Morgunblaðið - 23.07.1993, Blaðsíða 19

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. JÚLÍ 1993
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. JÚLÍ 1993
19

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1368 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Rekstrarkostnaður
lífeyrissjóða
Yíða er pottur brotinn í lífeyris-
sjóðakerfi landsmanna.
Framtíðarskuldbindingar ákveð-
inna lífeyrissjóða eru langt umfram
eigið fé sjóðanna, eins og margoft
hefur komið fram í fréttum. Lífeyr-
issjóður opinberra starfsmanna hef-
ur til dæmis skuldbundið sig til
framtíðargreiðslna upp á um 90
milljarða króna, en hrein eign sjóðs-
ins nam um síðustu áramót 18 millj-
örðum króna. Skuldbindingar sjóðs-
ins umfram hreina eign nema því
um 72 milljörðum króna.
Ljóst er, að hægt er að hagræða
umtalsvert í rekstri lífeyrissjóða
landsmanna, eins ug glöggt kom
fram í frétt í viðskiptablaði Morgun-
blaðsins sl. fimmtudag. Þar var
greint frá því að Verðbréfamarkað-
ur íslandsbanka hefði tekið við
rekstri Lífeyrissjóðs arkitekta sam-
kvæmt samningi við stjórn sjóðsins.
í fréttinni kemur fram, að við þenn-
an samning lækkar rekstrarkostn-
aður sjóðsins um nálægt tvo þriðju.
Rekstrarkostnaður sjóðsins á liðnu
ári var óhemju hár, eða 14,51% af
iðgjöldum, eða um 2,25 milljónir
króna. Við samninginn ætti hann
samkvæmt þessu að lækka í um
750 þúsund krónur. Hér er um lít-
inn sjóð að ræða, með eignir um
150 milljónir króna og 130 sjóðsfé-
laga, en þetta dæmi getur verið
vísbending um hvað hægt er að
gera til þess að ná fram aukinni
hagræðingu í rekstri lífeyrissjóð-
anna.
Það er umtalsverður munur fyrir
sjóðsfélaga að greiða til reksturs
sjóðsins tæpar sex þúsund krónur
á ársgrundvelli, eins og sjóðsfélagar
í Lífeyrissjóði arkitekta munu nú
gera, eða rúmar 17 þúsund krónur,
eins og hver sjóðsfélagi mun hafa
gert á liðnu ári.
Þegar haft er í huga að árið
1991 voru lífeyrissjóðir landsmanna
88 að tölu og rekstrargjöld þeirra
án afskrifta voru það ár rúmar 632
milljónir króna, er ljóst að hér er
um miklar fjárhæðir að tefla.
Rekstrarkostnaður lífeyrissjóða í
landinu er mjög mismunandi. Sam-
kvæmt skýrslu Bankaeftirlits
Seðlabanka íslands um lífeyrissjóð-
ina, fyrir árið 1991, var meðal-
rekstrarkostnaður lífeyrissjóðanna
það ár 4,06% af iðgjöldum, eða um
632 milljónir króna. Þetta er langt
frá því að geta talist viðunandi, því
fjölmargir sjóðanna voru með hlut-
fall rekstrarkostnaðar af iðgjöldum
'þar langt fyrir neðan.
Stærsti lífeyrissjóður landsins,
Lífeyrissjóður verslunarmanna, var
til dæmis með rekstrarkostnað sem
nam 1,96% af iðgjöldum og sjóður-
inn jók hreina eign sína á milli ár-
anna 1990 og 1991 um 23,7%, eða
um 4,27 milljarða króna og átti í
árslok hreina eign upp á 22,34
milljarða króna. Hefði rekstrar-
kostnaður allra lífeyrissjóðanna
verið 1,96% af iðgjöldum árið 1991,
þá hefði kostnaðurinn í heild numið
um 283 milljónum króna, en ekki
632 milljónum. Að sama skapi hefði
rekstrarkostnaðurinn numið 2,1
milljarði króna árið 1991, á lífeyris-
sjóðunum í heild, ef þeir hefðu allir
greitt sama hlutfall iðgjalda sinna
til rekstrar og Lífeyrissjóður arki-
tekta gerði á liðnu ári, eða 14,51%.
