Morgunblaðið - 03.11.1993, Side 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. NÓVEMBER 1993
Heilsíðugrein í Sports Illustrated um skákáhuga í Grímsey
„Eyjan numin af víkingum
með einstakan skákáhuga“
í BANDARÍSKA íþróttavikuritinu Sports Illustrated, sem er eitt
útbreiddasta og virtasta blað á sínu sviði í Bandaríkjunum, birt-
ist fyrir stuttu heilsíðugrein um skákáhuga í Grímsey. Greinin
er eftir Michael nokkurn Finkel og tengist bandaríska milljóna-
mæringnum Daniel Willard Fiske sem gaf hverri fjölskyldu á
eyjunni taflborð fyrir um öld. Þar er rætt við Friðrik Ólafsson,
skrifstofusljóra Alþingis, um skákhefð íslendinga, sem segir
m.a. að „langir vetrar með löngum dimmum skeiðum henta fyrir-
taks vel til að rannsaka leiki.“ Þá er sagt að íslendingar eigi
flesta stórmeistara á skák í heiminum, miðað við höfðatölu og
þannig sé einn stórmeistari í skák á hverja 32 þúsund íbúa hér-
lendis, en til samanburðar sé einn stórmeistari í skák á hverja
7,5 milljónir Bandaríkjamanna.
„En hvergi í varðveittri sögu
um skák á Islandi hefur ástin á
íþróttinni verið jafn mikil og í
Grímsey,“ segir í Sports Illustr-
ated, „Eyjan var numin við mót
11. aldar af hóp víkinga með ein-
stakan smekk fyrir skák. Fyrir
utan fisk og fisk sem veiða þurfti,
var fátt á Grímsey sem truflaði
menn frá því að spila skák. Trufl-
anir hefðu þó getað verið vel
þegnar. Samkvæmt þjóðsögum
bjó víkingur einn yfir getu til að
muna hvern þann leik sem hann
hafði leikið, böl sem fljótlega
varð þess valdandi að hann mundi
ekkert annað og bijálaðist. Aðrir
sem tókust á við leikinn lágu vik-
um saman í rúminu í einu, ófær-
ir um að hreyfa sig þar til búið
væri að upphugsa nýja hernað-
aráætlun.“
Skákáhugi sérvitra
Grímseyinga uppgötvast
„í næstum níu aldir var skák-
ástríða Grímseyinga nær ókunn-
ug umheiminum," segir í grein-
inni. „Þá gerðist það árið 1879
að sérviskulegt eðli eyjarskeggja
var uppgötvað af jafn sérvitrum
Ameríkana; Daniel Willard Fiske.
Fiske var ferðalangur, málvís-
indamaður og milljónamæringur
sem lagði grundvöll að fyrstu
Frjálsleg grein um
skákiðkun í Grímsey
GREININ í Sports Illustrated
sem rekur á nokkuð fijálslegan
hátt sögu skáklistar í Grímsey
og örlög gjafar Willards Fiske.
skákmeistarakeppni í Bandaríkj-
unum árið 1857 og fregnaði af
skákáhuganum í Grímsey þegar
hann sigldi á gufuskipi um þessar
slóðir. Hann fann til samkenndar
með harðgeru utangarðslífinu á
Grímsey og heillaðist umsvifa-
laust af staðnum. An þess að
hafa nokkru sinni stigið fæti í
eyjuna, ákvað hann að gerast
velgjörðarmaður hennar. Fiske
sendi hverri einustu af fjöl-
skyldunum ellefu sem þar bjuggu
íburðarmikið tafl úr marmara.
Hann setti seinna meir fé í fyrsta
skóla eyjarinnar og bókasafn, og
þegar hann lést 1904 ánafnaði
hann Grímsey 12 þúsund dölum,
sem var gríðarhá upphæð á þeim
tíma.
Töflin rykfalla og Fiske mát
Eina trygga leiðin til Grímseyj-
ar fram til 1931 þegar sandborin
flugbraut var rudd þar, var með
birgðaskipi sem sigldi þangað
tvisvar á ári, ef veður leyfði. Þeg-
ar flugvélar hófu hálftíma langt
flug sitt frá meginlandinu, náði
skákáhugi eyjarskeggja loks
þjóðarathygli. Eftir einvígi Spas-
skys og Fischers varð „landið
fullkomlega skákbijálað," segir
[Friðrik] Olafsson, og skólinn í
Grímsey stóð fyrir skyldukennslu
í skák. Og árið 1982 var furðu-
legt skákmót sett á svið í eyjunni
þar sem bestu skákmenn landsins
tefldu með taflmönnum í fullri
líkamsstærð á taflborði sem sett
var á akbrautina.
