Morgunblaðið - 24.01.1993, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐnAálrNKftjÍÍdiyÍ V^'íMÍÖÁW^ lEA
QiaA.wi'-'JiDaoíf

ALKÓHÓLISMI OG HEIMILISLÍF
Feluleikir
eftir Súsönnu Svovnrsdóttur
Fjölskyldur alkóhólista hafa tilhneiging-u til að einangrast frá
umhverfi sínu og samfélagi. Þessi tilhneiging ágerist eftir því sem
sjúkdómurinn þróast og kemur fram í því að makinn hættir í
félagsstarfi, til dæmis líknarsamtökum, finnur sér afsakanir til
að þurfa ekki að hitta vini sína, eiginkonur hætta í saumaklúbb-
um, eiginmenn hætta að fara í veiðitúra, svo eitthvað sé nefnt.
Astæðan fyrir þessu er sú sjálfsblekking að hægt sé að stjórna
drykkjunni: „Ef ég er heima, get ég séð til þess að hann/hún
drekki ekki í kvöld.“ „Ég tek ekki þá áhættu að fara út í kvöld,
hann/hún gæti dottið í það.“
En auk þess sem meðvirki ein-
staklingurinn á heimilinu,
telur sig geta haft áhrif á neysl-
una, er hann svo upptekinn af
henni að hann hefur ekki löngun
til að hitta annað fólk. Það er
erfitt fyrir meðvirkan einstakling
að sitja innan um hóp af fólki og
vera stöðugt með hugann við alkó-
hólistann sinn heima. Það skapar
öryggisleysi, sá meðvirki verður
utan við sig, tekur ekki þátt í
samræðum og er eins og „hengd-
ur upp á þráð“. Á virku alkóhól-
ísku heimili eru allir „hengdir upp
á þráð,“ því þótt allir séu að reyna
að hafa áhrif á drykkjuna heima,
en láti eins og ekkert sé utan
heimilisins, vita allir að ofneysla
áfengis er ekki eðlilegur þáttur í
heimilislífí. Fólk er ekki heldur
almennt með það á hreinu hvenær
drykkja er orðin of mikil. Og á
heimili sem slíku, getur enginn
farið út fyrir heimilið til að spyrj-
ast fyrir um það. Það er vegna
þess að í rauninni skammast alkó-
hólistinn sín fyrir drykkjuna og
maki og böm skammast sín fyrir
alkóhólistann og fyrir að láta
hegðun hans yfír sig ganga. Það
er jú svo auðvelt að halda að mað-
ur geti borið ábyrgð á því hvernig
önnur manneskja hegðar sér,
meira að segja gagnvart manni
sjálfum. Og það er líklega kunnara
en frá þurfí að segja, að það er
ekki bara tengt alkóhólisma.
„Við leysum okkar vandamál
hér — innan veggja heimilisins."
„Við berum ekki vandamál okkar
á torg,“ eru mjög algengar yfirlýs-
ingar, jafnvel fyrirskipanir frá
alkóhólistum. Fjölskyldan er ofur-
seld því vandasama verkefni að
fela neysluna, fela ástandið á
heimilinu — sem verður átaka-
meira eftir því sem á líður. Að-
standendur alkóhólista hlýða skip-
uninni oft lengi vel, því þótt
ástandið sé slæmt og öllum líði
illa, em þessir allir svo hræddir
við alkóhólistann; hræddir við
andlegt og/eða líkamlegt ofbeldi
sem fylgir gjaman stjórnlausri
drykkju, þ.e. hræddir við reiði
alkóhólistans og skapsmuni. Eng-
inn þorir að leita sér hjálpar eða
upplýsinga og eftir því sem
ástandið versnar, verður skömmin
meiri vegna þess sem á sér stað
innan veggi heimilisins, þar til
ástandið er komið svo langt út
fyrir allt velsæmi að allir halda
að það mundi leggja fjölskylduna
í auðn, ef bara einhver vissi...
Þetta er vont veganesti handa
litlum bömum. í stað þess að for-
eldrarnir kenni þeim traust, kenna
þeir börnum sínum vantraust.
Börnin læra þarmeð að þau séu
ein í heiminum; ein með vanda-
mál sín, andvökur, hnút í magan-
um, ein með óttann, kvíðann, lyst-
arleysi — því á svona heimili tek-
ur enginn eftir hvernig bömunum
líður: Foreldramir eru of upptekn-
ir af átökum sínum og valdatog-
streitu. Alkóhólistinn stjórnar öllu
— þögninni líka, þótt makinn telji
sig svo mikinn klækjaref að hann
stjórni; einfaldlega vegna þess að
hann hefur tekið á sig alla ábyrgð-
ina. Hann sér um að heimilið líti
vel út, sér yfírleitt um fjármál,
þá litlu umönnun sem börnin fá
(sér til dæmis um að koma þeim
á réttum tíma í skólann). Það er
að segja, hann sér venjulega um
að þeir þættir sem snúa að heimin-
um utan heimilisveggjanna sé í
lagi. En hann stjórnar engu. Hann
hefur ekki einu sinni áhrif á neitt,
jafnvel þótt hann hegði sér eins
og herforingi í að láta ytri mynd-
ina líta vel út.
í feluleiknum er þögn og þögn-
in er ein tegund af lygi. Það er
ekki óalgengt á heimili alkóhól-
ista, að makinn segi börnum sín-
um að alkóhólistinn sé veikur,
þegar hann liggur timbraður í
rúmi sínu og kemst ekki til vinnu.