Smærri lífeyrissjóðir, eins og Líf-
eyrissjóður starfsmannafélags
Húsavíkurbæjar og Lífeyrissjóður
Neskaupstaðar, voru með mjög hátt
hlutfall iðgjalda í rekstrarkostnaði.
Hjá Húsavík nam hlutfallið 19,83%
og hjá Neskaupstað reyndist það
vera 16,46%. Fyrrnefndi sjóðurinn
átti um 131 milljón króna í hreina
eign í árslok 1991 og sá síðar-
nefndi um 90 milljónir króna. Vera
kann að ekki hafi allir sjóðirnir
bókfært rekstrarkostnað á ná-
kvæmlega sama hátt. Að vissu
marki gæti slíkt bókhaldslegt atriði
því skýrt þann gífurlega mun kostn-
aðar í rekstri, sem fram kemur í
skýrslu Bankaeftirlitsins.
Eigi að síður virðist mega álykta
út frá skýrslu Bankaeftirlits Seðla-
bankans að þeir lífeyrissjóðir sem
eru með rekstrargjöld sín umtals-
vert fyrir ofan 4,06% meðaltal sjóð-
anna, ættu hið bráðasta að endur-
skoða rekstur sinn og kanna hvort
ekki sé ráðlegt fyrir þá að leita
samninga við rekstraraðila og ná
þannig niður rekstrarkostnaðinum.
Það getur ekki talist metnaðar-
fullt takmark að vera með hlutfall
rekstrarkostnaðar af iðgjöldum hið
sama og meðaltal slíks kostnaðar
er hjá öllum sjóðunum, 4,06%. Þeir
sem ætla að bæta rekstur sinn eiga
að hafa metnað til þess að miða sig
við þá sem best standa sig í rekstri.
Út frá því sjónarmiði eru það engin
kostakjör sem VÍB býður viðsemj-
endum sínum upp á, er hann tekur
við rekstri lífeyrissjóða og þiggur
fyrir um 5% iðgjalda sjóðsfélaga
sem þóknun.
En slíkt getur engu að síður ver-
ið hagkvæmur millileikur fyrir
sjóðsstjórnir, sem glíma við allt of
háan rekstrarkostnað, eða kostnað
sem nemur á milli 7% og 20% af
iðgjöldum á ári hveiju. Þessir sjóðir
eru fleiri en 30 talsins, samkvæmt
skýrslu Bankaeftirlitsins, og aug-
ljóst að þeir þurfa að stokka upp
rekstur sinn, endurskoða hann og
hagræða eftir megni.
Það hefur lengi legið fyrir að
margt þarf að endurskoða í lífeyris-
sjóðakerfi landsmanna. Slíkri end-
urskoðun fylgir mikil vinna og leita
þarf sem víðtækastrar samstöðu til
þess að hrinda í framkvæmd skipu-
lagsbreytingum, sem að margra
mati eru bæði sjálfsagðar og réttlát-
ar. En hver sjóðsstjórn getur á
meðan slíkt starf er undirbúið reynt
með öllum tiltækum ráðum að
standa vörð um þá fjármuni sem
sjóðsfélagar greiða til sjóðsins í
formi iðgjalda, sem er jú ætlað að
tryggja þeim ákveðinn lífeyri við
starfslok. Þeim mun betur sem
sjóðsstjórnimar halda á málum, að
því er varðar ávöxtun fjárins og
lágmörkun rekstrarkostnaðar, þeim
mun líklegra er að sjóðsfélagarnir
muni búa við viðunandi lífeyri við
starfslok.
Eru korthafar bara tekjulind
banka eða hagnast þeir líka?
