Morgunblaðið - 24.04.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. APRÍL 1993
Óður til gleðinnar
eftir Ragnar
Agústsson
Í síðasta tölublaði fyrir páska birti
Morgunblaðið grein eftir Ingólf Guð-
brandsson er hann nefndi: „Að kanna
Kristján í New York.“ Greinin segir
frá hópi íslendinga er tók sér ferð á
hendur til New York til þess að hlýða
á Kristján Jóhannsson syngja í
Metropolitanóperunni 17. mars síð-
astliðinn. Kristján var að þreyta
frumraun sína í virðulegasta óperu-
húsi heims. Ingólfur rifjar upp í
greininni nokkur atriði úr listaferli
jámsmiðsins frá Akureyri uns hann
stendur fulimótaður listamaður í
sviðsljósinu á Metropolitan með
fagnaðarlæti áheyrenda í eyrum.
Eftirvænting íslendinganna er mikil.
Getur þetta raunverulega gerst? Um
páskana fengum við, í sjónvarpinu,
staðfestingu á glæsilegum sigri
Kristjáns.
Hjá fámennri þjóð vex einstakling-
urinn úr þröngu persónubundnu
umhverfi, tengdur ósýnilegum
streng, sem hann losnar ekki við síð-
ar þótt hann klífi á hæsta tind jarð-
ar. Hann syngur fyrir okkur, en hann
syngur líka í okkur. Við stöndum
með honum á sviðinu og syngjum
þar sem hann syngur. Með honum
erum við þjóð og hvort sem okkur
líkar betur eða verr þá verður Krist-
ján alltaf Kristján hversu fjarri átt-
högum sínum sem hann syng-
ur... Já, jafnvel þótt hann komi til
með að syngja betur en heimstenór-
inn sjáifur — Caruso.
Við lestur greinarinnar rifjaðist
upp fyrir mér atvik frá þeim tíma
er ég var að taka við innheimtu hijóð-
rita fyrir Landsbókasafn íslands. Lög
um skylduskil hljóðrita til safnsins
eru frá árinu 1977. Jafnframt því
sem safnið hefur veitt viðtöku hljóð-
ritum þeim, sem síðan hafa komið
út, og gert harða hríð að innköllun
þeirra, hefur þess verið freistað að
safna einnig eftir föngum eldra efni
og orðið þar talsvert ágengt.
Meðal fyrstu verka minna var að
hafa samband við Ingólf Guðbrands-
son, en hann hafði þá nýlega orðið
að hætta stjóm Pólyfónkórsins, en
hafði áður gefið út merkar hljóðritan-
ir með kórnum. Jngólfur brást ljúf-
mannlega við, lofaði að athuga er-
indi mitt og sagði mér að hafa sam-
band við sig síðar, sem ég gerði. Þá
hafði Ingólfur tínt saman síðustu
eintök hljóðritanna og var fús til að
afhenda safninu þau til varðveislu.
Ég fór á fund Ingólfs og veitti þeim
viðtöku. En þegar ég stóð þar á gólfí
með fangið fullt af söng og veglegt
afmælisrit, sem kórinn hafði gefið
út, varð mér ljóst að efnið var meira
að vöxtum en ég hafði ætlað. Mér
hafði láðst að taka með mér viðeig-
andi umbúðir til flutningsins. Ég man
að Ingólfur leit alvarlegur á mig þar
sem ég stóð í vandræðum mínum
um leið og hann mælti: „Er þér ljóst
hversu mikil verðmæti þú ert með í
höndunum?" Ég gat fáu svarað. Að
vísu flugu mér í hug nokkrir tugir
þúsunda en ég vissi að það voru
ekki peningaupphæðir sem Ingólfur
átti við. List er ekki mæld eftir fyrir-
höfn eða fé. Önnur viðmiðun var þó
ekki auðfundin, að minnsta kosti
fyrir leikmann eins og mig. Á þessum
tíma störfuðu hérlendis ýmsir efni-
legir listamenn en samanburður er
vandfundinn við hið óborganlega.
Og þá var Kristján Jóhannsson enn
óleyst, gáta og Sigrún Eðvaldsdóttir
hafði ekki eignast fiðluna góðu.
Tónlistarleg afrek eiga sér ekki
langa hefð hér á landi. Segja má að
saga íslenskrar tónlistar hefjist fyrst
fyrir einni og hálfri öld með Pétri
Guðjónssyni, organista, árið 1840.
