tagi, svo sem fuglaflautur, og auð-
vitað margt fleira. Bömin sýna
þessu almennt mikinn áhuga, enda
má nota þessi hljóðgögn á marga
vegu. Inn í þetta má sfðan í leik
flétta fleiri þáttum, tónbilum, lag-
hendingum, leik að laghendingum
(improvisation), o.s.frv.
Willems hvetur einmitt til þess
að stimda slíkan leik að laghend-
ingum eða spuna allt frá upphafí.
Slíkur spuni sé ævinlega persónu-
legur og geti þess vegna hjálpað
til við að öðlast persónulega túlkun
síðar meir. í upphafí geti hann
verið stuttar, einfaldar laghending-
ar sem þurfi ekki að vera fullburða
eða réttar, heldur er aðalatriðið
að einstaklingurinn opni sig og
sýni fmmkvæði. Hér er um ein-
falda Ijáningu að ræða fremur en
einhveija lagasmíð.
Hljoðfall
Annar þáttur er þjálfun í hljóð-
falli.
Willems heldur fram að sumir
hafí góða eðlistilfínningu fyrir
hjóðfalli þótt flestir þurfí á góðri
þjálfun að halda. Yfírleitt nái menn
ekki góðu valdi á hljóðfalli með
vitsmunum einum saman heldur
þurfí að þjálfa það með líkams-
hreyfíngu. Fyrst og fremst séu það
hendumar sem best ráði við hljóð-
fall og því sé best að þjálfa þær
með alls kyns klappi og áslætti.
Það sé að vísu ekki alltaf auðvelt,
því að böm skorti oft hreyfíþroska
til að vinna úr hljóðfallinu. Því
verður kennarinn að geta verið
eins og bam með bömum, fær um
að laga sig eftir getu þeirra og
þeim anda sem í hópnum ríkir
hveiju sinni. Alls ekki má krefjast
af bömunum þess sem þau era
ekki fær um. Kennslan þarf að
byggjast upp skref fyrir skref, svo
að nemendanum fínnist námið alls
Ingibjörg Ólafsdóttir
„Willems vildi með að-
ferðum sínum leitast
við að byggja tónlistar-
kennsluna á mannlegu
eðli.“
ekki erfítt. Öllu máli skiptir að leið-
beina ekki ofan af háum stalli
kennarans, heldur að setja sig í
fótspor bamanna, því auðvitað
skynja þau best hvað þeim er sjálf-
um eðlilegt.
Það er hægt að fara í ýmsa leiki
með hljóðfall, þannig má t.d. slá
með hendi eða áhaldi á borð, ýmist
fast eða laust, með auknum eða
minnkandi styrk, hægt eða hratt
og svo framvegis. Eins og hægt
er að gera hljóðlíkingar um leið
og klappað er eða slegið. Það má
slá taktinn t.d. í vísum eða þulum
og leika sér með mál og hljóðfall
á ýmsan veg. Þannig er t.d. hægt
að koma bömunum smám saman
upp á lagið með að slá íjóra mis-
munandi þætti hljóðfalls um leið
og lag er sungið:
1. Hrynjandi (rythma).
2. Takt (tempó).
3. Ifyrsta slags takts.
4. Skiptingu í áttunduparta og
sextánduparta.
Söngur
Tónskáldið Joseph Haydn á ein-
hvem tíma að hafa sagt: „Finnið
tónlist yðar fallega laglínu og þá
mun hún gleðja, hvemig sem hún
er, því hún er sál tónlistarinnar,
líf og andi.“ í einradda laglínu
geta komið fram allir grandvallar-
þættir tónlistar og því þarf söngur-
inn að vera snar þáttur í náminu
frá upphafi. Hann er auðvitað
raunhæfasta leiðin til að þroska
eyra bamsins. Gott er að byija á
litlum auðveldum laghendingum,
gjaman þeim sem bömin þekkja
og vilja sjálf syngja. Síðan þarf
að kynna þeim lög sem höfða
sterkt til skynjunar á hljóðfaili og
eins lög sem henta vel til þjálfunar
á tónbilum og hljómum. Gott er
að gera sér lista yfír þau lög sem
unnið er með og kennslan miðuð
við getu og þroska bamanna. Will-
ems hvetur kennarann til að syngja
afslappað og eðlilega með bömun-
um og gæða tónana lífi og fegurð.
