Morgunblaðið - 23.07.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. JÚLÍ 1993
í skugga bjamarins
eftirÁrnaM.
Mathiesen
Þjóðir Eystrasaltslandanna Eist-
lands, Lettlands og Litháen standa
frammi fyrir miklum vanda þar sem
eru samskipti þeirra og Rússa. Ann-
ars vegar er um að ræða samskiptin
við rússneska íbúa þessara landa og
hinsvegar samskiptin við Rússneska
lýðveldið, en hvoru tveggja blandast
þó saman og ógerlegt í raun að að-
skilja vandamálin. Þetta er auðvitað
ekki nýr vandi, því þjóðir Eystra-
saltslandanna hafa ekki riðið feitum
heSti frá viðskiptum sínum við Rússa
síðustu þijú hundruð árin. Sá kafii
þessarar sögu sem nú fer fram hófst
þegar Sovétríkin gerðu innrás í
Eystrasaltslöndin og hemámu árið
1940 í samræmi við hið leynilega
samkomulag Molotoys og Rib-
bentrop.
Rússland og Sovétríkin
Það er nauðsynlegt í þessu sam-
hengi að gera sér grein fyrir því að
Sovétríkin voru sem heimsveldi
framhald rússneska keisaraveldisins
og höfðu að miklu leyti sömu utan-
ríkishagsmuna að gæta s.s. að
tryggja sem bestan aðgang að sjó
við Eystrasalt, Hvítahaf, Svartahaf
og Kyrrahaf sem og að tryggja og
viðhalda yfirráðum yfir auðugum
svæðum í Norðaustur- og Mið-Asíu.
Þessu til viðbótar var það yfirlýst
stefna Sovétríkjanna að útbreiða
heimskommúnismann og beita til
þess nauðsynlegum ráðum hver sem
þau væru. Það fer heldur ekkert á
milli mála að hin ráðandi stétt í
Sovétríkjunum var rússnesk. Hið
opinbera tungumál var rússneska
og þeir sem ekki voru Rússar höfðu
aðlagað sig rússnesku þjóðfélagi og
menningu. í þessu ljósi verður að
skoða innrás Sovétríkjanna í Eystra-
saltslöndin árið 1940.
Þjóðflutningar
Eystrasaltsríkin voru hernumin
af Sovétríkjunum frá 1940 til 1991
að undanskildum þeim árum í heims-
styijöldinni síðari sem Þjóðveijar
höfðu betur eftir innrás þeirra í Sov-
étríkin. Valdhafar í Moskvu hófu
strax árið 1941 gífurlega fólksflutn-
inga frá Eystrasaltsríkjunum til ann-
arra hiuta Sovétríkjanna og fluttu
nýja íbúa til landsins, aðallega
Rússa. Þessir fólksflutningar skiptu
hundruðum þúsunda og valda því
að í dag eru Lettar einungis 52%
íbúa í Lettlandi og um þriðjungur
íbúa Eistlands eru Rússar og um
10% íbúa Litháen eru Rússar. Ekki
Teygjustökk o g af-
leit fréttamennska
eftirEyþór
Guðjónsson
Síðastliðið sunnudagskvöld biftist
í fréttum Stöðvar 2 órökstudd frétt
þess efnis að ungur maður hefði
verið hætt komin í teygjustökki.
Gera verður þá kröfu til fréttamanna
að þeir kynni sér alla málavöxtu
áður en þeir senda svona frétt frá
sér. í umræddu tilviki hafði frétta-
maður hvorki samband við pilt þann
sem hann taldi að hefði verið í lífs-
hættu, né við forráðamenn teygju-
stökksins sem strax hefðu útskýrt
og sýnt fram á að engin hætta var
á ferðum. Einnig hefði það verið
sjálfsagt mál að sýna fréttamanni
fram á öryggi við framkvæmd allra
verkþátta frá byijun' til enda. Það
sem á myndinni virtist vera og Gísli
Óskarsson fréttamaður lýsti á mjög
dramatískan hátt sem „lífshættu-
legri lykkju" er algjörlega hættulaus
þar sem ávallt leysist úr henni (í
þeim fáu tilvikum sem hún mynd-
ast) þegar stökkvarinn fellur niður
aftur. Auk þess eru teygjumar þann-
ig hannaðar að þær geta með engu
móti hert að hálsi eða öðram líkams-
hlutum.
