Morgunblaðið - 23.01.1993, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1993

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Breyting til batnaðar
Fjármálaráðuneytið hefur
birt bráðabirgðatölur um
afkomu ríkissjóðs á síðasta ári.
Halli ríkissjóðs varð um þremur
milljörðum króna meiri en fjár-
lög gerðu ráð fyrir, eða 7,1
milljarður í stað 4,1 milljarðs.
Hins vegar varð hann minni
en útlit var fyrir á tímabili sl.
haust. Þá minnkaði hrein láns-
fjárþörf ríkisins á sl. ári um
helming, varð rúmlega 7,1
milljarður króna miðað við
rúmlega 14,6 milljarða árið
1991. Loks varð inneign á við-
skiptareikningi ríkissjóðs í
Seðlabankanum tæpir 2,5 millj-
arðar í árslok 1992, en ríkis-
sjóður skuldaði þar rúmlega 6,1
milljarð í árslok 1991.
Hallinn á ríkissjóði á síðasta
ári er mikill, en samt verður
að telja, að umskipti hafí orðið
í ríkisfjármálum miðað við árið
1991, en þá var hallinn 12,5
milljarðar. Þama munar 5,4
milljörðum. Ríkissjóðshallinn
1992 var 1,9% af landsfram-
leiðslu, en var 3% árið á und-
an. Umskiptin eru enn mikil-
vægari þegar haft er í huga
hversu mjög lánsfjárþörf ríkis-
sjóðs minnkaði árið 1991.
Niðurstöðutölur ríkisreikn-
ings síðasta árs sýna, að hallinn
varð 3 milljörðum meiri en fjár-
lög ársins gerðu ráð fyrir. Skýr-
ingamar felast í því, að tekjur
ríkissjóðs drógust saman um
rúma 2 milljarða króna frá fjár-
lögum (um 3,4%), einkum
vegna efnahagssamdráttarins,
en útgjöldin vora tæpum millj-
arði meiri (0,9%). Er það
minnsta frávik á útgjaldalið
fjárlaga um langt árabil. Út-
gjaldaaukann má m.a. rekja til
aukinna útgjalda vegna kjara-
samninga, hærri atvinnuleysis-
bóta og annarra tryggingabóta,
svo og aukinna greiðslna vegna
uppgjörs eldri búvörusamnings.
Þótt veralega hafí dregið úr
fjárlagahallanum á síðasta ári
miðað við árið á undan er hann
enn of mikill. Það er óviðun-
andi með öllu, að hallinn á
rekstri ríkisins nemi um 20
þúsund milljónum króna á að-
eins tveimur áram. Hann er
brúaður með lántökum og það
er dýrt. Alvarlegust eru þó
áhrifín á innlendan íjármagns-
markað, því þessi mikla eftir-
spurn ríkisins eftir lánsfé stuðl-
ar að háum vöxtum. Hátt
vaxtastig eykur og útgjöld rík-
isins sjálfs. Horfur era þó bjart-
ari nú í þessum efnum en verið
hefur, þar sem dregið hefur
bæði úr hallanum og annarri
lánsfjárþörf. Komið hefur fram,
bæði hjá forsætisráðherra og
fjármálaráðherra, að nú stefni
í, að ríkið taki til sín um 40%
af nýjum spamaði landsmanna
í stað 60% eins og verið hefur.
Það er umtalsverður árangur
og á að stuðla að lækkun vaxta.
Um árabil hefur ríkið brúað
hallann með erlendum lántök-
um, þótt dregið hafí úr því að
undanfömu. Skuldir íslendinga
við erlenda lánardrottna era
komnar á hættulegt stig að
mati forsætisráðherra. Enda
voru þær orðnar um 227 millj-
arðar króna um síðustu áramót
og nær 30% af útflutningstekj-
um landsmanna fara í afborg-
anir og vexti af skuldabyrð-
inni. Fari fram sem horfir verða
erlendar skuldir orðnar allt að
60% af landsframleiðslunni í
lok þessa árs.
Ríkisstjómin, Vinnuveit-
endasambandið og forstjóri
Þjóðhagsstofnunar hafa varað
mjög við erlendum lántökum
umfram það sem ráðgert er.
Áframhaldandi skuldasöfnun
er jafnvel talin ógna efnahags-
legu sjálfstæði þjóðarinnar og
bent er á ástandið í Færeyjum
í því sambandi, svo og að ekki
gangi lengur að skrifa neyzlu
samtímans á reikning komandi
kynslóða. Aðrir telja erlendar
lántökur réttlætanlegar, ef þær
ganga til arðbærrar fjárfest-
ingar í atvinnulífi.
