Morgunblaðið - 24.04.1993, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. APRÍL 1993
43
Hjónaminning
Bjami Bjamason og
Sigurbjörg Einarsdótt
ir, Vestmannaeyjum
Bjarni
Fæddur 12. nóvember 1903
Dáinn 9. apríl 1993
Sigurbjörg
Fædd 27. apríl 1910
Dáin 1. september 1987
í dag er kvaddur frá Landakirkju
í Vestmannaeyjum Bjarni Bjarna-
son dýralæknir, verkamaður og
fræðimaður, ásamt með öðru. Áður
var Sigurbjörg Einarsdóttir, eigin-
kona hans, jarðsungin frá Landa-
kirkju hinn 12. september 1987, en
eigi fjallað um hana í minningar-
grein þá. Þeirra er nú beggja minnst
með þessum minningarorðum.
Sigurbjörg var fædd á Krossi í
Landeyjum í Rangárvallasýslu hinn
27. apríl 1910, dóttir hjónanna Ein-
ars Nikulássonar, bónda á Krossi
og síðar á Búðarhóli í sömu sveit
og Valgerðar Oddsdóttur. Varð
þeim hjónum níu barna auðið, en
sex þeirra komust til fullorðinsára;
[ þau Kristjana, Siguijón, Óskar,
Guðný, Sigurbjörg og Oddrún, sem
lifir systkini sín öll.
Sigurbjörg naut hefðbundinnar
alþýðumenntunar eins og hún gerð-
ist á íslenskum sveitaheimilum í
upphafi aldarinnar, en hún þótti
góðum gáfum gædd, greind stúlka
og síðar mikil dugnaðarkona til
allra starfa, innan heimilis sem og
utan, svo að eftir var tekið. Sigur-
björg var hávaxin kona, björt yfirlit-
um og fríð sýnum. Er mér minnis-
stætt hversu ljósa og slétta húð hún
bar á sínum efri árum, og þegar
ég hafði orð á því við hana, skýrði
hún það með því að hún tæki lýsi
j daglega. Hér kann þó einnig upp-
lagið að hafa skipt einhveiju, svo
og hitt að aldrei reykti hún né
dreypti á áfengum drykk. Trúuð
kona var Sigurbjörg og kirkjuræk-
in, en blíðlunduð, glaðlynd og hlát-
| urmild, enda sjaldan fjarri henni
að sjá hið spaugilega í amstri hvers-
dagslegra viðburða. Engu að síður
var hún skapstór kona og föst fyr-
ir, enda gædd ríkri réttlætiskennd.
Hinn 11. október 1930 voru þau
Sigurbjörg og Bjarni Bjarnason,
skráður lausamaður frá Efri-Hömr-
um í Holtum samkvæmt leyfisbréfi
Kristjáns konungs tíunda, gefin
saman á Búðarhóli, í föðurhúsum
Sigurbjargar af séra Jóni Skagan.
Þá var Sigga, eins og hún var ávallt
kölluð, rúmlega tvítug að aldri. Hún
hafði verið vinnukona í Vestmanna-
eyjum hjá Ólafi Lárussyni lækni frá
því haustið áður, en Bjarni fengið
(þar vinnu í fiski. Þau höfðu kynnst
á Efra-Hvoli, þar sem Sigurbjörg
var sumarstúlka sumarið 1929.
Bjarni hafði þá ráðist kaupamaður
til hreppstjórans þar, en var fljót-
lega gerður sýsluskrifari Rangár-
. vallasýslu sakir hæfileika sinna.
^ Felldu þau brátt hugi saman og
bundust fastmælum um að eigast.
Um haustið fór Sigga til starfa hjá
Ólafi lækni í Eyjum, eins og fyrr
er getið, en Bjarni fylgdi á eftir
skömmu síðar. Á fyrsta hjúskapar-
ári sínu hófu þau Bjarni og Sigur-
björg búskap í Vestmannaeyjum og
stóð í 57 ár, eða allt þar til Sigur-
björg andaðist árið 1987. Sig-
urbjörg var manni sínum mikil stoð
og styrkur í strangri lífsbaráttu,
ekki síst fyrstu hjúskaparárin, þeg-
ar oft var hart í búi hjá ungum
hjónum.
