Morgunblaðið - 04.11.1993, Blaðsíða 12

MQKGU,NB1.A0J1). FLMMTUllAQUR 4, ,NÓVE>M.BKK, ,19ga
Pl2
Um skylduaðild og lýðræði
eftir Jónas
Haraldsson
Þann 17. ágúst sl. birtist grein
í Morgunblaðinu sem ég skrifaði
og kallaði „Neikvætt félagsfrelsi er
mannréttindi.“ Greinin var rituð
vegna greinar Láru V. Júlíusdóttur
framkvæmdastjóra ASÍ og héraðs-
dómslögmanns, sem hún kallaði
„Aðild að stéttarfélögum er mann-
réttindi“ og birtist i Morgunblaðinu
þann 28. júlí sl.
Fátt um svör
1 þessari grein fjallaði ég um
nokkur atriði varðandi skylduaðildl
o.fl., jafnframt því sem ég beindi
nokkrum spurningum til Láru. Ég
spurði, hvort hún teldi það til mann-
réttinda að vera skyldug að lögum
sem lögmaður að yera í Lögmanna-
félagi Islands, þar sem málflutn-
ingsréttindin eru tekin af mönnum,
ef þeir láta sér ekki lynda að vera
í félaginu. Þá hélt ég því fram, að
hvorki samtök launþega né atvinnu-
sokkabuxur hnésokkar
v/Nesveg, Seltj.
Stretsbuxur
kr. 2.900
Mikið úrval af
allskonar buxum
Opið ó laugardögum
kl. 11-16
rekenda gætu samið sin í milli um
félagaskyldu utanfélagsmanna, þ.e.
þriðja aðila. Einnig fullyrti ég að
taka félagsgjalds af utanfélags-
mönnum væri ólögmæt og jafn-
framt væri atvinnurekendum þess-
ara aðila óskylt að greiða í styrkt-
ar- og sjúkrasjóði vegna þeirra, þar
sem ófélagsbundnir njóti ekki réttar
til greiðslna úr þessum sjóðum og
var vísað í ákveðinn hæstaréttar-
dóm. Þá bendi ég á, að þrátt fyrir
verulega aukin rétt launþega úr
hendi atvinnurekenda í slysum og
veikindum, þá borguðu atvinnurek-
endur enn 1% af launum í þessa
sjóði í stað 0,l%-0,2%. Fyrir vikið
safnaðist upp tugmilljóna eða
hundruðmilljóna inneign, sem stétt-
arfélögin notuðu til ýmissa eigna-
kaupa og jafnvel til að borga tap á
rekstri gömlu dansanna.
Ég verð að segja eins og er, að
ég átti von á einhveijum andsvörum
við þessum ummælum mínum, sem
byggð væru á lögfræðilegum rökum
eða einhverjum rökum. Ekki virðist
vera áhugi á því, heldur er látið
nægja að kvarta sáran yfir árásum
á verkalýðshreyfinguna, þegar ein-
hver minnist á þessi mál, sem ekki
eru einkamál verkalýðshreyfingar-
innar, eins og hún telur greinilega.
Ekki getur hún ætlast til þess að
fá að velja sér viðmælendur.
eftir Hjörleif
Hringsson
íþróttahreyfingin á íslandi er talin
velta hundruðum milljóna ef ekki
milljörðum. Menn greinir ekki á um
að hér er um geysilegt fjármagn að
ræða. Helstu tekjulindir til starfsemi
íþróttafélaga er sjálfsaflafé sem fæst
með ýmsum hætti. Má þar helst
nefna auglýsingasölu og samninga
sem gerðir eru við fyrirtæki, að-
gangseyrir að kappleikjum ásamt
aragrúa annarra fjáraflana sem
glúrnir stjórnarmenn þessara félaga
finna uppá. Ekki skal gert lítið úr
framlögum ríkis og _ sveitarfélaga,
Lottós og Getrauna. Ég hygg þó að
rekstrarfé félaganna sé að mestu
leyti sjálfsaflafé þeirra hvers fyrir
sig, að minnsta kosti er það sú
reynsla sem ég þekki til úr minni
sveit.
Hvemig var þetta hér á árum
áður?