Ýmsir hagfræðingar og
stjómmálamenn hafa haldið
þeirri kenningu á loft, að óhætt
sé að reka ríkissjóð með halla
í samdrætti til að örva efna-
hagslífíð og það sé beinlínis
æskilegt. Einnig sé réttlætan-
legt að hið opinbera taki lán í
sama skyni og hefur þetta m.a.
verið mjög til umræðu í Banda-
ríkjunum vegna fyrirhugaðra
aðgerða Clintons til að endur-
reisa efnahagslífíð þar í landi.
Á það hefur verið bent, að ríkis-
sjóðshalli í mörgum iðnríkjum
er meiri en hér á landi, svo og
að skuldahlutfall af landsfram-
leiðslu sé víða mun hærra en á
íslandi. Þetta er rétt eins langt
og það nær, en á móti kemur,
að íslenzkt efnahagslíf er miklu
viðkvæmara fyrir sveiflum en
flestra iðnríkjanna. Það gerir
einhæfni atvinnúlífsins og að-
eins ein atvinnugrein, sjávarút-
vegurinn, aflar mikils hluta
útflutningstekna.
Hér er komin ein af ástæð-
unum fyrir því, að íslendingar
eru komnir á yztu nöf í er-
lendri skuldasöfnun. Aflabrest-
ur eða verðfall á mörkuðum
geta leitt til þess að greiðslu-
byrði af erlendum lánum verður
óbærileg. Það er því rétt stefna
að hamla gegn frekari skulda-
söfnun utanlands og mikilvæg-
ur liður í því er að draga enn
úr ríkissjóðshallanum.
Ferðakönnun Félagsvísindastofnunar meðal erlendra ferðamanna
Tæplega 90% munu mæla
með landinu við vini sína
NIÐURSTÖÐUR úr viðamikilli könnun sem Félagsvísindastofnun hefur
unnið meðal erlendra ferðamanna hér á landi á tímabilinu 28. júní
1991 til 15. júní 1992 liggja nú fyrir. Könnunin náði til alls um 4.800
ferðamanna og skiptist þannig að endanlegur fjöldi svarenda að sumar-
lagi var 3.274, að hausti 484, að vetrarlagi 454 og að vori 476. Af
aðspurðum sögðu 4.146 eða 88,9% að þeir myndu mæla með íslandi
sem ákvörðunarstað við vini sína. Það helsta sem ferðamennimir sáu
jákvætt við landið var náttúran og fólkið en það helsta neikvæða var
verðlag á dryklqarföngum og mat en 69% töldu það of hátt. Hinsveg-
ar vekur athygli að þegar spurt var um verð á gistingu töldu 43,5%
að verðið væri viðunandi en 29,8% að það væri of hátt.
Ferðamálakönnun þessi er hluti
af stærra verkefni sem unnið er fyr-
ir ferðamálanefnd Norðurlandaráðs
og miðar að því að afla upplýsinga
um ferðaþjónustu á íslandi, Færeyj-
um og Grænlandi. Markmiðið er að
afla upplýsinga sem aðilar í ferða-
þjónustu í þessum löndum geta notað
í uppbyggingu og framþróun grein-
arinnar.
Niðurstöður könnunarinnar sýna
að almennt virðast mun fleiri karlar
en konur ferðast til íslands en þessi
munur verður áberandi yfir haust-
og vetrarmánuðina en á þeim tíma-
bilum voru rúmlega 70% þeirra sem
komu til íslands karlmenn. Að með-
altali voru ferðamenn allra árstíða
um fertugt en að sumartímanum
undanskildum virtist fíölga nokkuð
í þeim hóp sem var á aldrinum 36-45
ára en fækka að sama skapi þeim
sem voru 66 ára og eldri.
Þegar litið er á skiptingu ferða-
manna eftir markaðssvæðum kemur
í ljós að Norðurlandabúum og Norð-
ur-Ameríkönum fíölgar hlutfallslega
um helming þegar hausta tekur og
um veturinn en hlutur Suður-Evr-
ópubúa verður aðeins fjórðungur af
því sem hann var yfir sumarið. Minni
sveiflur virðast vera í fjölda ferða-
manna frá Norðvestur-Evrópu milli
árstíða.