Bjarni Bjarnason var fæddur
hinn 12. nóvember 1903 í Efri-
| Hömrum, í Holtum í Rangárvalla-
sýslu, sonur hjónanna Bjarna
Filippussonar, fyrrum bónda í Kálf-
holtshjáleigu, og Sesselju Vigfús-
dóttur frá Hárlaugsstöðum í Holt-
um. Filippus faðir hans, bóndi og
■ smiður í Horni í Holtum og síðar
Efri-Hömrum, var Bjarnason.
Filippus var mikill hagleiksmaður,
og eftir hann liggja ófáir fagurlega
unnir munir, margir þeirra varð-
veittir og sýndir á byggðasafninu í
Skógum. Vigfús, faðir Sesselju, var
Bjarnason og bróðir Filippusar, en
Bjarni faðir þeirra var bóndi á Sand-
hólafeiju, eins og faðir hans Gunn-
ar á undan honum. Bjarni var fædd-
ur 1779 og kallaður Glímu-Bjarni.
Lengra verður Bjarnanafnið ekki
rakið að sinni. Afi Glímu-Bjarna var
Filippus Gunnarsson, prestur í Kálf-
holti. Hann var stúdent í Skálholts-
skóla 1715 og í fylgd með Jóni bisk-
upi Vídalín í yfírreið árið 1716, en
faðir hans var Gunnar Filippusson,
lögréttumaður í Bolholti, fæddur
um 1665. Langalangafi Gunnars
var Filippus Runólfsson lögréttu-
maður á Geldingalæk 1529, en
lengra verður Filippusarnafnið ekki
rakið hér. Til gamans má geta þess,
að Bjarni rakti ættartölu sína í
karllegg til Þorfinns Otkelssonar
mána, landnámsmanns um' Ljósa-
vatnsskarð og afa Þorgeirs Ljós-
vetningagoða, en hann bjó að Óx-
ará. Frá Guðrúnu ömmu sinni Árna-
dóttur, frá Stóra-Hofi á Rangárvöll-
um, en hún var kona Filippusar
Bjarnasonar, rakti Bjarni ættir í
karlegg til Ingólfs Arnarsonar
landnámsmanns.
Bjarni var yngstur níu systkina,
en þau hétu Helgi, Gunnar, Þórunn,
Margrét Guðrún, Vigfús, Jón og
Filippus. Ekki verður sagt að mulið
hafi verið undir þau systkinin. Helgi
lést í bernsku og Gunnar barnlaus
innan við tvítugt. Fráfall Gunnars
var Bjarna mikill missir. Margrét
og Jón voru barnlaus, en hin eiga
öll afkomendur á lífi. Bjarni var
látinn í fóstur á þriðja ári til föður-
bróður síns, Sigurðar Filippussonar,
þá bónda á Efri-Hömrum, og eigin-
konu hans Ingibjargar Sigurðar-
dóttur, en þau áttu fyriréina fóstur-
dóttur, Marsibil Jóhannsdóttur,
fimmtán árum eldri en Bjarni. Árið
1908 fluttust þau Sigurður og Ingi-
björg búferlum að Pulu í Holtum,
þar sem Bjarni sleit barnsskónum.
Með þeim Bjarna og fósturforeldr-
um hans voru ávallt miklir kærleik-
ar, en Marsibil, stóra fóstursystir,
og síðar einnig Árni Árnason, eigin-
maður hennar, voru vinir Bjarna
meðan ævin entist.
Snemma kom í ljós að Bjami var
afburðagreindur piltur og svo góð-
um gáfum gæddur, að eftir var
tekið, þótt lítið færi fyrir formlegri
menntun annarri en barnaskóla-
göngu þess tíma. Fermingarundir-
búning sinn hlaut Bjarni hjá séra
Ófeigi Ófeigssyni prófasti á Fells-
múla í Landsveit. Séra Ófeigi þótti
Bjarni svo efnilegur námsmaður,
að hann bauð Sigurði fóstra hans
að taka Bjarna til sín og kenna,
ásamt sonum sínum, Ragnari og
Grétari Fells, til stúdentsprófs. Ekki
gátu þau Sigurður og Ingibjörg,
fósturforeldrar Bjarna, hugsað sér
að missa hann frá sér í svo langan
tíma, og var þá bundinn endir á
frekari skólagöngu Bjarna.