Ekki síst þarf að fá bömin sjálf
til að syngja afslappað og eðlilega.
Willems bendir á að þótt radd-
böndin framleiði hljóð eftir boðum
frá heilanum verði nákvæm tón-
myndun til með tilfínningalegu
næmi, sem þroskað er með skynjun
og skilningi á hlustun. Það er ekki
síst tilfinningin fyrir sambandi tón-
anna sem hér er um að ræða.
Eðlilegar líkamshreyfingar
með tónlist
Fjórði þátturinn er að fá bömin
til að hreyfa sig á eðlilegan hátt
eftir tónlist, ýmist ganga, hlaupa,
valhoppa, vagga sér og sveifla, eða
hreyfa sig á annan hátt sem böm-
unum er eðlilegt. Þannig era þau
fengin til að upplifa með líkaman-
um taktinn í lögum sem spiluð
era. Tónlistin má gjaman vera á
segulbandi, svo að kennarinn geti
gert hreyfingamar með bömunum.
Aríðandi er að fá þau fyrst og
fremst til að hreyfa sig í samræmi
við taktinn í laginu. Þannig má
t.d. taka lag í tvískiptum takti, fá
þau til að ragga sér frá öðrum
fæti yfir á hinn og fínna hvemig
þunginn flyst af vinstra fæti yfír
á þann hægri og til baka í sam-
ræmi við takt lagsins. Með þessu
er líka hægt að fá þau til að tjá
með líkamanum mismunandi
hugarástand, t.d. gleði, ró, ákafa,
spennu og svo framvegis.
Lokaorð
Hljóðfall — laglína — samhljóm-
ur, þessi þijú atriði mynda þrenn-
ingu eða samhverfu sem er undir-
staða allrar tónlistar. Þessi sam-
hverfa fellur að eðli manna, jafnt
í atferli, tilfínningum, skynjun og
skilningi.
I einu rita sinna kemst Willems
svo að orði: „Tónlistariðkun felur
í sér samræmda virkni. því þarf
frá unga aldri að þjálfa heymar-
skynjun og tilfínningu fyrir hljóð-
falli, þannig að einstaklingurinn
upplifír þessi atriði áður en hann
verður sér meðvitaður um þau.“
Það er ekki nóg að hafa vitsmuna-
lega þekkingu á tónlist, heldur
þurfa menn að geta bragðist við
henni af eðlisávísun, og því þarf
að örva þá þætti sem lúta að skynj-
un og tilfinningu eins og kostur
er. Fræðileg atriði eiga engan rétt
á sér nema sem framhald af þvi
sem menn hafa áður öðlast með
skynjun og upplifun. Þetta ferli er
undirstöðuatriði í listum og auðvit-
að mjög mikilvægt í kennslu. Því
má lýsa með þremur þrepum:
1. Að upplifa eitthvað.
2. Að fá tilfinningu fyrir því.
3. Að öðlast skilning á því.
Hljóðfæranám byggir á sömu
grandvallarreglum. Tónlistin hefur
forgang á undan hljóðfærinu og
lifandi þátttaka skiptir fyrr máli
en formleg fullkomnun.
Höfundur er píanókennari.
Fundur um viðskipti
Taiwans og Íslands
NÆSTI morgunverðarfundur Verslunarráðs Islands verður i Átt-
hagasal Hótels Sögu föstudaginn 13. nóvember kl. 8-9.30 um við-
skipti Taiwan við Evrópulönd á sviði iðnaðar, verslunar í víðtæk-
asta skilningi og fjárfestingar. Gestur fundarins og frummælandi
verður C.P. Chang forsljóri Euro—Asian Trade Organization á Taiw-
an.
Frummælandinn mun flytja er-
indi og svara fyrirspumum fundar-
manna.
Síðan 1980 hefur C.P. Chang
starfað hjá EATO sem hefur það
hlutverk að auka og treysta milli-
ríkjaverslun og viðskipti Taiwan og
Evrópulanda. EATO era sjálfstæð
samtök studd af ýmsum hagsmuna-
samtökum athafnalífsins, hátækni-
iðnaði Taiwan og ríkinu. C.P.
Chang er þekktur á sviði alþjóðavið-
skipta og eftirsóttur fyrirlesari.
Morgunverðarfundurinn með
C.P. Chang er opinn, en tilkynna
verður þátttöku fyrirfram til Versl-
unarráðsins.
(Úr fréttatilkynning)