Kaupmenn eru óhressir með ýmislegt varðandi debetkortin og segja að bank-
arnir hagnist um hundruð milljóna en neytendur tapi þar sem vöruverð hækki
AF INNLENDUM
VETTVANGI
ASDIS HALLA BRAGADOTTIR
KAUPMENN áætla að vöruverð geti hækkað um allt að ‘/2% vegna
innleiðingar debetkorta. í kjölfarið gæti framfærsluvísitalan hækkað
um 0,2-0,3% og einnig myndi lánskjaravísitalan hækka. Þetta yrði
ekki fyrsta breytingin á greiðslumiðlum á íslandi sem leiddi til hærra
vöruverðs þar sem talið er að kreditkortin hafi hækkað vöruverð
um 2-3%. Bankamenn hafna því að verðhækkun hljóti að fylgja debet-
kortunum og segja að hagræðing kaupmanna eigi að verða það mik-
il að þeir eigi ekki að þurfa að hækka vöruverð. Menn virðast al-
mennt sammála um að í heild skili kortavæðingin hagræðingu fyrir
þjóðfélagið. Viðurkennt er að með debetkortum mun kostnaður banka
vegna ávísana lækka um milljarð eða meira. Menn spyija hvort
markmið bankanna með þessu sé það eitt að auka tekjur sínar eða
hvort þeir hyggist láta hagræðinguna skila sér út í þjóðfélagið með
minni vaxtamun, líkt og fullyrt hefur verið. Samkvæmt upplýsingum
Morgunblaðsins frá hátt settum bankamanni ætti vaxtamunur hans
banka að geta minnkað um 1% eða meira vegna þessara breytinga
og er það virkilega skref í rétta átt. Það eru ekki bara bankarnir
sem ná fram hagræðingu vegna debetkortanna heldur mun velta og
umsvif kortafyrirtækjanna aukast verulega. Hagnaður þeirra mun
væntanlega aukast að sama skapi, en ýmsir telja hann nú þegar
óeðlilega háan.
*
Islendingar eru almennt taldir
nýjungagjarnir og fljótir að til-
einka sér nýjungar. Það hefur að
sumu leyti sýnt sig í greiðslumiðlun
en að öðru leyti ekki. Tryggvi Páls-
son framkvæmdastjóri hjá íslands-
banka og stjórnarformaður Kredit-
korta hf. segir að miklar breytingar
hafi átt sér stað í greiðslumiðlun á
undanförnum árum hér á landi. ís-
lendingar hafi verið framarlega
hvað varðar tölvunotkun og
greiðslumiðlun t.d. í gegnum
Reiknistofu bankanna. „Það er ekki
algengt erlendis að bankakerfið sé
allt tengt með þeim hætti að greiðsl-
ur séu gerðar upp samdægurs. Er-
lendis eru greiðslur lengur á leiðinni
bæði vegna tæknilegra örðugleika
og vilja bankanna til að liggja á
vaxtalausu fé.“
Tryggvi segir að sumpart séum
við hins vegar skemur á veg komin.
„Í okkar nágrannalöndum eru hrað-
bankar víða orðnir tæknilega full-
komnari en hér. Nú er orðin full
þörf á því að þar verði breyting á.
Eins höfum við ekki tekið debetkort-
in upp ennþá en kreditkortin hafa
verið mjög mikið notuð.“
Hann segir það jafnframt nei-
kvætt að tékkanotkun hafi verið
mjög mikil hér á landi vegna þess
að debetkortin hefur vantað. „Það
er sérkenni hér hvað tékkanotkun
er mikil og hversu almennt er tekið
á móti tékkum. Erlendis þarf yfir-
leitt lengri tíma til að fá viður-
kennda greiðslu með tékka.“
30 milljarða velta
Nýlega var greint frá því í Morg-
unblaðinu að debetkort yrðu gefin
út til almennrar notkunar í haust
og markar sú útgáfa tímamót í
greiðslumiðlun á íslandi.
Gert er ráð fýrir því að nú séu
kreditkortaviðskipti allt að helming-
ur allrar einkaneyslu á íslandi. Ein-
ar S. Einarsson framkvæmdastjóri
hjá Visa segir kreditkortaviðskipti
vera um 50 milljarða á ári eða um
45% af einkaneyslunni, tékkavið-
skipti séu 30% og peningar séu um
25%. Með tilkomu debetkorta koma
kortaviðskipti til með að aukast og
Einar segist gera ráð fyrir að eftir
um 2 ár verði velta debetkorta einna
um 30 milljarðar á ári.