Ágiskanir og hlutdrægt mat Gísla
„fréttamanns" frá eigin bijósti lýsa
slælegum vinnubrögðum. Leitt er til
þess að vita að hann sleppi því að
afla sér réttra upplýsinga ,til þess
að búa til og selja „fréttir" sínar.
Þá er það ekki í verkahring Gísla,
sem „hlutlaus fréttamaður" að
leggja dóm á, að þátttakendur í
teygjustökki í Vestmannaeyjum hafi
greitt „offjár" fyrir þáttöku sína.
Til fróðleik fyrir hann má geta þess
að í mörgum löndum Evrópu er
teygjustökk um og yfir 100% dýrara
en á íslandi. Má þar nefna t.d.
Þýskaland og Frakkland. Þá er vert
að benda á, að inn í verðinu hér
(2.900 kr. eða 3.900 kr.) er 24,5%
virðisaukaskattur sem fyrirtækið
þarf að standa skil á til ríkisins.
Einnig giskar „fréttamaður“ á að
stokkið sé úr 30 til 35 metra hæð.
Það er ekki rétt. Hæðin er 50 metrar.
Teygjustökksbúnaður okkar kem-
ur frá fyrirtækinu World Bungee
sem hefur fengið alþjóðlegar viður-
kenningar fyrir öraggan búnað og
fagmannleg vinnubrögð. Á þeim 28
stöðum í heiminum sem World
Bungee hefur boðið upp á teygju-
stökk hafa yfir 130 þús. manns
Eyþór Guðjónsson
„Starfsfólk okkar tók
þátt í viðamikilli þjálf-
un hjá World Bungee
bæði hér á landi og er-
lendis. Vinnueftirlit
ríkisins og Iðntækni-
stofnun Islands hafa
yfirfarið og samþykkt
þann hluta búnaðarins
sem undir þá heyrir.“
er ástæða til þess að ætla að Rússar
hafi almennt verið þvingaðir til þess
að flytjast til Eystrasaltslandanna,
því þar voru mun betri lífskjör en
víðast hvar annars staðar í Sovétríkj-
unum. Samkvæmt Genfarsáttmál-
anum er hemámsaðila óheimilt að
flytja burt íbúa hemámssvæðis eða
flytja landnema inn á hemá-
mssvæði. Þeir aðilar sem flutt hafa
til þessara landa á þennan hátt á
þessum tíma eru því að alþjóðarétti
ólöglegir innflytjendur. Þetta þýðir
ekki að allir Rússar í Eystrasalts-
löndunum séu ólöglegir innflytjend-
ur, því að hópur Rússa hefur búið
þar síðan fyrir hernám og þeir og
afkomendur þeirra njóta þar allra
sömu réttinda og aðrir sem þar
bjuggu fyrir árið 1940.
Hver kúgar hvern?
Þvi er haldið fram að í Eistlandi
og Lettlandi séu rússneskir íbúar
kúgaðir sökum þess að þeir fái þar
ekki kosningarétt. Sérhver einstakl-
ingur á að hafa kosningarétt í því
landi þar sem hann er ríkisborgari.
Hvarvetna í hinum vestræna heimi
þurfa ólöglegir innflytjendur hins-
vegar að sækja um ríkisborgararétt
og uppfylla skilyrði til þess að öðl-
ast hann. Þeir rússnesku íbúar Eist-
lands og Lettlands sem ekki hafa
kosningarétt era ólöglegir innflytj-
endur og ef þeir óska eftir því að
öðlast kosningarétt ber þeim að
sækja um ríkisborgararétt í Eist-
landi eða Lettlandi og uppfylla skil-
yrði rétt eins og þeir yrðu að gera
ef þeir vildu gerast ríkisborgarar og
hafa kosningarétt t.d. á Islandi, í
Þýskalandi eða í Frakklandi.
En er einhver önnur kúgun á íerð-
inni en að ofan var nefnd? Eg er
hræddur um það. Á ferð minni um
Lettland og Litháen í síðasta mán-
uði vafð ég var við gríðarlegan yfir-
gang Rússa, hreint ofbeldi og algert
virðingarleysi fyrir máttvana yfir-
völdum og algert virðingarleysi fyrir
tungu og menningu Eystrasaltsþjóð-
anna. Mín niðurstaða er því sú að
Árai M. Mathiesen.
