Morgunblaðið - 24.01.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLíAÐIÐ SUNNUDAGUR 24’ MANÚAR 1993
Rannsóknir dr. Sigurðar Þor-
steinssonar veðurfræðings á
tölvulíkönum miða að því að
spá fyrir um veður af meira
öryggi en nú er gert
eftír Urói Gunnarsdóttur
ÁHUGI íslendinga á veðri hefur hingað til ekki endurspegl-
ast í rannsóknum á sviði veðurfræðinnar því leita þarf til
þriðja heimsins til að finna lönd sem leggja jafn lítið upp
úr slikum rannsóknum. En á þessu eru væntanlega að verða
breytingar því á veðurfræðirannsóknadeild Veðurstofunnar
er unnið að því að taka í notkun tölvulíkön fyrir skammtíma-
/eðurspár, sem vonast er til að komist í gagnið á þessu ári
eða því næsta. Nú eru allar tölvuspár um veður fengnar
eriendis frá en með því að vinna þær hérlendis verður hægt
að spá fyrir um veður af meiri nákvæmni en nú er gert.
Veðurfræðirannsóknadeild Veðurstofu íslands er vissulega
mikið heiti en að baki því er aðeins einn maður, dr. Sigurð-
ur Þorsteinsson veðurfræðingur.
Allar veðurspár, hvort
heldur er í útvarpi,
sjónvarpi eða dag-
blöðum, eru meira
eða minna byggðar á
tölvuútreikningum.
Til þessara útreikninga hafa verið
þróuð flókin tölvulíkön, sem keyrð
eru á hraðvirkustu tölvum sem völ
er á. „Gerð tölvulíkananna hefur
fleygt gífurlega fram á undanföm-
um árum, bæði vegna aukinnar
þekkingar og vegna hraðvirkari
tölva,“ segir Sigurður. Vegna þess
hve dýr þessi tölvubúnaður er, hafa
keyrslur á 3-10 daga spám ein-
göngu átt sér stað við örfáar stórar
veðurspámiðstöðvar erlendis.
„Tölvuspár frá þessum miðstöðvum
eru ómissandi leiðarvísar fyrir allar
veðurspár, þar á meðal á íslandi.
Samhliða þessu hafa þróast önnur
tölvulíkön, sem gefa nákvæmari
spár fyrir 6-36 klukkustundir, og
eru keyrð oftar á sólarhring. Slík
líkön eru aðlöguð að minni spá-
svæðum og í flestum vestrænum
löndum eru þau keyrð sérstaklega
enda kreíjast þau ekki eins mikils
tölvukosts og „meðaldrægu" líkön-
in. Sú hefur þó enn ekki orðið raun-
in á hér á landi, þrátt fyrir að spá-
kort frá erlendum veðurspámið-
stöðvum séu ekki fullnægjandi
vegna þess að þau gefa veðurþróun-
ina upp í of grófum dráttum. í þeim
er ekki tekið nægilegt tillit til
breytilegra aðstæðna hér á landi.
Áreiðanlegri veðurspár myndu
stuðla að auknu öryggi í lofti, á
láði og ekki síst á legi og draga
verulega úr tjóni vegna óveðurs.
Þannig munu þær spara verulega
ijármuni."
HIRLAM-líkanið fyrir
skammtímaspár
Árið 1985 hófu Norðurlöndin,
með stuðningi Norðuriandaráðs,
starfsemi sem kölluð var HIRLAM
(High Resolution Limited Area
Modelling). Tilgangur þessa verk-
efnis, sem unnið var í samvinnu
allra veðurstofa á Norðurlöndum,
var að smíða líkan sem hentaði fyr-
ir skammtímaspár í þessum lönd-
um. Auk Norðurlandanna eru ír-
land, Holland, Frakkland og Spánn
aðilar að verkefninu. „Því hefur
miðað vel og nú þegar nota veður-
stofur Danmerkur, Svíþjóðar, Finn-
lands og Hollands líkanið við dag-
legar veðurspár. Noregur, Irland,
Frakkland og Spánn nota enn líkön
sem þau hafa þróað sjálf. ísland
hefur frá upphafi tekið þátt í fjár-
mögnun verkefnisins með stuðningi
sínum við Norðurlandaráð en hefur
að öðru leyti ekki nýtt sér afrakstur
þessa samstarfs fyrr en á síðustu
tveimur árum. í fyrra fékk ísland
loks fulla viðurkenningu sem aðili
að HIRLAM-verkefninu og tekist
hefur að fá fjárhagsstuðning sem
mun auðvelda íslandi að tengjast
alþjóðlegum rannsóknum með það
fyrir augum að hagnýta þekkingu
og þróunarstarf fyrir íslenska veð-
urþjónustu."
Hvers vegna brugðust
tölvuspárnar?