Kostir debetkortanna
Sú tæknilega nýjung og það ör-
yggi sem fylgir debetkortunum er
fagnaðarefni. Bankámenn telja að
mikið hagræði felist í notkun kort-
anna, ekki síst fyrir kaupmenn. Það
eru m.a. rök bankanna fyrir því að
kaupmenn eigi að greiða V2-I ‘/2%
þjónustugjald af debetkortum. Helgi
H. Steingrímsson starfsmaður Rás-
nefndar, sem fjallað hefur um og
undirbúið tilkomu debetkortanna,
segir að með debetkortunum sé
komið til móts við óskir kaupmanna
um aukið öryggi í viðskiptum, t.d.
með því að minnka verulega líkur á
fölsuðum og innstæðulausum tékk-
um og ábyrgð bankanna á öllum
greiðslum með debetkortum. „Hag-
ræði kaupmanna mun líka felast í
því að afgreiðsla ætti að verða hrað-
ari með debetkortun en með tékk-
um.“ Hann nefndi einnig að sala
dagsins með debetkortum væri lögð
inn hjá kaupmönnum samdægurs
og að þau munu einnig auðvelda
uppgjör í verslunum. Þjónustugjöld
af debetkortum yrðu verulega miklu
lægri en af kreditkortum sem er nú
frá 0,9-3%. „í rauninni má ætla að
viðskipti færist að einhveiju leyti frá
kreditkortaviðskiptum yfir í debet-
kortaviðskipti,“ sagði Helgi en fram
hefur komið að yfir helmingur þeirra
sem nota kreditkort gera það vegna
þægindanna en ekki sérstaklega
vegna greiðslufrestsins. „Kaupmenn
hafa talið að kreditkortaviðskiptin
væru dýr, þannig að þetta ætti að
vera þróun í rétta átt. Ég vil benda
á að þetta eru staðgreiðsluviðskipti
og ég myndi ætla að það væri veru-
legur hagur fyrir kaupmenn að við-
skipti beindust meira í þann farveg.“
Einar S. Einarsson, fram-
kvæmdastjóri Visa, segist gera ráð
fyrir að staðgreiðsluafsláttur í land-
inu sé um 100 milljónir á mánuði.
„Ef kaupmaður vill veita kúnnanum
allt að 10% staðgreiðsluafslátt, sem
ekki ér óalgengt, hví ætti hann ekki
vera tilbúinn að greiða */2-l ‘/2% fyrir
að fá peningana strax, oft á tíðum
degi fyrr en alla, fulla ábyrgð á
greiðslu og sjá fram á aukin stað-
greiðsluviðskipti. Út af fyrir sig
getur sérhver kaupmaður lækkað
afslátt sinn sem þess vegna sem
þjónustugjaldinu nemur,“ sagði Ein-
ar.
Óánægja kaupmanna
Kaupmenn eru ekki jafn sælir
með kerfið og bankamenn. Þeir hafa
að undanförnu gagnrýnt banka og
kreditkortafyrirtæki harðlega fyrir
þau áform að verslanir greiði
V2-I '/2% þjónustugjald. Bjami Finns-
son formaður Kaupmannasamtak-
anna sagði í viðtali við Morgunblað-
ið að sér kæmi ekki á óvart þó það
myndi hækka vöruverð um allt að
‘/2% en hann sagði jafnframt að tal-
ið væri að kreditkortin hefðu hækk-
að vöruverð um 2-3%.
Kaupmenn hafa nefnt að kostnað-
ur hjá verslunum gæti aukist um
300-600 milljónir vegna debetkort-
anna á ári „og það hlýtur að fara út
í vöruverðið“, sagði Bjarni.
„Þarna eru stórir og ráðandi aðil-
ar á markaðnum, sem ekki telja sig
Það kostar að borga
MEÐ HAUSTINU verða töluverð-
ar breytingar varðandi greiðslu-
miðla hér á landi. Debetkort verða
gefin út en þeim er ætlað að leysa
ávísanir að einhverju leyti af
hólmi. Það mun auk þess verða
nýjung að neytendur munu í aukn-
um mæli borga fýrir þá greiðslu-
miðla sem þeir nota. Þannig verð-
ur sérstakt korta- og færslugjald
af debetkortunum. Einnig hækkar
kostnaður vegna ávísana verulega
og gert er ráð fyrir að mánaðar-
leg gjöld af þeim verði helmingi
hærri en af debetkortum. í fljótu
bragði má draga þá ályktun að
það borgi sig að greiða með pen-
ingum en ekki má gleyma því að
hagræði fylgir kortunum.