Skipting eftir starfsstéttum
breytist á vetrum
Skipting hinna erlendu ferða-
manna eftir starfsstéttum breytist
mjög mikið yfir vetrarmánuðina
samanborið við sumarið. Markverð-
asta breytingin er sú að fólki úr
lægri- og millistéttum, það er iðnað-
ar- og tæknimönnum, heilbrigðis-
starfmönnum, kennurum, lífeyris-
þegum og húsmæðrum, fækkar um
allt að helming en stjómendum og
atvinnurekendum fjölgar aftur á
móti verulega. Breytingin í hlut sér-
fræðinga, háskólamenntaðra og
þeirra sem vinna skrifstofu- og þjón-
ustustörf er ekki eins einhlít en í
einhveijum tilfellum fíölgar í þessum
hópum á vetrarmánuðum. Nemendur
og stúdentar koma hér í álíka mikl-
um mæli sumar, vetur og haust en
þeim fækkar talsvert á vorin.
Tilgangur ferðarinnar er aftur á
móti eins og við mátti búast mjög
breytilegur eftir árstíðum og má
segja að sumarið einkennist af ferða-
mönnum sem eru í fríi en veturinn
einkennist af ferðamönnum sem
koma hingað til að sækja fundi og
ráðstefnur eða til að sinna viðskipt-
um eða rannsóknum. í niðurstöðum
segir svo: „Það vekur samt athygli
hversu margir komu hingað í frítíma
sínum yfír vetrarmánuðina, eða 28%
um haustið, 21% yfír háveturinn og
tæp 40% þeirra sem komu um vorið.“
Kostnaður 93-121.000 kr.
Viðdvöl ferðamanna hérlendis er
að meðaltali 13 dagar að sumri en
rétt undir 6 dögum að vetri og vori.
Kostnaður sá sem hver ferðamaður
hefur af dvöl sinni hérlendis er á
bilinu 93.000 til 121.000 krónur. í
samræmi við lengd dvalarinnar
leggja ferðamenn á sumrin í mestan
kostnað eða 121.000 kr. en ferða-
menn annarra árstíða eyddu á bilinu
93-96.000 krónum í sína ferð. Þessar
tölur snúast við þegar litið er á heild-
arkostnað hvers ferðamanns fyrir
hvern dag sem ferðin stóð. Þá er
kostnaður þeirra sem komu I sumar
um 13.000 krónur á dag að meðal-
tali en kostnaður þeirra sem komu
á öðrum árstíðum er á bilinu 22 til
30.000 krónur á dag að meðaltali.
Ef litið er á ýmsa þætti kostnaðar
ferðamanna kemur fram hvað gist-
ingu varðar að meirihluti svarenda
á öllum árstíðum verð hennar vera
viðráðanlegt. Af þeim sem telja verð-
ið of hátt eru sumarfarþegar hlut-
fallslega flestir en vetrarfarþegar
hlutfallslega fæstir. Síðan segir í
niðurstöðum: „Svarendur hinna ólíku
árstíða eru meira einróma í dómi
sínum þegar kemur að verðlagningu
matar og drykkjar en nálægt þremur
fjórðu hlutum svarenda allra árstíða
Aðgerðir gegn atvinnuleysi
eftirFriðrik
Sophusson
Að undanförnu hafa nokkrar um-
ræður orðið um þær efnahagsað-
gerðir sem ríkisstjórnin hefur efnt
til.og koma meðal annars fram í fjár-
lögum fyrir árið 1993. Opinber um-
ræða um þetta er eðlileg og æskileg.
Aðgerðimar eru mjög víðtækar og
koma öllum við. Það er hins vegar
nauðsynlegt að umræðan lendi ekki
á villigötum heldur beinist að kjama
málsins. Þess vegna vil ég svara hér
nokkrum þeirra spuminga sem oft
heyrast í þessari umræðu.
1. Af hveiju þurfti ríkisstjórnin
að grípa til aðgerða?
Það þarf varla að fara mörgum
orðum um þær efnahagsþrengingar
og það stöðnunartímabil sem við ís-
lendingar höfum gengið í gegnum
síðustu árin. Frá árinu 1987 hefur
hagvöxtur í iðnríkjum OECD aukist
um 15%. Á sama tíma hefur enginn
hagvöxtur orðið hér á landi og í tvö
ár í röð dregst landsframleiðslan
saman. í kjölfar þessarar stöðnunar
hefur störfum hér á landi fækkað
og atvinnuleysi því aukist.
Það getur engum komið á óvart
að stjómvöld freisti þess að bregðast
við þessum aðstæðum og snúa þess-
ari óheillaþróun við. Það er beinlínis
skylda stjórnvalda. Með efnahagsað-
gerðunum er fyrst og fremst verið
að styrkja stöðu íslensks atvinnulífs.