Að loknum uppvaxtarárum sín-
um á Pulu fór Bjarni að heiman til
að vinna fyrir sér við ýmis störf. Á
sumrin vann hann við bústörf sem
kaupamaður í sveit, m.a. i Ási í
Holtum, en á vetuma fór hann suð-
ur og vann fyrir sér við margvísleg
störf, eftir því sem til féll. Einn
vetur var hann háseti á seglskútu
frá Hafnarfirði, en annan lausa-
maður á Seltjarnarnesi. Víst er að
á þessum áram notaði Bjarni allar
lausar stundir og öll tækifæri sem
gáfust til þess að víkka sjóndeildar-
hring sinn með lestri bóka, enda
með afbrigðum bókelskur og raunar
alæta á bækur.
Það var svo sumarið 1929, sem
Bjarni fínnur gæfuna í mynd ungr-
ar konu, Siggu frá Búðarhóli í
Landeyjum, eins og fyrr er getið.
Að giftingu lokinni stofnuðu þau
Sigga heimili í Vestmannaeyjum
árið 1930, þar sem von var um
nógan starfa fyrir vinnufúsar hend-
ur. Á fyrstu hjúskaparáram sínum
bjuggu þau í kjallaranum í Stakk-
holti. Þar fæddust þeim þtjú börn,
Sigríður Ingibjörg, forstöðukona,
skirð í höfuðið á fósturforeldram
Bjarna, fædd 19. febrúar 1931,
maki Stefán Helgason og dætur
þeirra Guðrún og Sigurbjörg; Einar
Valur, yfirlæknir, fæddur 25. mars
1932, maki Else Bjarnason og son-
ur þeirra Bjarni Valur, en með fyrri
konu sinni Jakobínu átti Einar Val-
ur þijár dætur, Sigurbjörgu, Guð-
björgu og Brynhildi Völu; Gunnhild-
ur, skólaritari, fædd 4. apríl 1935,
maki Eiríkur Guðnason, látinn
1987, og dóttir þeirra Anna Guðný.
Árið 1946 fluttust þau í húsið
Breiðholt, sem þau eru síðan við
kennd. Þegar Bjarni keypti Breið-
holtið, þurfti hann að greiða hluta
kaupverðsins með víxli, eins og
gengur, en hvorugur aðila átti víxil-
eyðublöð í fóram sínum. Bjarni
sagði þá, að engin vandkvæði
mundu af því stafa, hann gæti í
þess stað mælt víxilinn af munni
fram. Seljandi féllst á þetta með
semingi, og fór svo að Bjarni sagði
fram víxilinn. Ekki þarf að orð-
lengja, að Bjarni stóð í fullum skil-
um með þennan víxil, en aðferðin
mun einsdæmi.
Öll sín hjúskaparár stunduðu þau
Sigga svolítinn búskap, ýmist með
kindur, kýr eða hænsni og stundum
allt þrennt í senn. Voru af þessu
töluverð búdrýgindi, enda ekki van-
þörf á, því að oft var hart í ári,
einkum á fyrstu sambýlisáram
þeirra hjóna, þegar kreppan mikla
stóð sem hæst. Bjarni stundaði þá
mest fiskvinnu af ýmsu tagi og
Sigga sömuleiðis, þegar færi gafst
frá amstri heimilisstarfa og unga-
börnum. Skýrast er lýsing Bjarna
sjálfs frá þessum tíma og um leið
svolítill aldarspegill, þegar hann
skrifar í bréfí til vinar síns Árna
Árnasonar á Ölversholtshjáleigu í
maí 1936: „Ekki gat ég komið upp
í fyrra eins og ég ætlaði og gjörði
það eingöngu auraleysi. Ég ætlaði
austur í fyrra vor, en gat það ekki
af sömu ástæðu. Það gekk hálf
stirðlega að ná í vertíðarkaupið.
Útgerðarmaðurinn, sem ég var hjá,
varð bijálaður og var sendur á
Klepp sér til heilsubótar og losnaði
þar með við allar skuldakröfur, en
ég stóð uppi eins og þvara, hélt
vitglórunni en ekki kaupinu og varð
svo að bjargast eins og best gekk.