Bömin fá jafnvel þau svör að
þeim komi ekki við hvað að alkó-
hólistanum sé. Þau iæra að hætta
að spyija, tjáskipti á heimilinu
minnka. Dómgreind bamanna
segir þeim að ástandið sé ekki í
lagi, en meðvirka foreldrið segir
að allt sé eðlilegt. Börnin hætta
að treysta eigin dómgreind, vegna
þess að það er ekki eins sárt og
að hætta að treysta foreldrunum.
í barnshuganum væra það svik
og það er auðveldara að svíkja
sjálfan sig en foreldrana.
Þegar alkóhólistinn rís úr
drykkju, eða timburmönnum, er
skömm hans venjulega svo mikil
og börnin skynja það. Þau voga
sér ekki að spyrja hann að einu
eða neinu. Það er látið eins og
ekkert hafí í skorist.
Af þessum leik lærir barnið,
eins og fyrr segir, vantraust. Auk
þess lærir það ekki bara að leyna
tilfínningum sínum, heldur að
bæla þær, vantreysta eigin dóm-
greind, vantreysta öðram (jafnvel
líta á þá sem ógnun), verður hrætt
við að afla sér upplýsinga og að-
stoðar vegna vanlíðunar — bamið
hefur jú svo mikið að fela, og stöð-
ugt meira eftir því sem það eldist.
Ég heyrði einu sinni mann
segja:„Ég get ekki verið í Al-anon
— stöðu minnar vegna." Barnið
hans var vímuefnaneytandi sem
hafði farið í gegnum meðferð.
Faðirinn var svo upptekinn af því
að halda andliti gagnvart samfé-
laginu út af einhveiju starfsheiti,
að ekki einu sinni velferð barnsins
skipti máli. Hann var ekki tilbúinn
að læra það heiðarlega samskipta-
mynstur sem sonur hans hafði
lært í meðferð, til að hjálpa þeim
feðgum að byggja upp traust,
heiðarleika og heilbrigð sam-
skipti. Hann vildi umfram allt fela
vandamálið fyrir samfélaginu og
reyna að leysa vandann innan
heimilisins. Auðvitað verður vand-
inn hvergi annars staðar leystur,
en til þess þurfa allir heimilismeð-
limir að læra nýjar reglur, fá nýtt
sjónarhorn á samskiptin, læra
tækni til að breyta tilfínninga—
og tjáskiptum.
Því miður er afstaða eins og
þessa föður ríkjandi á heimilum
flestra virkra alkóhólista.' Hann
lítur á það sem svik ef fjölskylda
hans leitar sér hjálpar. Líklega
er ástandið verst þar sem alkóhó-
listinn hefur eitthvert starfsheiti
sem honum finnst merkilegra en
að vera manneskja. Starfsheiti
sem hann telur sig geta falið sig
á bak við, þvingað fjölskyldu sína
til hins sama — annað eru svik
við hann. Það merkilega er að fjöl-
skyldan er svo ofurseld þessu
brenglaða gildismati, að henni
dettur yfirleitt ekki í hug að svíkja
foreldri sitt.
Þegar svo einhver fjölskyldu-
meðlimurinn leitar sér hjálpar, er
honum gjaman útskúfað úr fjöl-
skyldunni, allavega af þeim sem
ekki era tilbúnir til að taka málið
til endurskoðunar. Oft er það svo
að fjölskyldan kann leikinn orðið
svo vel, að þegar alkóhólistinn
sjálfur, gefst upp og ákveður að
leita sér hjálpar, er það hann sem
fjölskyldan hafnar. Hún er sjúk
og kann ekki þann heilbrigða
hugsunarhátt og samskiptamynst-
ur sem menn læra í áfengismeð-
ferð. Því er það sorglegt að hér á
landi er ekkert meðferðarprógram
sem gerir ráð fyrir að fjölskyldan
taki þátt í því með alkóhólistanum.
Fjölskyldan sem hefur fengið að
taka þátt í niðurrifínu, fær ekki
að vera með frá byijun í uppbygg-
ingunni og er ekki gert ljóst hvaða
áhrif drykkjan hefur haft á sálar-
líf allra á heimilinu.
JANÚARTILBOÐ RV
REKSTRARVORUR
fyrir skrifstofuna
Sparaðu og nýttu þér janúartilboð RV
Stgr. m. VSK.:
Bréfabindi ---—-------------------:.u.' 188,-
L-plastmöppur, 100stk. ...................... 756,-
RV-ljósritunarpappír, 5x500 blöð------------- 1.295,-
Auk þess bjóðum við upp á disklinga,
tölvupappír, faxpappír ofl.
Hreinlega allt til hreinlætis og margt, margt ffleira
fyrir stofnanir, fyrírtækí og heimilí.
Opiðfrákl. 8.00-17.00
Þekking - Úrval - Þjónusta
REKSTRARVÖRUR
Réttarhálsi 2 - Sími: 91-685554 - Fax: 91-687116
Meiriháttar útsala í báðum verslunum okkar
35-60%
afsláttur
Dæmi um verð:
Dömudeild:
Kjólar frá 4.900
Síð pils frá 1.900
Skór frá 2.900
Herradeild:
Rúllukragabolir frá 1.700
Skór frá 3.500
Skyrtur frá 1.500
Jakkaföt nú 14.900
Laugavegi.s. 17+40
Kringlunni, s. 689017