Og eins og flest nýmæli var hún
talin létt í lófa og þróaðist hægt. Frá
síðustu öld þekkjum við aðeins fáein
nöfn: bræðuma Jónas og Helga
Helgasyni, Sveinbjöm Sveinbjörns-
son, séra Bjarna Þorsteinsson, Brynj-
ólf Þorláksson, Magnús Einarsson
og nokkra fleiri. Tími þessara manna
fór að miklum hluta í æfingar nýliða
og að reyna að vekja skilning al-
mennings og áhuga. Okkar öld má
því teljast upphafsöld íslenskrar tón-
sköpunar. Þá fara persónuleg áhrif
fmmkvöðlanna að koma í ljós og ný
nöfn að bætast við: Pétur Jónsson,
Stefán íslandi, María Markan, Sigfús
Einarsson, Árni Thorsteinsson, Jón
Laxdal og Sigvaldi Kaldalóns svo
nokkrir séu nefndir. Þróunin verður
örari eftir að Ríkisútvarpið tekur til
starfa um 1930. Við útvarpið hafa
unnið af smekkvísi margir mætir
menn gott starf. Ég nefni af handa-
hófi nokkur nöfn: Pál ísólfsson, Árna
Kristjánsson, Hallgrím Helgason,
Jón Þórarinsson, Guðmund Jónsson,
Þorstein Hannesson, Jón Múla og
núverandi tónlistarstjóra Guðmund
Emilsson. Þar hafa komið fram inn-
lendir og erlendir listamenn og marg-
þættir straumar hnigið með öldum
ljósvakans út um ailt land. Árangur
verður þá fyrst metinn þegar al-
menningur hefur lært að njóta vand-
aðrar listar og tónlistarskólar hafa
þjálfað hóp nemenda í kunnáttu og
leikni. Hvar ætli Kristján Jóhannsson
stæði núna ef Sigurður Demets hefði
ekki verið ráðinn að Tónlistarskóla
Akureyrar á sínum tíma?
í fámenni okkar skiptir það höf-
uðmáli, ef horft er til stórra afreka,
að hver einstaklingur, og þjóðin í
heild, grafí ekki pund sitt í jörðu.
En þegar best tekst til og áhugi og
þor er fyrir hendi þá stendur fátt í
vegi. Við eigum nú fjölmargt hæfi-
leikafólk, á sviði tónlistar, sem stað-
ið getur jafnfætis öðrum hvar sem
leitað er meðal þjóða. Þetta er ekki
síst að þakka vökumönnum, sem
aldrei hafa látið deigan síga, heldur
sameinað hæfileika og þrotlaust
starf. Ferð íslendinganna í Metro-
Ragnar Ágústsson
„Ingólfur rifjar upp í
greininni nokkur atriði
úr listaferli járnsmiðs-
ins frá Akureyri uns
hann stendur fullmót-
aður listamaður í sviðs-
ljósinu á Metropolitan
með fagnaðarlæti
áheyrenda í eyrum.“
politanóperuna, til þess að hlusta á
og styðja við Kristján Jóhannsson
er aðeins gott dæmi um áhugastarf.
Og aftur verður mér hugsað til orða
Ingólfs Guðbrandssonar er hann af-
henti mér hljóðritanir Pólyfónkórs-
ins. Ætli okkur sé öllum ljóst hvaða
verðmæti felast í höndum þjóðar
okkar? Ef afl þeirra nýtt sem skyldi?
Og ætli okkur sé öllum ljóst hve
mikið og óeigingjarnt starf liggur
að baki þeirra afreka sem við hömp-
um mest? Þar hafa listamennirnir
sjálfir lagt mest af mörkum. Við hin-
ir, sem þó njótum afreka þeirra, höf-
um oftar en skyldi gleymt háttvísi
okkar að búa þeim starfsskilyrði og
meta verk þeirra að verðleikum.
Nýstofnað Tónlistarráð íslands á að
verða meira en hrópandi í eyðimörk.
í Þjóðarbókhlöðu þarf að búa vel að
aðgengilegri tónlistardeild þar sem
hljóðritanir verða varðveittar og
skráðar og hlustun gerð auðveld fyr-
ir almenning og fræðimenn. Sagna-
ritarar komandi tíma þurfa að verða
sér betur meðvitaðir um það, en ver-
ið hefur, að fleira er söguefni en
bókmenntir einar.
íslensk tónverkamiðstöð og Menn-
ingarmiðstöð Gerðubergs hafa und-
anfarið séð um vandaða tónlistarút-
gáfu auk hinna tveggja stóru útgáfu-
fyrirtækja, Skífunnar og Steina, sem
þrátt fyrir aðþrengda skattlagningu
hafa unnið mikilvægt starf og gerst
arftakar Fálkans, Hljóðfæraverslun-
ar Sigríðar Helgadóttur og Svavars
Gests. Og einhvers staðar í draumi
framtíðar bíður óbyggt tónlistarhús
úti við Sundin blá. Hér vantar ekki
útréttar hendur er bíða eftir starfi.