Þá lá næst að reyna að fá eitthvað
að gjöra hér á staðnum, því enga
hafði ég ferðapeninga, þótt mér
byðist atvinna annars staðar. Var
ég svo við fiskverkun, heyvinnu og
annað, sem til féll. I haust hafði
ég vinnu við slátrun á öllu fé, sem
kom til bæjarins, bæjarvinnu og
dívanasmíði, auk viðgerða á ýmsu
rusli, þegar ekki er annað. Yfirleitt
þarf ég aldrei að vera alveg vinnu-
laus. I vetur var ég í aðgerð hjá
Þórði Stefánssyni, sem ég hef verið
áður hjá og fékk hæsta aðgerðar-
kaup með skilum. Svo ástæður mín-
ar eru nú ólíkt betri en í fyrra um
sama leyti. Nú er ég í fiskvaski hjá
Þórði, en verð við heyvinnu hér í
sumar, þegar sláttur kemur, en
hann er búinn í ágúst. Mig er farið
að dreyma um það að geta farið
til lands í sumar, men Skæbnen
raader. Ég sé þig í anda við að
huga að lambánum í nesinu og litlu
lömbin hoppa á milli kvistarunn-
anna og fæla upp grágæsir, uglur
og annan fiðurfénað af eggjum sín-
um, því ég geri ráð fyrir að fugla-
líf sé jafn íjölbreytt og það áður
var. Oft dreymir mig í sveitina,
bæði sofandi og ekki síður vak-
andi.“ í heild er bréfið lítið listaverk
og lýsir manndómsmanninum
Bjarna Bjarnasyni betur en fátæk-
leg orð mín megna.
Já, Bjarna dreymdi oft í sveitina.
Hann unni sveitinni, búskapnum,
dýrunum, náttúrunni og raunar
öllu, sem lífsanda dregur. Bjarni
var mikill dýravinur alla sína ævi
og var einstaklega laginn við dýr,
sem þurftu hjálapr við. Líklega var
það þess vegna, sem hann hafði
ávallt brennandi áhuga á dýralækn-
ingum, og svo hitt, að tilfinnanlegur
skortur var á slíkri þjónustu í Vest-
mannaeyjum, þar sem töluverður
búskapur var stundaður. Um 1940
fór hann að lesa sér til um dýra-
lækningar og naut þar stuðnings
Jóns Pálssonar, dýralæknis á Suð-
urlandi. Hann dvaldi hjá Jóni um
hríð og fór með honum í vitjanir
út um sveitir. Hann bar ætíð góðan
hug til Jóns og gott samband var
þeirra á milli. Að þessu námi hjá
Jóni loknu fékk Bjarni dýralækn-
ingaleyfi í Vestmannaeyjum, og
stundaði hann þar dýralækningar
síðan, bæði sem aðalstarf og með
annarri vinnu.
Ýmsir atburðir gerðust í sam-
skiptum Bjarna við dýrin, bæði í
búskap hans og lækningum og í
minnum eru hafðir. Grána hét heim-
alningur, sem Bjarni átti og hélt
mikið upp á. Hann heimsótti oft
Gránu út í haga og færði henni þá
súkkulaði. Morgun einn, þegar
Bjarni og Sigga sátu í eldhúsinu í
Breiðholti, heyrðu þau bankað á
útidyrnar og litu út um gluggann,
en sáu engan. Þá var enn bankað
og Bjarni fór til dyra. Þar stóð þá
Grána með lambið sitt, komin alla
leið sunnan úr eyju, yfír nokkrar
girðingar, í gegnum bæinn og upp
tröppurnar í Breiðholti, þar sem hún
bankaði að dyrum. Þarna stóð hún
nú og nuddaði sér upp að Bjama,
sem sá að hún var með stórt graft-
arkýli á bak við annað eyrað, sem
tafarlaust var gert að. Þannig komu
sjúklingarnir stundum sjálfir til
dýralæknisins.
