Morgunblaðið - 05.09.1993, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ SKODUN SUNNUDAGUR 5. SEPTEMBER 1993
NAUÐGUN
ERFRÉTT
eftir Ásluugu Péturs-
dóttur oglngu Stein-
unni Magnúsdóttur
Samkvæmt íslenskum hegning-
arlögum eru kynferðisafbrot næst-
alvarlegasti glæpur á eftir mann-
drápi. Því mætti ætla að slík ofbeld-
isverk væru stórfrétt. íslenskir fjöl-
miðlar gefa þeim þó ekki -mikið
rými. Fréttir af slíkum glæpum eru
stuttar og staðlaðar og orðalag oft
tvíbent. Mikill munur er á fréttafyr-
irsögnum dagblaða af kynferðis-
glæpum og öðrum glæpum. Al-
o^engar fyrirsagnir eru annars vegar
„Kona kærði nauðgun“ og hins veg-
ar „Rán var framið“. Með öðrum
orðum látið er að því liggja að
nauðgunin hafi ekki verið framin.
Skiptar skoðanir eru um hlutverk
fjölmiðla í þessum efnum. Eiga þeir
að fræða, upplýsa eða eingöngu
flytja fréttir og þá hvers konar
fréttir?
Kynferðislegt ofbeldi varðar alla.
En er það viðurkennt samfélags-
vandamál? Staðreyndin er sú að
almenningur er oft illa upplýstur
’*?jm þessi mál nema þeir einstakling-
ar sem hafa komist í beina snert-
ingu við þau. Mál þessi hafa lengst
af legið í þagnargildi. í kjölfar fjöl-
miðlabyltingarinnar fýrir fáeinum
árum varð umræðan um kynferðis-
afbrot opinber. Þar með er ekki öll
sagan sögð því fjölmiðlar hafa síðan
verið gagnrýndir fyrir að sveiflast
öfganna á milli, það er á milli þagn-
ar og æsifréttamennsku.
Frétti af gangi mála í
fjölmiðlum
Þolandi kynferðislegs ofbeldis
segir fjölmiðla lítið sem ekkert hafa
fjallað um sitt mál. Hún kærði fyr-
ir fjórum árum. Við tók löng og
' ströng barátta við kerfið sem virtist
ekki geta tekið á málinu ef til vill
vegna þess að um opinberan emb-
ættismann var að ræða.
Þótt Iítið sem ekkert hafi verið
fjallað um mál hennar er það furðu-
leg staðreynd að það litla sem hún
frétti af gangi mála las hún í frétta-
klausum DV. En orðalag var hið
undarlegasta að hennar dómi og
ekki var farið rétt með. „Eg las í
DV að maðurinn væri grunaður um
kynferðislega áreitni. Kynferðisleg
áreitni og kynferðislegt ofbeldi er
að mínum dómi ekki það sama.“
í fyrstu segist hún hafa óttast
fjölmiðla. „Ég var haldin skömm
». sem ég held að ég sé að mestu laus
við í dag. Ég var hrædd um að
opinber umræða í fjölmiðlum myndi
skaða fjölskyldu mína. Einnig ótt-
aðist ég að það yrði blásið upp að
ég hafði átt við geðræn vandamál
að stríða. Mér finnst enn í dag al-
geng skoðun almennings að konur
sem kæra kynferðislegt ofbeldi séu
klikkaðar.“
Hún undrast í dag að fjölmiðlar
skyldu ekki hafa sýnt langri og
strangri baráttu hennar við kerfið
meiri áhuga en raun ber vitni. Hún
segir sögu sína eiga erindi til al-
' mennings. Henni hefur ekki enn í
dag borist svar við kæru frá ríkis-
saksóknara sem hún segir nánast
reglu fremur en undantekningu í
þessum málum. „Manninum var til-
kynnt um málalok, það er að málinu
hafi verið vísað frá, en ekki mér
þó að ég hafi verið kærandi." Þetta
varð meðal annars til þess að hún
leitaði til embættis umboðsmanns
Alþingis til að fá leiðréttingu mála
sinna. En hvað varð til þess að hún
ákvað að fylgja málinu svo stíft
eftir? „Ég held ég hafi verið knúin
áfram af réttlætiskennd. Ég gat
ekki þolað að vera beitt slíku rang-
læti af kerfinu." Hún hækkar rödd-
ina og það fer ekki á milli mála að
hún er reið. Hún segist fyrst og
fremst vera reið kerfinu. Ef til vill
reiðari því en manninum. „Ég lít á
manninn sem sjúkan. Það er ef til
vill sambærilegt við það hvernig
kerfið lítur á okkur konur.“
Henni fínnst ekki hafa orðið
breytingar í fréttaflutningi af kyn-
ferðisafbrotum. Einu breytinguna
segir hún þá að nú sé sagt frá
málum sem ekki tíðkaðist áður. Hún
segir það sorglega staðreynd að
meira sé fjallað um sifjaspell og
kynferðislegt ofbeldi gagnvart
börnum en konum. Hún hefur enga
aðra skýringu á því en að konunum
sé ekki trúað og þær eigi einfald-
lega ekki að þvælast fýrir karl-
mönnum.