Það má gera draum að veruleika og
búa tónlistarlífinu verðuga aðstöðu.
Náttúrufegurð landsins, aldalöng
gestrisni og listalíf ættu að geta orð-
ið aðdráttarafl mönnum annarra
þjóða er vildu sækja okkur heim eins
og gróna vin utan frá hrjáðum heimi.
Nú hefur frést að stórstjörnur á borð
við Ashkenazy og Kristján Jóhanns-
son ætli að láta til sín heyra á Lista-
hátíð í Reykjavík. Þeir munu gera
heimslist að heimalist. Það er vel og
ég er þess fullviss að ferðaskrifstofur
eru reiðubúnar til að greiða götu
erlendra gesta er hingað vildu koma
til þess að njóta með okkur þess sem
við höfum best fram að bjóða. En
hvar er stolt okkar og höfðingslund?
Hvenær rís hér tónlistarhús sam-
bærilegt við slík hús meðal þjóða?
Hvað ætli sá dagur heiti er við mun-
um sópa stéttir og opna dyr svo
hægt verði að bjóða til stofu?
Höfundur er starfsmaður
Landsbókasafns íslands.
Þegar Biblían varð
almenningseign, II
eftirFelix Ólafsson
í Morgunblaðinu 27. mars sl.
birtist eftir mig grein með sömu
fyrirsögn og nú, þar sem vakin er
athygli á nýútkominni bók um
Ebenezer Henderson og Hið ís-
lenska biblíufélag. í lokakafla
greinarinnar get ég þess stuttlega,
hvers vegna apokryfu ritin svo-
nefndu hafi ekki verið að finna í
Biblíu Hendersons og ég minnist í
því sambandi á ummæli sr. Árna
Bergs Sigurbjörnssonar í grein, sem
nefnist Apokryfar bækur Gamla
testamentisins í Ritröð guðfræði-
deildarinnar 1990.
Þar er um ritgerð að ræða, sem
fyrst og fremst varðar biblíulega
guðfræði, en við lestur hennar hafði
ég sett spurningarmerki við fáein
atriði sögulegs eðlis. Þetta hefur
sr. Árna mislíkað (sjá Morgunblaðið
1. apríl sl.) þótt ég eigi erfitt með
að skilja þau viðbrögð. Hélt ég satt
að segja, að það væri ósk allra
fræðimanna, að rit þeirra, stór eða
—
GÆÐAfLÍSARÁGÓÐUVEEÐI

IJ _ V UL 1H
¥] IIS- 4
Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 67 48 44
smá, vektu umtal eða umræður.
Reyndar hafði ég aðeins þetta að
segja um ritgerð sr. Áma: „Þar
skrifar sr. Árni Bergur Sigurbjöms-
son um apokryfu ritin og getur sér
þess meðal annars til, að það hafi
verið að kenna skoskum áhrifum,
að Henderson hafði ekki rit þessi
með. Rangt er það. Eins og fyrr
segir hafði Henderson engin áhrif
á gerð útgáfunnar og Skotar,
Biblíufélagið í Edinborg, heldur
ekki.“
Allir geta séð af þessu, að ég er
ekki að ráðast að sr. Árna eða halda
því fram, að hann fari með getgáL*
ur og rangfærslur, eins og hann
sjálfur orðar það. En nú neyðist ég
til að hafa ofurlítið fleiri orð um
þau atriði í ritgerð sr. Árna, sem
ég hafði sett spurningarmerki við.
1. Á bls. 22 í guðfræðiritinu
kemst hann þannig að orði: „Hafði
Henderson umsjón með prentun og
útgáfu þessarar íslensku Biblíu sem
var miklum erfiðleikum háð vegna
dýrtíðar og pappírsskorts sakir
styijaldarinnar sem þá geisaði."
Athugasemd: Henderson hafði
umsjón með prentun Biblíunnar og
frágangi á tímabilinu frá september
1812 og þar til verkinu lauk í febrú-
ar 1814. — Biblíuféiagið hafði hins
vegar þegar vorið 1807 samþykkt
að gefa Biblíuna út á íslensku á
kostnað félagsins með þeim skilyrð-
um, sem lög félagsins settu fyrir
starfsemi þess. — John Paterson
sá um allan undirbúning verksins
og annaðist allar bréfaskriftir í því
sambandi uns hann hélt til Rúss-
lands sumarið 1812 en Henderson
til Danmerkur. Og þá var prentun
Gamla testamentisins vel á veg
komin._
2. Á bls. 24 segir sr. Árni:
„Breska og erlenda Biblíufélagið
styrkti einfaldlega ekki útgáfu
Biblíunnar með apokryfu ritunum.