Velta Kreditkorta hf.
og Visa-ísland 1990-92
1990 1991 1992 1990 1991 1992
Afkoma Kreditkorta hf.
og Visa-ísland 1990-92
1990 1991 1992 1990 1991 1992
Oeðlilegur hagnaður?
Á LIÐNUM árum hafa kortafyrirtækin skilað góðum hagnaði. Hagnað-
ur Kreditkorta minnkaði þó aðeins á milli áranna 1991 og 1992 en á
móti kemur að hagnaður Visa jókst á þeim tíma allverulega. Einar
S. Einarsson vísar á bug vangaveltum um að hagnaðurinn sé óeðlileg-
ur og bendir m.a. á að þjónustugjöld hafi lækkað umtalsvert.
Mynd 1. Viðskiptabankar og sparisjóðir 1985-1992
Starfsmannafjöldi og fjöldi íbúa um hvem afgreiðslustað
Starfsmenn íbúar
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992
Hagræðirig- bankanna
BANKARNIR hafa hagrætt hjá sér á undanförnum árum og m.a. hef-
ur starfsmönnum fækkað verulega frá árinu 1988 líkt og sést á töfl-
unni. Hagræðingin er m.a. rakin til tæknivæðingar og þ.á m. kredit-
kortanna. Búist er við að enn frekari hagræðing verði vegna debet-
kortanna og að starfsfólki fækki frekar.
þurfa að ræða við okkur sem eigum
að nota þetta,“ sagði Bjarni og vís-
aði í bankana og kreditkortafyrir-
tækin. „Viðskiptin skortir sam-
keppni og almennt siðferði."
Bankamenn vísa þessari gagnrýni
kaupmanna á bug og segja að með
debetkortunum verði það mikil hag-
ræðing hjá kaupmönnum að þjón-
ustugjöldin eigi ekki að þurfa að
leiða til hærra vöruverðs.
Tap vegna tékka hátt í
milljarður
Rök bankanna fyrir því að láta
kaupmenn og korthafa greiða fyrir
debetkortanotkun eru mjög einföld.
Þeir vinna nú að því að breyta um
stefnu í gjaldskrármálum sem miðar
að því að greiðslumiðlunarkerfið
standi undir sér, með það að megin-
markmiði að hver þjónustuþáttur
skili eðlilegri afkomu. Þannig munu
þeir sem nota ákveðna þjónustu
greiða fyrir hana.
Tékkakerfíð hefur verið bönkun-
um mjög dýrt en fjöldi tékka sem
fór í gegnum kerfið á síðasta ári
var um 30 milljónir talsins.
Frá bankamanni fengust þær
upplýsingar að kostnaður bankanna
vegna tékkakerfísins væri hátt í
milljarður, m.a. vegna þess að not-
endur greiða einungis um 10 krónur
fyrir hvert tékkaeyðublað á meðan
það kostar bankana um 50 krónur.
Minni vaxtamunur
„Það er ljóst að þessi greiðslu-
miðlun með tékkum er greidd með
vaxtamuni bankans," segir Helgi og
vísar í að með því að breyta kerfinu
sé hægt að lækka útlánsvexti bank-
ans og hækka innlánsvexti. Hann
segir að ekki liggi fyrir hversu mik-
ið sé hægt að minnka vaxtamuninn
vegna þessa en ljóst sé að vaxta-
munur muni minnka til lengri tíma
litið.
Tryggvi Pálsson sagðist ekki bú-
ast við að það kæmi í ljós hvað
vaxtamunurinn gæti minnkað mikið
fyrr en reyni á gjaldtökuna í sam-
keppni á milli bankanna. Hann var
þó ekki í vafa um að vaxtamunurinn
myndi minnka vegna þessa.
Helgi tók sérstaklega fram að
aðalatriðið væri að bankarnir ætli
að láta greiðslumiðlunina standa
undir sér, en ekki væri ætlunin að
bankarnir hagnist verulega af til-
komu debetkortanna.
Hátt settur bankamaður sagðist
ekki telja fráleitt að auknar tekjur
bankanna gætu orðið um 1.200
milljónir vegna þessara breytinga.
Ef þær auknu tekjur skiluðu sér að
fullu til lækkunar vaxta gæti vaxta-
munurinn minnkað um eða yfir 1%.