Aðeins þannig er raunhæft að hleypa
nýju lífi í íslenskt efnahagslíf. Ofl-
ugra atvinnulíf þýðir fleiri störf og
þar með minna atvinnuleysi. Þetta
er meginmarkmið efnahagsaðgerða
ríkisstjómarinnar.
Til viðbótar má nefna að aðgerð-
irnar stuðla jafnframt að minni þjóð-
arútgjöldum og þar með minni við-
skiptahalla. Þetta er mjög mikilvægt
atriði. Sumum finnst þetta kannski
svolítið fjarlægt og ekki koma sér
beint við. Staðreyndin er samt sú
að viðskiptahalli kemur okkur öllum
við, vegna þess að viðskiptahalli er
ekkert annað en ávísun á erlendar
lántökur. Erlend lán þarf að greiða
síðar. Þannig er reikningurinn send-
ur á framtíðina án þess að nokkur
trygging sé fyrir því að bömin okkar
séu í stakk búin til að borga brús-
ann, hvað þá að það sé réttlátt. Ríkis-
stjórnin hafnar þessari stefnu.
2. Hvað hefði gerst, ef ekki
hefði verið gripið til aðgerða?
í rauninni felst svarið við þessari
spurningu í því sem ég hef sagt hér
að framan. Ef ríkisstjómin hefði
ekki gripið til aðgerða væri útlitið
einfaldlega ennþá svartara en það
er. Samkvæmt nýjustu spá Þjóð-
hagsstofnunar er búist við 5% at-
vinnuleysi á yfírstandandi ári. Þetta
em skuggalegri tölur en við höfum
séð í áratugi.
Ef ríkisstjómin hefði ekki gripið
til sérstakra efnahagsaðgerða hefði
Þjóðhagsstofnun ekki spáð 5% at-
vinnuleysi heldur ennþá lakara at-
vinnuástandi. Það er auðvitað alltaf
erfitt að segja til um það hvað hefði
gerst ef þetta eða hitt hefði ekki
verið gert. Ég treysti mér ekki til
að nefna tölur um hugsanlegt at-
vinnuleysi ef ekki hefði verið gripið
til aðgerða. Ástæða er þó til að minna
á, að í skýrslu sem Alþýðusamband
íslands lagði fram síðastliðið haust
var talið að atvinnuleysi gæti farið
í 20-25% ef ekkert væri að gert.
3. Er hætta á að atvinnuleysi
verði jafnvel ennþá meira?
Ég hygg að fæstum í Finnlandi
hafí komið til hugar að svara hlið-
stæðri spumingu játandi fyrir þrem-
ur áram, árið 1990, þegar atvinnu-
leysi var um 3 'h%. I dag er atvinnu-
leysi í Finnlandi 16%. Þróunin í Sví-
þjóð er hliðstæð. Þar var atvinnu-
leysi 1 '/2% árið 1990. í dag er það 7%.
Þessi dæmi sýna okkur að skjótt
skipast veður í lofti og ekki er hægt
að ganga út frá því sem vísu að slíkt
geti ekki gerst hér á iandi. Þess
vegna vinnur ríkisstjómin markvisst
að því að koma í veg fyrir að við
lendum í svipuðum hremmingum.
Ábyrgð stjómvalda er mikil, en
ábyrgðin er einnig hjá aðilum vinnu-
markaðarins, sem semja um kaup
og kjör. Þjóðin verður öll að taka
þátt í baráttunni við atvinnuleysið
ef árangur á að nást.
4. Er rétt að taka erlend lán
til að „leysa málin“?
Það er sjálfsagt að taka lán, ef
verið er að byggja upp arðvænlegan
rekstur, sem staðið getur undir af-
borgunum og vöxtum. Öðru máli
gegnir um lán, sem ríkið tekur ein-
göngu til að búa til atvinnu án tillits
til þess hvort hún er arðbær eða ekki.
Upp á síðkastið hafa heyrst gam-
alkunnar raddir um það að leiðin út
úr efnahagsþrengingum okkar ís-
lendinga sé einfaldlega að taka meiri
erlend lán. Þannig sé hægt að forða
þjóðinni frá atvinnuleysi. Flestir
hugsandi menn verða áhyggjufullir,
þegar þeir heyra slíkar hugmyndir.
Fæstir trúa þvi að þær séu settar
fram í fullri alvöru. - Eða halda
menn virkilega að það leysi einhvern
vanda að slá víxil í næsta (erlenda)
banka!