Aðspurð um hlutverk fjölmiðla í
fréttaflutningi af kynferðisafbrot-
um segir hún að þeir þurfí að sýna
málunum meiri skilning og opna
umræðuna betur. Hún segist halda
að fólk skilji almennt ekki hvað liggi
á bak við frétt á borð við „Kona
kærði nauðgun". Kona gengur í
gegnum mikla niðurrifsstarfsemi
eftir nauðgun og þar bætir rann-
sóknarferlið ekki úr skák. Hún seg-
ir að þama gætu fjölmiðlar komið
inn í. „En það er ef til vill ekki
hægt að ætlast til þess að fjölmiðla-
fólk skilji þessi mál úr því að kerfið
skilur þau ekki. Það fær jú sínar
upplýsingar frá kerfínu."
Hvernig taka fjölmiðlar á
kynferðisafbrotum?
Bogi Ágústsson fréttastjóri segir
að Ríkisútvarp-Sjónvarp hafí skráð-
ar almennar vinnureglur fyrir
fréttamenn. Þeim er ekki skipt eft-
ir málaflokkum og því engin ákvæði
er lúta eingöngu að kynferðisaf-
brotum. Sömu reglur gilda um
fréttaflutning af kvnferðisafbrotum
og slysum og öðrum viðkvæmum
málum. Bogi segir almennu regluna
vera að sýna aðgætni, varúð og
nærfærni og reyna að forðast að
valda fólki óþarfa hugarangri,
meiða fólk ekki með fréttaumfjöll-
uninni sjálfri.
Ingvi Hrafn Jónsson fréttastjóri
segir Stöð 2 ekki hafa skráðar
vinnureglur í sambandi við frétta-
flutning af kynferðislegu ofbeldi.
Hann segir þetta í rauninni ekki
mjög flókið. Reynt sé að segja frá
af nærgætni og velta sér ekki upp
úr málum á nokkum hátt.
Svipað er upp á teningnum hvað
varðar DV og Morgunblaðið. Sömu
vinnureglur gilda þar um frétta-
flutning af kynferðisafbrotum og
öllum öðrum málum. Magnús
Finnsson fréttastjóri Morgunblaðs-
ins segir blaðið ekki setjast í dóma-
rasæti heldur greina aðeins frá
staðreyndum. Morgunblaðið hefur
þá reglu að birta ekki nöfn saka-
manna fyrr en dómur fellur eða
játning liggur fyrir.
Jónas Haraldsson fréttastjóri DV
tekur í sama streng. Hann segir
ofbeldi alvarlegt mál og hlutverk
fjölmiðla gæti verið að vara fólk
við, til dæmis með myndbirtingu.
Meira sé rætt um þessi mál en áður
og þar af leiðandi er meira skrifað
um þau. Jónas leggur áherslu á að
opna umræðuna í fjölmiðlum án
þess að skaða þolendur. Hann segir
stefnu blaðsins vera að flytja stutt-
ar fréttir ekkert síður um þessi mál
en önnur.
Öllum ber saman um að þetta
séu viðkvæm og erfið mál í frétta-
flutningi. Það segir sína sögu að
skýrar vinnureglur eru samt ekki
til um þennan málaflokk á þeim
fjölrniðlum sem haft var samband
við. Óhætt er að segja að meira er
lagt upp úr að segja frá t.d. vinnu-
deilum, ríkissjórninni, kvótamálum
og Díönu prinsessu en skemmdar-
verkum á íslenskum konum.
Hvaðan fá fjölmiðlar
upplýsingar?
Fréttastjórum ber saman um að
upplýsingar um kynferðisafbrot
komi frá lögreglu. Sigurbjöm Víðir
Eggertsson fulltrúi Rannsóknarlög-
reglu ríkisins segir Rannsóknarlög-
regluna ekki hafa skráðar reglur
um hvaða upplýsingar hún láti frá
sér. Almenna reglan væri að láta
sem minnst fréttast til að fá frið
við rannsókn og einnig sem vernd
fyrir þolendur. Sigurbjörn telur að
fréttaflutningur af kynferðisafbrot-
um hafi ekki áhrif á gang einstakra
mála en þolendur vilji sjaldnast vera
í sviðsljósinu því þeim fínnist það
niðurlægjandi. Persónuleg skoðun
Sigurbjarnar er að fréttaflutningur
fjölmiðla verði sífellt miskunnar-
lausari. Þeir gæti ekki að sér varð-
andi þolendur. Vegna ummæla fjöl-
miðla um að þeir fengju orðalag
sitt frá lögreglu fullyrðir Sigurbjörn
Víðir Eggertson að svo sé alls ekki.