í dag er yfirbragð Grímseyjar
í flestu keimlíkt því sem það hef-
ur alltaf verið — vindbarinn út-
vörður fiskveiða þar sem himinn-
inn er hlaðinn lundum og máfum
og þernum. Þar er enn aðeins
stakur moldartroðningur, um
hálfur annar kílómetri að lengd,
og húsin 20 á eyjunni þjappa sér
enn saman meðfram suðurströnd-
inni, eins og til að halda á sér
hita. Þegar grannt er skoðað
koma í ljós rafkaplar sem liggja
á milli húsa, og í felum inn á
milli grösugra þúfna eru þó nokk-
uð margir gervihnattadiskar.
Bókasafnið sem byggt var fyr-
ir fé Fiskes er enn á sínum stað,
en safn hans af skákbókum ligg-
ur út í horni og safnar ryki.
Málverk af Fiske hangir uppi í
bókasafninu; hann er með strang-
an, næstum stingandi svip, eins
og hann horfist í augu við yfirvof-
andi mátleik. Undir myndinni er
eina marmarataflið sem eftir er
á eyjunni — örlög hinna tíu eru
öllum hulin. Taflið hefur greini-
lega verið ónotað lengi; röð tafl-
mannanna er óregluleg. „í raun-
inni teflum við ekki lengur,“ út-
skýrir Sigrún Óladóttir, sem bor-
in er og barnfædd á eyjunni og
gegnir nú hlutverki óopinbers
leiðsögumanns hennar. „Tímarnir
hafa breyst. Við erum með sjón-
varp og útvarp og þess háttar,
og sá leikur sem við leikum aðal-
lega er Nintendo.“
Innanlandsflugfélögin mótmæla
virðisaukaskatti á farþegaflug
FLUGFÉLÖGIN sem fljúga með farþega í áætlunarflugi innanlands
hafa tekið sig saman og mótmælt fyrirhuguðum virðisaukaskatti á
farþegaflug innanlands frá og með næstu áramótum. Félögin eru Ern-
ir hf., Flugfélag Austurlands hf., Flugfélag Norðurlands hf., Flugleið-
ir hf. og íslandsflug hf. Samkvæmt upplýsingum frá þeim myndi skatt-
lagningin hækka flugfargjöld um 9-10% sem aftur myndi óhjákvæmi-
lega leiða til fækkunar farþega og samdráttar í þjónustu. Flugfélögin
ætla á næstu dögum að leita eftir viðræðum við stjórnvöld um framtíð-
arfyrirkomuiag skattlagningar á innanlandsflug á Islandi.
Ný gjaldskrá fyr-
ir skautasvellið
BORGARRÁÐ hefur samþykkt tillögu stjórnar íþrótta- og tómstunda-
ráðs um að hafin verði sala á 30 miða korti og að gjald fyrir börn
verði 1.500 krónur eða 50 kr. fyrir hvert skipti á skautasvellinu.
Er það 50% afsláttur frá almennum aðgangseyri barna.
Forsvarsmenn flugfélaganna telja
að skattlagningin myndi þýða allt
að 140 milljón króna kostnaðarauka
í innanlandsflugi. Til frádráttar
kæmu þær almennu aðgerðir, sem
ríkisstjómin hefur þegar hrundið í
framkvæmd til styrktar atvinnulíf-
inu, þ.e. afnám aðstöðugjalds og
lækkun tryggingargjalds. Eftir stæði
samt sem áður 109 milljón króna
kostnaðarauki vegna skattaðgerða.
Forsvarsmenn flugfélaganna benda
á að vegna mikillar hagræðingar í
innanlandsflugi undanfarin ár, m.a.
með fækkun flugvéla, hafi menn loks
eygt von til þess að koma greininni
á réttan kjöl. Forsendum þess sé nú
gjörsamlega kippt í burtu ef af skatt-
lagningu verður.
Eykur á mismunun milli
landshluta
í greinargerð sem flugfélögin hafa
tekið saman um málið og sent þing-
mönnum og sveitarstjórnarmönnum
kemur fram að skattlagningin sam-
ræmist ekki opinberri stefnu í
byggðamálum og auki á mismunun
milli landsbyggðar og höfuðborgar-
svæðis vegna þeirra erinda sem
landsbyggðarfólk þarf nauðsynlega
að reka í höfuðborginni og einnig
milli iandshluta innbyrðis vegna mis-
hárrar gjaldtöku eftir fjarlægðum frá
höfuðborginni.
Kemur til viðbótar ígildi
söluskatts
Flugvallagjald hefur verið inn-
heimt af farþegum í innanlandsflugi
síðan 1975 og er það nú 165 krónur
á hverja brottför. Það var tekið upp
í staðinn fyrir söluskatt sem var
ákveðið hlutfall. Krónutalan var
hærri eftir því sem flogið var lengra
og fargjaldið sjálft var hærra og
þótti skatturinn ósanngjarn. Með því
að taka upp virðisaukaskatt á innan-
landsflug yrði horfið til fyrra fyrir-
komulags. Mismunun milli íbúa
landsbyggðar og höfuðborgarsvæðis
yrði aukin og íbúum landsbyggðar
yrði mismunað innbyrðis.