Eftir alla þá umræðu sem verið
hefur að undanfömu um frændur
okkar Færeyinga og þær hremming-
ar sem þeir hafa lent í vegna óhóf-
legrar erlendrar skuldasöfnunar
hljómar það meira en lítið ankanna-
Iega að menn skuli ræða um aukna
erlenda skuldasöfnun sem leið út úr
efnahagsvandanum á íslandi.
Allar staðreyndir liggja fyrir í
þessu máli. Við eram komin út á
ystu nöf í erlendri skuldasöfnun.
Erlendar skuldir okkar hafa tvöfald-
ast á undanfömum tíu áram og þær
halda áfram að vaxa. Hvert manns-
barn skuldar 800.000 krónur í dag,
en skuldaði innan við 400.000 krón-
ur fyrir tíu áram. Fyrir örfáum áram
voru Færeyingar í sömu sporum og
við eram nú.
Við verðum að horfast í augu við
það að þurfa að vinna okkur út úr
vandanum sjálf. Við getum ekki
stöðugt ávísað á framtíðina, á bömin
okkar. Það er óábyrg afstaða, sem
leiðir til þjóðargjaldþrots.
5. Getur ríkissljórnin aukið
atvinnuna?
Ég nefndi áður að meginmarkmið
efnahagsaðgerðanna væri að skapa
raunhæfan og traustan grandvöll
fyrir varanlegum hagvexti. Aðeins
þannig gætum við dregið úr atvinnu-
leysi. Aðeins þannig gætum við
smám saman komið okkur upp úr
því erlenda skuldafeni sem íslenska
þjóðin hefur ratað í.
Þá er ekki síður mikilvægt að
draga úr hallarekstri ríkissjóðs. Halli
á ríkissjóði heldur uppi vöxtum í
efnahagslífinu. Háir vextir torvelda
endurreisn atvinnulífsins og gera
skuldugum heimilum erfítt fyrir.
Það er hins vegar deginum ljósara
að við ríkjandi efnahagsaðstæður er
afar erfítt að sameina þessi mark-
mið. Á fjárlögum fyrir árið 1993 er
þó leitast við að gera hvort tveggja
í senn. Áfram er dregið úr útgjöldum
ríkissjóðs, en jafnframt er lögð aukin
áhersla á þætti sem stuðla að auk-
inni atvinnu og hagvexti þegar fram
í sækir.
Þungamiðja efnahagsaðgerðanna
er stórfelld tilfærsla á sköttum. Að-
stöðugjald er fellt niður af fyrirtækj-
um og skattar á almenning hækka
að sama skapi. Samkeppnisstaða
atvinnulífsins batnar, rekstrargrand-
völlur fyrirtækjanna styrkist og
hamlað er gegn auknu atvinnuleysi.
Jafnframt tók ríkisstjórnin
ákvörðun um að verja Wi milljarði
króna til sérstakra atvinnuskapandi
framkvæmda. Þessar framkvæmdir
hafa verið í undirbúningi hjá Vega-
gerð ríkisins og fara af stað í vor.
Þá var í fjárlögunum ákveðið að
auka fjárframlög til rannsókna, þró-
unarstarfsemi og markaðsmála í því
L
MORGmjBLA£>il^^AUGA^DAGUft-^"JANÚAR 1993
27
Rýnt í kortið
í ókunnu landi vill vefjast fyrir ferðalöngum að rata rétta leið. Þá er eins
gott að hafa kort við höndina eins og þessar stúlkur hafa eflaust rekið sig á.
segja að verð á mat og drykk sé of
hátt hér á landi.“
Helsta umkvörtunarefni þeirra
ferðamanna sem tóku þátt í könnun-
inni var annarsvegar verðlag og
hinsvegar veðurfar en þetta eru einu
þættimir sem ná því marki að yfír
10% þeirra sem svöraðu á einhverri
árstíð sáu ástæðu til að nefna þá sem
eitthvað sem valdið hafí þeim von-
brigðum eða óþægindum meðan á
dvölinni stóð.
Náttúran og landið
Þegar spurt var um það sem helst
hefði vakið ánægju við dvölin á ís-
landi kom í ljós nokkur munur milli
árstíða. Náttúran og landið vora í
öraggu fyrsta sæti meðal þeirra sem
komu um sumarið og um vorið en
hjá haust og vetrarfarþegum nefna
hlutfallslega flestir fólkið sem vin-
gjamlegt og gestrisið.