Þótt fjölmiðlafólk fái upplýsingar
frá lögreglu er ekki þar með sagt
að það þurfi að hengja sig í orðalag
hennar. Þeirra starf er að skrifa
Áslaug Pétursdóttir
Inga Steínunn Magnúsdóttir
Kynferðislegt ofbeldi varðar alla. En er það viður-
kennt samfélagsvandamál? Staðreyndin er sú að
almenningur er oft illa upplýstur um þessi mál
nema þeir einstaklingar sem hafa komist í beina
snertingu við þau. Mál þessi hafa lengst af legið
í þagnargildi.
hjá saksóknara, lögreglunni í
Reykjavík og sakadómi sem var.
Þeir eru á mannlegu nótunum.“
Hvað gerir nauðgun að frétt?
Fréttamat fjölmiðlanna er mis-
munandi og ræðst meðal annars af
hefðum og mati fréttamanna og
fréttastjóra. Þótt svokallað „löggu-
tékk“ leiði í ljós að nauðgun hafi
verið framin er ekki þar með sagt
að glæpurinn verði að frétt. Afbrot-
ið sjálft er ekki fréttnæmt. Því þarf
að fýlgja annað og meira svo það
fái einhveija umfjöllun.
Ingvi Hrafn Jónsson fréttastjóri
Stöðvar 2 segir almennu vinnuregl-
una vera þá að kærð nauðgun sé
frétt. Væri um heiftarlega árás á
vettvangi að ræða myndi það hugs-
anlega verða meiri frétt, til dæmis
„hún lægi á spítala, árásarmaðurinn
handtekinn eða hans leitað“.
Þá segir Ingvi Hrafn að reynt sé
að fylgja málunum eftir í dómskerf-
inu og birta frétt ef dómur fellur.
Það væri oft vandkvæðum bundið
þar sem kærur séu gjaman dregnar
til baka af ýmsum ástæðum. „Var
um nauðgun að ræða eða var þetta
kunningjanauðgun eða heimanauðg-
un? Ástarleikur getur snúist upp í
nauðgun og fólk fallist í faðma dag-
inn eftir. Konan dregur kæmna þar
af leiðandi til baka.“
Á Ríkisútvarpi-Sjónvarpi er ekki
mikil áhersla lögð á fréttaflutning
af lögreglu- og dómsmálum. Bogi
Ágústsson segir að almennt flytji
Sjónvarpið ekki sértækar fréttir af
kynferðisafbrotum. Sé það gert er
markmiðið að hafa fréttina eins
stutta og hægt er án þess að það
komi niður á umfjölluninni sjálfri:
„Þótt maður hafí verið handtekinn
og grunaður eða sakaður um nauðg-
un segjum við almennt ekki frá því
nema eitthvað annað komi til líka.
Glæpurinn þarf að vera sérstaklega
fréttnæmur að einhveiju öðru leyti,
til dæmis þegar um er að ræða
hettuklæddan mann sem ógnar með
hnífí."
Af þessu má álykta að nauðganir
eru ekki fýsilegt umfjöllunarefni fjöl-
miðla. Ef til vill vilja fjölmiðlar ekki
taka á veruleikanum eins og hann
er en nauðganir eru hluti af veruleik-
anum. Eru fjölmiðlar ekki að búa
til gerviveruleika með því að loka á
þá staðreynd? Fréttastjórar sjón-
varpsstöðvanna segja að nauðganir
þurfi að vera sérstaklega fréttnæm-
ar að öðru leyti en því að vera ofbeld-
isverk á konum? Af hveiju það staf-
ar er erfítt að svara.
Eru nauðganir æsifréttir?
Hvert er álit starfskvenna Stíga-
fréttir með eigin orðum eftir upplýs-
ingum lögreglu.
En einhvers staðar er pottur brot-
inn. Ljóst er að fjölmiðlar fá nánari
upplýsingar en máli skipta í umfjöll-
uninni, t.d. um klæðaburð konunn-
ar, ástand hennar ef um ölvun hef-
ur verið að ræða og hvar í bænum
konan var stödd. í athugasemd
starfskonu Stígamóta, Guðrúnar
Jónsdóttur, í Morgunblaðinu síðast-
liðið haust segir hún að rekja megi
lekann til embættis Rannsóknarlög-
reglu ríkisins.
Siguijón Magnús Egilsson, fyrr-
um blaðamaður á DV, sem lengi
skrifaði fréttir um kynferðisglæpi
og önnur dóms- og sakamál, ber
Rannsóknarlögreglu ríkisins ekki
vel söguna. Viðmót rannsóknarlög-
reglumanna einkennast af „töffara-
heitum", eins og Siguijón orðar
það. „Sambandið við RLR er ömur-
legt. Þar er einn og einn maður sem
talandi er við. Þetta er allt annað
en hjá öðrum embættum svo sem