Eitt sinn kom sorgmædd kona
til Bjarna með sundurtættan kött,
sem hafði orðið undir bíl og bað
hann fyrir alla muni að bjarga lífi
kisu. Bjarna leist þunglega á málið
og sagði frúnni, að hann væri svo
illa leikinn að líklega væri gustuk
að svæfa köttinn. En konan þrábað
Bjarna að reyna að bjarga kisu, því
að börnunum sínum þætti svo af-
skaplega vænt um hana og lét
Bjarni því tilleiðast að reyna hvað
hann gæti. Durgur, eins og Bjarni
kallaði köttinn, var saumaður,
sprautaður og spelkaður og bar slíkt
traust til Bjarna, að þegar eitthvað
þurfti að gera að honum, stakk
hann hausnum undir handlegg
Bjarna og lá grafkyrr á meðan að-
gerð fór fram. Eftir langa sjúkdóm-
legu og a.m.k. níu aðgerðir var
Durgur orðinn heill heilsu, ef frá
er talið, að skottið vantaði og malið
var horfið. Og nú mátti frúin sækja
köttinn. En þá brá svo við að börn-
in voru búin að gleyma Durgi, og
hún bað Bjarna fyrir alla muni að
svæfa hann svefninum langa. Ekki
kom það til greina af Bjarna hálfu,
nú þegar kötturinn var heili heilsu,
og var Durgur upj) frá því til heimil-
is að Breiðholti. I gosinu var Durg-
ur fluttur upp á land og komið fyr-
ir á sveitabæ. Ekki undi hann sér
þar án fóstra síns og varð svo van-
sæll að hann var aflífaður. Ekki var
neinn, sem treystist til að segja
Bjarna þessi tíðindi.
Bjami gegndi ýmsum félags- og
trúnaðarstörfum fyrir samferða-
menn sína. Hann var einn af stofn-
endum Verkalýðsfélags Vest-
mannaeyja 1939 og tók að sér
ýmis störf í þágu félagsins. Hann
var í stjórn þess um árabil og var
méðal annars ritari þess og gjald-
keri. Einnig gegndi hann trúnaðar-
störfum fyrir Vestmannaeyjabæ.
Hafði t.d. með höndum fæðingaror-
lof og atvinnnuleysisbætur í mörg
ár. Öll þessi störf stundaði Bjarni
af slíkri alúð og vandvirkni að fá-
títt er. Áhugamál átti Bjarni fjöl-
mörg, enda hæglátur grúskari að
eðlisfari, en mestan áhuga hafði
hann líklega alla tíð á dýram og
dýrafræði. Ættfræði og allur þjóð-
legur fróðleikur voru honum líka
hugleikin, og bókelskur var hann,
bæði fýrir innihaldið og ytri gerð,
enda hafði hann gaman af því að
binda inn bækur. Einnig hafði hann
unun af því að ferðast, og fór í
nokkrar ferðir til útlanda, þá kom-
inn á efri ár.
Bjarni Bjarnason og Sigurbjörg
Einarsdóttir bjuggu samrýnd í far-
sælu hjónabandi. Þau áttu barna-
láni að fagna og annarra afkom
enda, allt mannkostafólk, sem lifir
þessa ættforeldra sína. Sigurbjörg
lést fyrir sex árum, þá 77 ára að
aldri, en Bjarni kveður nú þennan
heim tæplega níræður, og nutu þau
bæði lífsfyllingar í gifturíku ævi-
starfí. Það voru helst síðustu æviár
Bjarna, sem reyndust honum erfið.
Minnisstæð eru viðbrögð hans, er
honum voru borin tíðindin af and-
láti Siggu. „Já, maður getur ekki
búist við því að vera sólarmegin í
lífinu alla sína ævi.“ Með söknuði,
djúpri virðingu og innilegu þakk-
læti kveð ég heiðurshjónin Bjarna
Bjarnason og Sigurbjörgu Einars-
dóttur.
Jón Bragi Bjarnason.
Birting afmælis- og
minningargreina
MORGUNBLAÐIÐ tekur afmælis- og minningargreinar
til birtingar endurgjaldslaust. Tekið er við greinum á rit-
stjórn blaðsins Kringlunni 1, Reykjavík, og á skrifstofu
blaðsins í Hafnarstræti 85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að greinar verða að berast með
góðum fyrirvara. Þannig verður grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði að berast síðdegis á mánudegi og hliðstætt er með
greinar aðra daga.
Við birtingu afmælisgreina gildir sú regla, að aðeins eru
birtar greinar um fólk sem er 70 ára eða eldra. Hins vegar
eru birtar afmælisfréttir með mynd í dagbók um fólk sem er
50 ára eða eldra.
Mikil áhersla er á það lögð að handrit séu vel frá gengin,
vélrituð og með góðu línubili.
Ákjósanlegast er að fá greinarnar sendar á disklingi.