Það se_m helst kom ferðamönnum
á óvart í Islandsferð þeirra var nokk-
uð breytilegt eftir árstíðum. Af þeim
sem komu að vori eða sumri nefnir
stærsti hópurinn náttúruna, yfírleitt
fegurð hennar en í öðru og þriðja
sæti eru veðráttan og ýmis sérkenni
íslenskrar náttúra. Meðal þeirra sem
koma að vetrarlagi skipar veðráttan
fyrsta sæti en verðlagið kemur þar
á eftir.
í lokin á niðurstöðum Félagsvís-
indastofnunar segir svo: „Yfírgnæf-
andi meirihluti svarenda allra árstíða
telur þrátt fyrir allt að þeir muni
mæla með íslandi sem ákvörðunar-
stað við vini sína, eða nálægt 90 af
hundraði þeirra sem komu um vetur-
inn og nálægt 95 af hundraði þeirra
sem komu um sumarið og haustið.
Nokkuð er um að menn svari spum-
ingunni játandi sem setji ákveðinn
fyrirvara við slík meðmæli og er al-
gengast að menn segist myndu vara
ferðamenn við háu verðlagi hér, en
um þriðjungur þeirra sem koma að
sumri og vori setja fynrvara við
meðmæli sín og segja ísland ekki
vera fyrir hvern sem er.“
Fjárhagsáætlun Garðabæjar samþykkt
26 milljónum var-
ið til fjölgunar
atvinnutækifæra
SAMKVÆMT nýsamþykktri fjár-
hagsáætlun Garðabæjar verður 26
milljónum króna varið til atvinnu-
skapandi verkefna á þessu ári. Þar
er bæði um að ræða fjárveitingu
til verkefna er leiða af sér fækkun
á atvinnuleysisskrá og fjárveitingu
til að skapa atvinnu fyrir skólafólk.
Samkvæmt fjárhagsáætluninni
era tekjur bæjarsjóðs á þessu ári sam-
tals áætlaðar 695,4 milljónir króna,
og af því era útsvör áætluð 506,6
milljónir, eða 72,8% af heildartekjum.
Á árinu er áætlað að veija 397,8
milljónum til framkvæmda, og er
helsta framkvæmd ársins áframhald-
andi vinna við byggingu Hofsstaða-
skóla, en fjárveiting til þess verkefnis
er 135 milljónir. Gert er ráð fyrir að
ljúka við uppsteypu á fyrsta áfanga
skólahússins á þessu ári, en áætlað
er að skólinn taki til starfa 1. septem-
ber 1994.
Meðal annarra framkvæmda í
Garðabæ er áframhaldandi gatnagerð
í Hæðarhverfí, en þar hefur á undan-
fömum áram verið úthlutað fjölmörg-
um lóðum fyrir einbýlishús, raðhús
og fjölbýlishús. Samtals er fjárveiting
til gatnagerðar 65 milljónir króna.
Mestum hluta útgjalda bæjarsjóðs
Garðabæjar er varið til fræðslumála,
eða 105,2 milljónum króna, sem er
20% af rekstrargjöldunum í heild.
Næst koma 73,9 milljóna framlög til
almannatrygginga og félagshjálpar,
eða 14% af rekstrargjöldunum, og til
æskulýðs- og íþróttamála er varið 69
milljónum, eða 13,1% af rekstrar-
gjöldum. Rekstrarafgangur sam-
kvæmt fjárhagsáætluninni nemur
167,9 milljónum, eða 24,2% af sam-
eiginlegum tekjum.
-----♦ ♦ ♦-----
Ríkisspítalar
5% lækkun
launa- og
rekstrargjalda
SPARNAÐUR á launum og öðrum
rekstrargjöldum ríkisspítalana
milli tveggja síðustu ára varð 360
milljónir eða yfir 5% skv. bráða-
birgðauppgj öri.
Ef framreiknuð eru launagjöld árs-
ins 1991 og borin saman við 4.370
milljóna króna launagjöld síðasta árs
kemur í ljós að um 220 milljónir króna
eða 4,8% lækkun er að ræða á milli
áranna. Sparnaður vegna yfirvinnu
er 8%.
Ef framreiknuð rekstrargjöld árs-
ins 1991 era borin saman við 2.173
milljóna króna rekstrargjöld síðasta
árs kemur í ljós rúmlega 140 milljóna
króna spamaður milli áranna á öðrum
rekstrargjöldum en launum. Sparnað-
ur hefur náðst í flestum liðum rekstr-
argjalda.
I
k
I
Friðrik Sophusson
„íslenska þjóðin þarf
síst á því að halda nú,
að sundrast í innri átök-
um. Þvert á móti verð-
um við að sameinast í
baráttunni gegn því böli
sem atvinnuleysið er.