Eykur á erfiðleika á erlendum
mörkuðum
Flugfélögin benda á að innan-
landsflugið taki í vaxandi mæli þátt
í þjónustu við erlenda ferðamenn og
um leið uppbyggingu ferðaþjónustu
á landsbyggðinni. Fyrirtæki í ferða-
þjónustu eigi nú í erfiðleikum á mörk-
uðum erlendis vegna þess hve verð-
lag er almennt hátt hér á landi. Við-
bótar skattlagning myndi enn auka
á þessa erfiðleika og í mörgum tilvik-
um gera þjónustuna óseljanlega,
einkum þegar haft sé í huga að hótel-
verð muni að líkindum einnig hækka
vegna aukinnar skattheimtu.
Gjaldskrá fyrir börn verður þá
þannig að aðgangseyrir er 100 kr.,
fimmtán miða kort kosta 1.000 kr.
og 30 miða kort 1.500 kr. Gjald-
skráin var samþykkt í borgarráði
með þremur samhljóða atkvæðum.
Sigrún Magnúsdóttir fulltrúi
Framsóknarflokks og Guðrún Ög-
mundsdóttir fulltrúi Kvennalista,
bókuðu að þær sætu hjá um hækk-
un á 30 miða aðgangskortum. Ný-
lega hafí gjaldskrá að skautasvell-
inu verið hækkuð um 100% eða úr
50 kr. í 100 kr. Til að milda gjald-
skrárhækkunina hafi verið sam-
þykkt að bjóða 30 miða kort á 1.200
kr. og koma þannig til móts við
einstaklinga og/eða fjölskyldur sem
iðka skautaíþrótt af krafti. Þær
geti því ekki fallist á þessa hækkun.
Guðrún Ágústsdóttir fulltrúi Al-
þýðubandalagsins og Kristín Á.
Ólafsdóttir fulltrúi Nýs vettvangs,
lýstu stuðningi við bókunina.
Frekari útfærsla
landhelginnar
TILLAGA til þingsályktunar um frekari útfærslu landhelginnar og
aukin réttindi Islendinga á úthafinu var lögð fram á Alþingi í gær og
er það þingflokkur Alþýðubandalagsins sem að henni stendur. Lagt er
til að Alþingi kjósi sjö manna nefnd skipaða fulltrúum allra þingflokka
til að kanna möguleika á frekari útfærslu islensku efnahagslögsögunn-
ar. Nefndin geri einnig tillögur um hvernig afla skuli ýtrustu réttinda
íslendingum til handa á hafsvæðum sem liggja að íslensku efnahagslög-
sögunni og á úthafinu.
Fyrirlestur um makamissi
í greinargerð með tillögunni segir
m.a. að veiðar íslenskra skipa á fjar-
lægum miðum á aiþjóðlegum haf-
svæðum hefðu vakið upp umræður
um hagsmuni Isiendinga sem úthafs-
veiðiþjóðar.
Úthafsveiðar
Aflaverðmæti íslenskra skipa af
veiðum utan efnahagslögsögunnar
gæti orðið fjórir milljarðar á þessu
ári vegna veiða í Smugunni í Bar-
entshafi, rækjuveiða við strönd
Kanada og veiða á Reykjaneshrygg.
Þeir sem mest hefðu beitt sér á þessu
sviði, svo sem hópur útgerðarmanna
skipa er veitt hafa í Smugunni, teldu
fjölmarga möguleika koma til greina.
Til viðbótar þeim möguleikum sem
nú eru nýttir hefðu verið nefndar
veiðar á Hutton-Rockall-svæðinu
utan 200 mílna marka frá ströndum
Bretlandseyja, veiðar á grálúðu og
fleiri tegundum á svæðum milli lög-
sögu íslands, Grænlands og Kanada
suðvestur í höfum og veiðar við Sval-
barða. Fyr^tj flutpipgsfnaðijr tiljög-
úiiaf'er Steihgrímúf í. Sígfussöh. A
SÉRA Sigfínnur Þorleifsson,
sjúkrahúsprestur Borgarspítal-
ans, flytur annað kvöld, fimmtu-
dagskvöld, erindi á vegum
Nýrrar dögunar um makamissi.
Erindið hefst klukkan 20 í safn-
aðarheimilj Grensáskirkju, (Að,því
ióknú miun sýfgjáridí 'segjá frá
reynsiu sinni og síðan fara fram
umræður og spurningum verður
svarað. Þessir fundir eru ölium
opnir.
í fréttatilkynningu samtakanna
segir, að þau bjóði einnig uppá
símaþjópustu yið syrgjendur • á
s'unriúdögiim kí. 15-I7.‘ ^....
Samtökin hafa tekið upp þá
nýbreytni að bjóða upp á það sem
þau kalla !nærhópavinnu“ en fellt
niður opnu húsin í bili a.m.k. Fyrir-
lestrar eru haldnir fyrsta fimmtu-
dagskvöld í hverjum mánuði og
að þeim loknum skráir fólk sig í