Áframhaldandi hagræðing
Það að bankarnir nái fram hag-
ræðingu með nýrri tækni, svo sem
debetkortunum, er engin nýjung.
Ekki má gleyma því að bankarnir
hafa getað hagrætt verulega og
fækkað starfsfólki á undanförnum
árum vegna tækninýjunga og þar
með vegna kreditkortanna. Búist er
við að þeir komi til með að gera það
enn frekar með tilkomu debetkort-
ana.
Tryggvi Pálsson segir bankana
hafa hagnast bæði sem hluthafar í
kreditkortafyrirtækjunum og einnig
hafi þeir hagnast á því að sjálfvirk-
ar skuldfærslur hafa aukist. „Það
er greinilegt að fólk þarf núna minna
að ómaka sig við að fara í bankann,
það notar greiðslukortin og hrað-
bankana í vaxandi mæli auk þess
sem hinar sjálfvirku skuldfærslur
virka mjög vel. Þetta hefur gert
okkur kleift að fækka starfsfólki en
starfsfólki banka og sparisjóða hefur
fækkað stöðugt frá árinu 1988.“
Korthafinn greiðir líka
Þess misskilnings hefur gætt hjá
kaupmönnum að þeir taki á sig allan
kostnað vegna debetkortanna.
Reyndin er sú að korthöfum verður
gert að greiða stærsta hluta þessa
kostnaðar. Gjaldskrár bankanna
hafa ekki endanlega verið ákveðnar.
Ákveðið hefur verið að korthafar
greiði sérstök kortagjöld og þar að
auki verða færslugjöld, þannig að
korthafar greiði fyrir hvert skipti
sem þeir nota kortin. Áformað er
að einnig verði sérstakt færslugjald
fyrir tékka eftir að debetkortin kom-
ast í gagnið.
Helgi H. Steingrímsson tók sam-
an fyrir Morgunblaðið hversu mikill
mánaðarlegur kostnaður korthafa
gæti orðið annars vegar vegna notk-
unar tékka og hins vegar vegna
debetkortanotkunar með þeim fyrir-
vara þó að endanleg gjaldskrá lægi
ekki fyrir. Hann sagði að ef gefin
væri sú forsenda að viðskiptamaður
gæfí út eina ávísun hvern virkan
dag þá gæti mánaðarlegur kostnað-
ur viðskiptamanns numið um 775
krónum. Kostnaður við debetkorta-
notkunina yrði lægri. Ef gefin væri
sú forsenda að viðskiptamaður noti
Debetkort sitt einu sinni á hveijum
virkum degi þá gæti mánaðarlegur
kostnaður viðskiptamanns numið
360 krónum. Rétt er þó að taka
fram að viðskiptamenn munu nota
debetkort og tékka jöfnun höndum
eftir því hver viðtakandinn er.
Þegar kostnaður við greiðslumiðl-
un birtist neytendum á þennan hátt,
þ.e. er áþreifanlegri, er ljóst að þeir
munu í auknum mæli velta fyrir sér
hvaða form komi best út. Hvernig
sé ódýrast að borga. í fljótu bragði
virðist eðlilegast að álykta að það
borgi sig bara að nota peninga en
á móti verður að hafa í huga ýmsan
annan sparnað vegna hagræðingar
og sérþjónustu sem kortin veita.
Allir greiða sitt?
Onnur gagnrýni sem komið hefur
bæði frá kaupmönnum og Neytenda-
samtökunum er að óeðlilegt sé að
korthafar sjálfír greiði ekki allan
tilkostnað vegna debetkortanna
heldur lendi kostnaðurinn m.a. á
neytendum almennt með hærra
vöruverði. Jóhannes Gunnarsson
sagði að Neytendasamtökin gengju
út frá því sem gefnu að viðskiptavin-
urinn ætti að greiða þann kostnað
sem seljandi hafi af því selja vöru
eða þjónustu. Aukist sá kostnaður
ætti viðskiptavinurinn að sama skapi
að greiða þann aukna kostnað.