Það er megininntak
efnahagsstefnu ríkis-
stj órnarinnar. “
skyni að treysta atvinnu. Jafnframt
var gengi íslensku krónunnar lækkað
í kjölfar gengislækkunar gjaldmiðla
helstu viðskipta- og samkeppnis-
þjóða til að koma í veg fyrir að sam-
keppnisstaða íslenskra atvinnu-
greina versnaði.
Allar þessar aðgerðir era til þess
fallnar að auka atvinnu. Það gerist
hins vegar ekki á svipstundu heldur
tekur nokkurn tíma. Hér er ekki
tjaldað til einnar nætur heldur reynt
að skapa varanlegan grundvöll.
6. Hafa skattar hækkað vegna
aðgerða rikisstjórnarinnar?
Eins og fram kemur í svari við
síðustu spumingu felast efnahagsað-
gerðimar m.a. í tilfærslu á sköttum
frá fyrirtækjum til einstaklinga.
Heildarskatttekjur ríkissjóðs aukast
hins vegar ekki, því að hér er eining-
is um tilfærslu að ræða. Þessi að-
gerð skerðir kaupmátt ráðstöfunar-
tekna heimilanna og dregur þannig
úr neysluútgjöldum þeirra, til
skamms tíma litið.
Það virðist vera útbreiddur mis-
skilningur að þetta hafi verið einhver
töfralausn sem ríkisstjórnin greip til
í skyndingu. Því fer víðs fjarri. í
þeim óformlegu viðræðum sem ríkis-
stjórnin átti við aðila vinnumarkað-
arins síðastliðið haust kom fram sá
skilningur hjá öllum aðilum að það
væri nauðsynlegur þáttur í hugsan-
legum aðgerðum að létta sköttum
af atvinnuvegunum og færa skatt-
byrðina yfír á einstaklinga. Þetta var
talið nauðsynlegt vegna þess að með
þessu er rekstrargrundvöllur fyrir-
tækja treystur án þess að um leið
sé grafíð undan afkomu ríkissjóðs.
Þess vegna þurfti að færa skattbyrð-
ina til, frá fyrirtækjum yfír á einstak-
linga. Að öðrum kosti blasti við stór-
kostlegt atvinnuleysi eins og Alþýðu-
sambandið benti á.
Það er því rétt sem haldið hefur
verið fram að skattbyrði einstaklinga
hafí þyngst. Um það er ekki deilt.
Með efnahagsaðgerðum ríkisstjórn-
arinnar var reynt að haga því þann-
ig til að hinir tekjulægstu yrðu fyrir
minnstri kjaraskerðingu. Það er hins
vegar rangt að heildarskattbyrðin
hafí aukist því að hér var um til-
færslu að ræða, ekki viðbótarskatt-
heimtu.
7. Hve mikið hefur
kaupmátturinn rýrnað?
Það er deginum ljósara að þegar
þjóðartekjur minnka um 8-9% á
mann eins og spáð er fyrir árin 1992-
1993 þá hlýtur kaupmáttur þjóðar-
innar að lýrna. Kjörin era að versna.
Fram hjá því verður ekki litið. Spurn-
ingin er aðeins: Hvemig bregðast
menn við þessum tíðindum?
Ríkisstjórnin hefur hafnað þeirri
leið að stinga hausnum í sandinn og
slá bara erlend lán. Það leysir engin
vandamál. Af því höfum við fengið
nóg á undanförnum árum og erum
reyndar að súpa seyðið af þeirri
óráðsíu hvern einasta dag. Þess í
stað hefur ríkisstjómin valið þá leið
að horfast í augu við vandann, taka
á honum strax.
Eins og ég hef lýst hér að framan
leiðir þetta til þess að kaupmáttur
almennings rýrnar. Um það er ekki
deilt. Þær efnahagsaðgerðir sem rík-
isstjómin hefur ákveðið hafa marg-
vísleg áhrif á efnahagslífið og þar
með á kaupmáttarþróun í landinu.