„Mín niðurstaða er því
sú að það eru Eystra-
saltsþjóðirnar sem eru
kúgaðar í sínu heima-
landi af aðfluttum
Rússum en ekki öfugt.“
það eru Eystrasaltsþjóðimar sem eru
kúgaðar í sínu heimalandi af aðflutt-
um Rússum en ekki öfugt.
Nýlenduherrar eða
ríkisborgarar
En hvernig má þetta vera? í þess-
um löndum eru Rússar í flestum
þeim*embættum og stöðum hjá hinu
opinbera og í viðskiptalífinu sem
skipta máli, jafnvel 90%. Þijátíu og
sjö þúsund-rússneskir hermenn era
í Lettlandi og sjö þúsund rússneskir
hermenn á eftirlaunum sem taldir
era hafa vopn undir höndum. Rúss-
nesk herstöð er inni í miðri Tallinn,
höfuborg Eistlands, og Rússar koma
við sögu í helmingi allra afbrota í
Litháen, þó þeir séu aðeins 10% íbúa.
Það tæki rússneska herinn fjórar
klukkustundir að leggja undir sig
Eystrasaltslöndin þijú. Enginn veit
hvað orðið er af öllum KGB-starfs-
mönnunum. í skjóli þessa geta Rúss-
ar í þessum löndum tekið sér þau
forréttindi sem Sovétvaldið veitti
þeim áður á meðan þeir voru ný-
lenduherrar. Þetta á auðvitað ekki
við um alla, en nógu marga, sumir
þegja en láta sér vel líka.
Það er af þessum ástæðum að
Eistlendingar og Lettar vilja að
rússneskir íbúar landsins sæki um
að verða ríkisborgarar og sýni það
að þeir vilji vera ríkisborgarar í
fijálsu Lettlandi eða Eistlandi en
ekki rússneskir nýlenduherrar. Vilji
virða tungu og menningu þess lands
sem þeir ætla að búa í. Þetta hljótum
við á Vesturlöndum að skilja.
Aðstoðar er þörf
Eins og ég sagði hér að ofan þá
standa þjóðir Eystrasaltslandanna
frammi fyrir miklum vanda. Þessar
þjóðir hafa búið við kúgun í áratugi
og era að stíga sín fyrstu skref í
lýðræðisátt. Þær þurfa á aðstoð okk-
ar og skilningi að halda. Þær þurfa
á aðstoð okkar að halda við það að
ná markmiðum sínum á lýðræðisleg-
an og mannúðlegan hátt, og þær
þurfa á aðstoð okkar að halda við
það að forðast afskipti nágrannans
í austri. Rússneska lýðveldið á ekki
síður við erfiðleika að etja en Eystra-
saltsríkin, en rússnesk stjórnvöld
verða að vita að þau vandamál verðá
ekki leyst með þjóðemisrembu á
kostnað Eystrasaltsþjóðanna. Hags-
munir Rússneska lýðveldisins era
þeir sömu og rússneska keisaraveld-
isins og Sovétríkjanna áður. Þeirra
hagsmuna verður ekki gætt með
ofbeldi á sama hátt og fyrr. Það
verður öllum að vera ljóst að hertaka
hins finnska Karelíuhéraðs verður
ekki endurtekin og að vandamál
rússneska íbúa Eystrasaltsríkjanna
verða ekki leyst á sama hátt og
vandamál þýskra íbúa í Tékkóslóv-
akíu 1938.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins í
Reykjaneskjördæmi.
Skálholtskantatan flutt
á Skálholtshátíð í ár
stokkið og aldrei orðið slys á einn
eða annan hátt. Starfsfólk okkar tók
þátt í viðamikilli þjálfun hjá World
Bungee bæði hér á landi og erlend-
is. Vinnueftirlit ríkisins og Iðntækni-
stofnun íslands hafa yfirfarið og
samþykkt þann hluta búnaðarins
sem undir þá heyrir.