Einar S. Einarsson hjá Visa vísar
þessari gagnrýni á bug og telur að
með því fyrirkomulagi sem nú sé í
bígerð greiði allir það sem þeim
beri, „jafnt, bankarnir, korthafarnir
og kaupmennirnir. Það hefur aldrei
hvarflað að okkur að láta korthafana
greiða þetta að fullu, það er hvergi
gert. Kaupmenn eru að kaupa þessa
þjónustu af okkur. Þeir njóta hags
af þessu með að fá ábyrgð og ör-
ugga greiðslu."
Frá bönkum fengust þær upplýs-
ingar að fyrirhuguð korta- og þjón-
ustugjöld væru í samræmi við það
sem tíðkaðist í nágrannalöndunum
og m.a.s. lægri ef eitthvað væri. Því
til stuðnings var m.a. vísað í upplýs-
ingar frá Skotlandi og Noregi, þar
sem dæmi eru um að gjald fyrir
hveija debetkortafærslu séu hátt í
30 krónur íslenskar og fyrir hveija
ávísun hátt í 100 krónur íslenskar.
Óeðlilegur hagnaður?
Þegar sú spurning er lögð fyrir
menn hvort neytendur hafi hagnast
á þeirri þróun sem átt hafí sér stað
í greiðslumiðlunum svara flestir hik-
laust ,já“. Þrátt fyrir að vöruverð
hafi eitthvað hækkað þá hagnist
neytendur meira en sem því nemi,
t.-d. með gífúrlégum tímasparnaði
með því að láta mánaðarlega færa
ýmis gjöld á kortin (t.d. afnotagjöld)
og einnig hagnist þeir á fyrr-
greindri þjónustu kortafyrirtækj-
anna. „Ég geri ráð fyrir því að þeg-
ar debetkortin eru komin og allt
dæmið er gert upp fyrir þjóðfélagið
þá verði niðurstaðan sú að hún verð-
ur ódýrari fyrir alla. Hún verður
ódýrari fyrir bankana, hún verður
ódýrari fyrir korthafana og hún
verður ódýrari fyrir söluaðilana
líka,“ sagði Tryggvi Pálsson.
Ekki er mjög auðvelt að meta
hagnað neytendanna af kortavæðr
ingunni í krónum og aurum. Það er
hins vegar hægt að telja hagnað
kortafyrirtækjanna í milljónum
króna og hagnaður þeirra hefur
samtals farið vaxandi á undanförn-
um árum, líkt og sést á meðfylgj-
andi töflu. Aðili sem fylgst hefur
með afkomu kreditkortafyrirtækj-
anna sagðist spyija sig hvort ef til
vill væri um óeðlilegan hagnað að
ræða. „Gjöldin sem fyrirtækin taka
eru óeðlilega há. Maður verður að
gera þá kröfu í heiðarlegum við-
skiptum og samkeppni að þóknanir
dekki bara kostnað og eðlilegan
hagnað.“
Þegar þessi gagnrýni var borin
undir Einar S. Einarsson sagði hann
að afstætt væri að tala um óeðlilega
góða afkomu „ef svo er þá höfum
við a.m.k. lækkað þjónustugjöld
mjög á undanförnum árum. Þegar
Visa hóf starfsemi fyrir 10 árum
voru þjónustugjöldin 3% og í gegn-
um árin hafa þau lækkað mjög, sér-
staklega hjá matvörukaupmönnum,
þjónustugjöld núna eru að jafnaði
um l‘/2%.“
Standa bankarnir við sitt?
Fróðlegt verður að fylgjast með
komu debetkortanna á næstu mán-
uðum. Nú mætast annars vegar
kaupmenn og hins vegar bankar og
kreditkortafyritækin með stálin
stinn. Ef þjónustugjöldin verða ekki
lækkuð er nokkuð ljóst að það mun
tefja eitthvað fyrir tilkomu debet-
kortanna. Bankar og kreditkortafyr-
irtækin eru þó með það tromp á
hendi að gjaldskrá vegna tékka
hækkar verulega með haustinu og
í kjölfarið munu neytendur án efa
krefjast þess að geta notað sín deb-
etkort sem víðast. Til að flýta þróun-
inni verður fyrirkomulagið jafnframt
þannig að þegar þau bankakort sem
nú eru í gildi verða útrunnin þá mun
fólk í staðinn fá debetkort sem jafn-
framt gildir sem ábyrgðarkort í
tékkaviðskiptum.