Breytingarnar era þríþættar. í
fyrsta lagi era ýmsar breytingar á
tekjusköttum, vaxtabótum o.fl. sem
talið er að rýri ráðstöfunartekjur
heimilanna um allt að 2% þegar
áheildina er litið. í öðru lagi era
ýmsar breytingar á sviði skatta- og
ríkisfjármála sem hafa áhrif á verð-
lag. Þessar breytingar koma út á
sléttu gagnvart kaupmætti. Þannig
er talið að niðurfelling aðstöðugjalds
muni lækka almennt verðlag um allt
að 1,5% á þessu ári. Á móti vega
verðlagsáhrif af breytingum virðis-
aukaskatts, hækkun bensíngjalds og
gjaldtöku í heilbrigðiskerfínu, sam-
tals um 1,5% til hækkunar á fram-
færsluvísitölu. í þriðja lagi eru svo
áhrif gengislækkunarinnar sem við
höfum metið í kringum 2%. Það er
hins vegar margt sem bendir til þess
að verðlagsáhrif hennar verði mun
minni.
Heildaráhrif efnahagsaðgerða rík-
isstjómarinnar á kaupmátt ráðstöf-
unartekna má þannig meta á bilinu
3-4%. Þessar tölur koma vel heim
og saman við nýjustu spá Þjóðhags-
stofnunar um að kaupmáttur ráð-
stöfunartekna muni dragast saman
um 5‘/2% á yfírstandandi ári. Til við-
bótar við fyrmefnd kaupmáttaráhrif
koma nefnilega áhrif erlendrar verð-
bólgu og vaxandi atvinnuleysis milli
ára. Þótt þessi kaupmáttarrýmun sé
vissulega nokkur er breytingin samt
miklu minni en oft áður. Til saman-
burðar má nefna að á áranum 1988-
1990 rýrnaði kaupmáttur ráðstöfun-
artekna um nálægt 15%.
Þessar tölur liggja allar fyrir.
Þetta eiga hagsmunasamtök að geta
reiknað á sama hátt og stjórnvöld.
Það er þess vegna ámælisvert að
fara fram með tölur sem gefa í skyn
að kaupmáttarrýrnunin sé miklu
meiri. Þær staðhæfingar standast
ekki. Sama hvernig menn reikna.
Lokaorð
Launþegasamtökin hafa á undan- á
förnum mánuðum staðið fyrir aug- .
lýsingaherferð í því skyni að hvetja |
fólk til að kaupa islenska fram- 3
leiðslu. Þetta lofsverða framtak var
til fyrirmyndar. í þessari viku efndi *
eitt stærsta verkalýðsfélagið til nýrr- j,
ar auglýsingaherferðar til að mót- ’
mæla þeirri kjararýmun sem orðið
hefur og búast má við á næstunni.
Sama daginn og fyrsta auglýsingin 1
birtist var gefín út dökk þjóð- j
hagsspá, þar sem sýnt er fram á að |
kaupmáttur ráðstöfunartekna rýrni
helmingi minna en sagði í auglýsifig- I
unni. Eðlilega er erfítt fyrir lands- j
menn að sætta sig tímabundið við
lakari lífskjör. Það þjónar hins vegar
vafasömum tilgangi að draga upp
dekkri mynd af ástandinu en það er i
í raun og vera. Afturkippurinn í at- |
vinnulífinu á sér að hluta til rætur |
í kyrrstæðri alþjóðlegri efnahags- *
lægð. Samdráttinn má einnig að -
veralegu leyti relqa til minnkandi |
afla og lægra markaðsverðs útflutn-
ingsafurða. Loks hefur umfra-
meyðsla og óhófleg skuldasöfnun á .
undanförnum áram þrengt mögu-
leika okkar til að takast á við erfíð- ' .
leikana. Vandinn verður hins vegar
ekki leystur með því að ýkja erfíð-
leikana og telja kjark úr fólki, eins
og gert er í áðumefndum auglýsing- i
um.
Aðalatriðið er §ð átta sig á að j
aðgerðir%ríkisstjómarinnar beinast 4
að því að efla atvinnulífíð. Markmið- -Jf
ið er að leggja grunn að bættum lífs- f.
kjöram þegar til lengri tíma er litið.
Tilgangurinn er jafnframt að koma :í
í veg fyrir að atvinnuleysið vaxi, eins *
og gerst hefur hjá nágrannaþjóðun- 4
um, sem eiga við sams konar vanda 3?
að etja. Með aðgerðum ríkisstjómar- ,%
innar er verið að skipta kostnaðinum J
af eflingu atvinnulífsins og barátt-
unni gegn atvinnuleysinu á milli '
þeirra sem hafa vinnu og njóta tekna.
íslenska þjóðin þarf síst á því að
halda nú, að sundrast í innri átökum.
Þvert á móti verðum við að samein- *
ast í baráttunni gegn því böli sem
atvinnuleysið er. Það er megininntak i
efnahagsstefnu ríkisstjómarinnar.
Höfundur er fjármálnráðherra.