Það hafði þó ekki amast við þeim
bókum fyrstu árin sem það starf-
aði. En í félaginu áttu skosk biblíu-
félög mikil ítök og þar voru kalv-
ínsk áhrif að vonum mjög sterk.“
Athugasemd: Hér erum við sr.
Ámi Bergur a.m.k. alveg sammála
til að byija með. Breska biblíufélag-
ið styrkti ekki Biblíuútgáfur með
apokryfu ritunum. Það var ófrávíkj-
anleg stefna félagsins frá upphafi
og hún var í samræmi við þá skoð-
un kalvínista síðan um daga siða-
skiptanna, að apokryfu ritin ættu
ekki heima í Bibtfunni. Á fyrstu
árum félagsins fóru öll viðskipti
breska félagsins við erlend félög
fram með mikilli vinsemd, enda var
breska félaginu þá stjórnað af
tveimur ágætismönnum, John Ow-
en, anglikönskum presti, og Karl
Fr. Steinkopf, þýskum presti í
London.
Hér verð ég að fá að skjóta því
inn, að prentvillupúkinn hafði verið
að verki, þegar fyrri greinin mín
var prentuð. Hafði hann fellt úr
hálfa setningu í síðasta kafla grein-
arinnar, en þar átti að standa sam-
kvæmt handriti því, sem ég sendi
blaðinu: „Að vísu hafði breska fé-
lagið sett það skilyrði frá upphafi,
að fjármuni þess mætti aðeins nota
Felix Ólafsson
Hélt ég satt að segja,
að það væri ósk allra
fræðimanna, að rit
þeirra, stór eða smá,
vektu umtal eða um-
ræður.
til þess að prenta og dreifa reglurit-
um Biblíunnar, hvort heldur var í
Bretlandi eða erlendis. Það gilti
einnig um þær útgáfur á íslensku,
sem prentaðar voru á kostnað
breska félagsins." Þar með erum
við komin að síðasta atriðinu.
3. Á bls. 24 heldur sr. Árni áfram:
„Það var vísast fyrir skosk áhrif
að Biblían sem Henderson dreifði
hér á landi 1814 og 1815 var án
apokryfu bókanna.“
Athugasemd: „Rangt er það“,
skrifaði ég í grein minni og verð
ég að halda fast við þá staðhæf-
ingu. Það var einfaldlega farið eftir
gildandi reglum, hvað þetta snertir.
Ekkert biblíufélag á Norðurlöndum
fékk nokkru sinni styrk til þess að
gefa út Biblíu með apokryfu ritun-
um. En geta má þess til fróðleiks,
að þegar breska og erlenda biblíufé-
lagið var 50 ára 1854 hafði það
látið prenta á sinn kostnað 20.848
Biblíur á dönsku (án apókryfu rit-
anna) og 140.934 testamenti á
dönsku. Sama ár varð danska félag-
ið 40 ára, en það hafði þá náð að
dreifa 230.256 helgum ritum, Biblí-
um, testamentum og einstökum rit-
um. Svipaða sögu mætti segja um
annarra þjóða biblíufélög.
Loks þykir mér vera gert of mik-
ið úr hlut Skota með fyrmefndum
ummælum sr. Árna. Skotar höfðu
snemma sýnt málstað íslendinga
áhuga og þeir studdu útgáfustarfið
einnig með beinum fjárframlögum,
sem þó voru ekki sérstaklega stór.
Biblíufélagið í Edinborg var stofn-
sett 31. júlí 1809, en það ár voru
samtals stofnuð 4 skosk biblíufélög.
Þetta voru deildarfélög, sem störf-
uðu fyrir móðurfélagið í London.
Seinna varð félagið í Edinborg þó
sjálfstæðara. Þegar deilan um
apokrýfu ritin hófst fyrir alvöru
árið 1824 voru róttækir Skotar í
fremstu röð, einkanlega Robert
Haldane og þeir sem fylgdu honum
að málum bæði í Skotlandi og á
meginlandi Evrópu, einkum í
Frakklandi. Þá hörðnuðu átökin
fyrir alvöru og þá var ekki lengur
verið að deila um fjárveitingar fé-
lagsins eingöngu, heldur hvort fé-
lagið gæti yfir höfuð haft samstarf
við biblíufélög, sem krefðust þess
að apokrýfu bækumar væm í Biblí-
um þeirra.
Læt ég hér staðar numið. En hér
er um mikið og athyglisvert mál
að ræða, sem hlýtur að vekja marg-
ar og mikilvægar spurningar í huga
þeirra, sem unna Biblíunni og vilja
efla áhrif hennar.
Höfundur er prestur í
Kaupmannahöfn.