Það er mjög alvarlegt mál að
fréttastofa Stöðvar 2 skuli birta
svona tilhæfulausa og einhliða frá-
sögn án þess að ganga úr skugga
um að hlutleysis sé gætt. Það liggur
í augum uppi að svona „frétt“ skað-
ar illilega orðstír fyrirtækis eins og
Gott hopp hf. sem byggir starfsemi
sína fyrst og fremst á öryggi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
fyrirtækisins Gott hopp hf.
eftir Jónas Gíslason
Á Skálholtshátíð á sunnudag
verður flutt Skálhóltskantata dr.
Páls ísólfssonar við hátíðarljóð síra
Sigurðar Einarssonar, er frumflutt
var á Skálholtshátíð 1956.
í tilefni þessa langar mig að biðja
Morgunblaðið fyrir þessar fáu línur.
Ég geymi í huga mér mynd beggja
þessara listamanna, dr. Páls ísólfs-
sonar og síra Sigurðar Einarssonar.
Páll var hinn vörpulegasti maður
og það sópaði að honum, er hann
settist við orgelið í Dómkirkjunni.
Andartak sat hann hreyfingarlaus.
Kannski var hann að leggja helgar
tíðir í heilögu húsi Guðs í hendur
frelsara síns og Drottins, svo að
hann mætti vegsamlegur verða.
Einhvern veginn fínnst mér, er
ég hugsa til þeirra ára, er ég sótti
guðsþjónustur í Dómkirkjunni, að
hann hafí verið svo harla ólíkurþeirri
mynd, er ég hafði gjört mér af mikl-
um tónlistarmanni. Mér fannst hann
minna mig talsvert á einn af biskup-
um þeim, er sátu í Skáholti, Ögmund
Pálsson.
En svo hóf hann að leika á orgel-
ið. Þá breyttist allt. Hljóðfærið lék
í höndum hans og undursamlegir
tónar fylltu kirkjuna. Heilög athöfn
hófst og hann leiddi kirkjugesti fram
fyrir hástól Guðs.
Þetta er myndin, sem er ríkust í
huga, er ég minnist dr. Páls. Hann
var orgelleikari af Guðs náð. Ég hef
það fyrir satt, að hann hafi verið
einn allra besti Bach-túlkandi á sinni
tíð. Hann óx af verkum sínum og
„Skálholtskantatan er
nú flutt í þriðja sinn í
tilefni af hundrað ára
afmælis dr. Páls í ár.
Njótum listar þessara
snillinga og tökum
þannig þátt í löfgjörð
þeirra til dýrðar
Drottni og frelsara.“
hvergi náði hann hærra en þá, er
hann vildi lofa og vegsama skapara
sinn og frelsara.
Páll var íslenzkri kristni Guðs
gjöf.
Svipuðu máli gegnir um síra Sig-
urð Einarsson. Hann var sannkall-
aður meistari íslenskrar tungu. Er
hann hóf máls, hljóðnuðu menn og
hlýddu á snilli hans. Hann átti auð-
velt með að draga upp litríkar mynd-
ir, _er festust í huga þjóðarinnar.
í Skálholtskantötunni leggja þess-
ir listamenn list sína fram í stórfeng-
legu verki.
Við eram þakklát fyrir að Skál-
holt fékk að njóta listar þeirra og
þykir fara vel á því. að minnast með
þakklæti framlags þeirra á Skál-
holtshátíð, er haldin var í tilefni 900
ára afmælis biskupsstóls í Skálholti,
en þá var Skálholtskantatan flutt í
fyrsta sinn undir stjórn hans Páls,
en síra Sigurður las þann hlusta
hátíðarljóðanna, er ekki var fluttur
við tónlist dr. Páls. Það var eftir-
Jónas Gíslason
minnilegur flutningur, þótt íslenzkt
veðurfar hafi reynt að blanda sér inn
í flutninginn.
Skálholtskantatan er nú flutt í
þriðja sinn í tilefni af hundrað ára
afmæli dr. Páls í ár.
Njótum listar þessara snillinga og
tökum þannig þátt í löfgjörð þeirra
til dýrðar Drottni og frelsara.
Við heiðram minningu þeirra dr.
Páls ísólfssonar og síra Sigurðar
Einarssonar.
Höfundur er vígslubiskup.