Enn fróðlegra verður að fylgast
með viðbrögðum bankanna. Miðað
við tregðu banka við að halda vöxt-
um í skefjum þarf ekki að búast við
miklum viðbragðsflýti þeirra við að
lækka vaxtamun vegna spamaðar á
tékkakerfmu. Ef það verður raunin
að aukin útgjöld neytenda skila sér
ekki í minni vaxtamun hjá bönkun-
um er þróunin mjög varhugaverð.
Ef hins vegar sparnaður bankanna
skilar sér að fullu aftur út í þjóðfé-
lagið,- t.d. með minni vaxtamun, er
þróunin almennt af hinu góða og til
þess eins að efla kostnaðarvitund
almennings í fjármálakerfinu.
Náttúrufræði-
stofnun Islands
Fyrsti
stjórnar-
formaður
skipaður
UMHVERFISRÁÐHERRA hefur
skipað Þóru Ellen Þórhallsdóttur,
líffræðing, formann stjórnar
Náttúrufræðistofnunar Islands.
Þetta er gert samkvæmt nýjum
lögum nr. 60/1992 um Náttúru-
fræðistofnun íslands og náttúru-
stofur. Með Iögunun er gerð sú
breyting að stofnuninni er sett
stjórn til fjögurra ára í senn, sem
skipuð skal, auk formanns, full-
trúum hvers seturs stofnunarinn-
ar og einum fulltrúa náttúru-
stofu. Þóra Ellen verður fyrsti
formaður stjórnar Náttúrufræði-
stofnunar Islands.
Þóra Ellen er fædd í Reykjavík
22. júní 1954. Hún er grasafræðing-
ur að mennt með doktorsgráðu á
sviði plöntuvistfræði frá University
of Wales árið 1984.
Hefur stundað rannsóknir
Þóra Ellen hefur starfað hjá Líf-
fræðistofnun Háskóla íslands frá
árinu 1981, fyrst sem sérfræðingur
og stundakennari en síðan sem lekt-
or. Hún var sett prófessor við HÍ í
grasafræði 1988-1990, en er nú
dósent. Þóra Ellen hefur stjórnað
rannsóknum Líffræðistofnunar HÍ
sem miða að því að segja fyrir um
áhrif miðlunarlóns neðst í Þjórsár-
verum, en þær rannsóknir eru unnar
fyrir Landsvirkjun. Einnig hefur hún
stundað rannsóknir á sviði stofnvist?-
fræði, æxlunarvistfræði og á ís-
lensku votlendi.
Stjórn Náttúrufræðistofnunar ís-
lands er auk Þóru Ellenar formanns
skipuð þeim Bergþóri Jóhannssyni
frá Náttúrufræðistofnun íslands,
Reykjavík og Herði Kristinssyni frá
Náttúrufræðistofnun íslands á Ak-
ureyri.
----» ♦ ♦---
Loðnan
er enn á
norðurleið
Um 84 þúsund
tonn komin á land
LOÐNUGANGAN er enn á norð-
urleið og er nú þéttust um 180
mílur norður af Melrakkasléttu.
Norskt rannsóknarskip fann góð-
ar torfur 30 mílum norðar í gær.
Veiðarnar ganga sæmilega hjá
íslensku skipunum en löndunar-
bið er á höfnum austanlands. Um
84 þúsund tonn af loðnu hafa
borist á land á vertíðinni.
Keflvíkingur KE 100 landaði 520
tonnum hjá Krossanesverksmiðj-
unni á Akureyri í gær.
Góðar torfur
Að sögn Einars Guðmundssonar
skipstjóra ganga veiðarnar sæmi-
lega og hitta skipin á góðar torfur
annað slagið. Hann sagði að loðnu-
gangan væri enn á norðurleið og
væri hvað þéttust um 180 mílur
. norður af Langanesi. Hann hafði
frétt að norskt rannsóknarskip hefði
fundið góðar loðnutorfur 30 mílum
norðar.
Töluverð áta er enn í loðnunni
en fer þó minnkandi. Loðnan rýrnar
fljótt þegar mikil áta er í henni og
vilja verksmiðjurnar ekki safna
birgðum. Hefur því verið hægt á
veiðunum og löndunarbið er á flest-
um höfnurn austanlands. Verðið til
sjómanna er 4.000 krónur fyrir
tonnið.