Sigurður er doktor frá háskólan-
um í Ósló, en sérgrein hans er áhrif
fjalla á veðurlag. Hefur hann m.a.
rannsakað hvemig tölvulíkön nemi
áhrif ijalla og þróað líkön út frá
þeim rannsóknum. Við þróun tölvu-
líkana fyrir skammtímaspár hafa
Jón Egill Kristjánsson og Guðmund-
ur Hafsteinsson verið honum til
aðstoðar. Páll Bergþórsson veður-
stofustjóri hefur stutt þessar rann-
sóknir dyggilega og sýnt þeim mik-
inn áhuga. Jón Egill vinnur að rann-
sóknum á tölvulíkönum fyrir veð-
urfar við Los Alamos National
Laboratory í Nýju Mexíkó í Banda-
ríkjunum og Guðmundur er veður-
fræðingur á spádeild Veðurstofu
íslands. Jón Egill starfaði í einn og
ÓVEDUR Í AÐSIGI
Gervitunglamynd tekin kl. 15.30 2. febrúar 1991. Þarna er að mynd-
ast lægðin sem olli fárviðri á íslandi daginn eftir, en tjónið var metið
á 1-2 milljarða.
minni lægðin sem gekk yfir Færeyj-
ar og Austurland í byijun ársins
og var sú dýpsta sem mælst hefur
hér við land. Nokkru grynnri var
áðurnefnd lægð í febrúar 1991, sem
þó olli enn meira tjóni hér. „Með
því að rannsaka þá lægð, er ætlun-
in að skilja ferlin sem ollu þessu
óvenjulega fárviðri, óvæntri braut
lægðarinnar og hinum geysilega
veðurham austan við hana, sem
olli 1-2 milljarða tjóni. Þá viljum
við komast að því hvers vegna
tölvuspár brugðust en þetta óveður
kom veðurfræðingum nánast í opna
skjöldu."
Meðal þess sem fram kemur í
frumniðurstöðum, er hugsanleg
sameining háloftalægðar, sem nálg-
ast yfirborðslægðina, en hún mynd-
ast á skilum norður af Azoreyjum
2. febrúar 1991 og dýpkaði hratt.
Segir Sigurður að í tilraununum
hafi tekist mjög vel að spá geysi-
legri dýpkun lægðarinnar og þar
með þessu mikla fárviðri. Hins veg-
ar verði að rannsaka fleiri lægðir
til að hægt sé að meta til fulls
gagnsemi HIRLAM-líkansins.
Krappar lægðir til athugunar
Vegna sérþekkingar Jóns Egils
á meðhöndlun skýja og úrkomu í
tölvulíkönum og rannsókna Sigurð-
ar á áhrifum fjalla á loftstrauma
er Veðurstofa íslands orðin miðstöð
eins undirhóps HIRLAM-verkefnis-
ins sem fæst við að rannsaka krapp-
ar lægðir við Island. Hraðdýpkandi
lægðir, svo og krappar og fremur
litlar lægðir eru mikilvæg viðfangs-
efni hópsins bæði með tilliti til
fræðilegra og hagnýtra viðfangs-
efna.
Þá segir Sigurður það ekki síður
mikilvægt að hér á landi séu menn
með sérþekkingu á keyrslu tölvulík-
ana. „Veðurfræðingur sem starfar
við hefðbundna spáþjónustu getur
séð ef unnið er vitlaust úr gögnun-
um. Hann getur hins vegar ekki
breytt úrvinnslunni, til þess þarf
sérfræðinga sem skilja grundvallar-
þætti forritsins. En það er heldur
ekki hægt að ætlast til þess að einn
maður hafi yfirlit yfir allt líkanið,
rannsóknirnar hljóta að byggjast á
samstarfi fleiri manna.“
Veðurspár - tekjulind
veðurstofa
Það er nú raunhæfur möguleiki
að kaupa hraðvirka tölvu og hefja
keyrslu á líkaninu á þessu ári eða
því næsta. Kostnaður við tölvukaup
nemur einhveijum milljónum króna
og þá er ótalinn launakostnaður
starfsmanna, sem Sigurður telur
að ættu að vera þrír. „Sumir líta
svo á að nú þurfi aðeins að kaupa
nýja tölvu og setja svo allt í gang.
Kannski er þetta eitt dæmið um
þá „græjudellu“ sem íslendingar
hafa löngum verið frægir fyrir,"
segir Sigurður. Hann bendir á að
til að fjárfesting í tölvum skili sér,
verði að fylgja henni eftir með því
að styrkja veðurfræðirannsókna-
deildina svo að hún komist úr þeirri
fjárþröng sem hafi háð starfsemi
hennar. „Það eru fleiri íslendingar
en Jón Egill sem búa yfir þeirri
Morgunblaðið/Sverrir Vilhelmsson
—eru
hálfan mánuð, árið 1991, við að
koma líkaninu upp á tölvu á Veður-
stofunni, svo hægt væri að hefja
rannsóknir. „Tilgangurinn var ann-
ars vegar að kanna náið ákveðin
veðurfyrirbæri við ísland, til dæmis
fárviðrislægðina 2.-3. febrúar 1991
en hins vegar að kynnast líkaninu
svo hægt sé að meta hvaða gildi
það gæti þaft fyrir daglegar veður-
spár á íslandi," segir Sigurður.
Þekking hans á áhrifum Qalla á
lægðir nýtist einnig þegar meta á
landfræðileg áhrif á lægðir, t.d.
íslands og Grænlands.
Mönnum er sjálfsagt enn í fersku
Annars staðar eru veður-
fræðirannsóknadeildir
með stærri deildum veður-
stofa, en hér á landi er
deildin sú minnsta innan
Veðurstofu íslands