„Hvort sem mönnum
líkar það betur eða ver,
þá þurfum við í þessum
félög’uin, hvort heldur
launþega- eða atvinnu-
rekendafélögum, að
sanna ágæti okkar fé-
lags og að það borgi sig
að vera í félaginu.“
Akademískar hugleiðingar
í Morgunblaðinu þann 11. sept-
ember sl. birtist grein eftir lögfræð-
ing ASÍ, Bryndísi Hlöðversdóttur,
sem hún kallar ',,Um frelsisástina
og grundvöll lýðræðisþjóðfélags".
Ekki er þar bruðlað með lögfræð-
inga, heldur er greinin nokkurs
konar framboðsræða. Grein Bryn-
dísar er tvíþætt af efni til. Annars
vegar lýsir hún hrifningu sinni yfir
skoðunum breskra prófessora.'sem
voru hér á landi fyrir nokkru og
fjölluðu m.a. um skylduaðild að
verkalýðshreyfingunni. Er greini-
legt að akademískar vangaveltur
útlendra háskólakennara, sem ekk-
ert þekkja til málefna og stöðu ís-
lenskra verkalýðshreyfíngar og
Sagt er að þá hafi kröfur verið
aðrar. Þjálfarar komið úr röðum fé-
lagsmanna og leikmenn verið með
félagi sínu ánægjunnar vegna. Nú
eru breyttir tímar. Kröfumar vænt-
anlega meiri. Þjálfarar koma nú hver
úr sinni áttinni og keppast íþrótta-
klúbbarnir um að hækka laun þessar-
ar stéttar, með afar taklausum hætti
ef mið er tekið af því starfsumhverfí
sem félögin almennt búa við. Það
má segja að tap sé á'rekstri þeirra
upp til hópa.
Hvað varðar leikmennina þá er
þátttaka ánægjunnar vegna löngu
liðin tíð. Skyldi þá engan undra við
versnandi tekjuöflun á samdráttar-
tímum að félögin séu í þessum spor-
um? Ég held að það komi að því áð
þeirrar spurningar verði spurt hvort
félögin hafí efni á þessu. Éða er það
möguleg leið að þjálfurum og ieik-
mönnum verði gert að „gíra“ sig
niður? Ég spurði kunningja minn
þessarar spurningar og svarið var:
„Hver viil ekki vina leik?“ Auðvitað
vilja allir vinna leik og á sigurstundu
vinnumarkaðar, falla Bryndísi vel í
geð, enda óspart vitnað í kenningar
þessara erlendu háskólakennara.
Hins vegar er hluti greinar Bryndís-
ar skammir í garð þeirra, sem leyfa
sér að segja eitthvað, sem ekki
passar verkalýðsforystunni. Okkur
sem störfum hjá atvinnurekendum,
og höfum margir hveijir áratuga
reynslu varðandi þessi mál, kallar
Bryndís íslenska frelsisriddara, sem
séu haldnir trúarofstæki í þessum
efnum. Við eigum allir að þegja sem
væntanlega fellur þá undir hugtak-
ið lýðræði í huga verkalýðsforyst-
unnar.
Lýðræðið brestur
Hjá þeim enska prófessor, sem
fékk það verkefni að réttlæta
skylduaðild að stéttarfélagi, kom
fram, að lýðræði verði ekki haldið
í verkalýðsfélögunum nema allir
launþegar séu félagsbundnir. Þetta
er rangt. í dag eru það allir, annað-
hvort sjálfviijugir eða gegnum for-
gangsréttinn. Hvert er svo lýðræðið
í dag í verkalýðsfélögunum? Sé
aðildarskyldan forsenda lýðræðis-
þjóðfélags, eins og haldið var fram,
hvers vegna er það ekki lögfest?
Hves vegna er þvert á móti í ís-
lensku stjórnarskránni ákvæði um
félagafrelsi? Væri slík grein í stjóm-
arskránni ef það rústaði lýðræðið
„Það er skoðun mín að
tímabært sé að íþrótta-
félögin og forustumenn
fyrir sveitarfélögunum
seljist niður og finni
saman lausnina að ör-
uggum rekstri félag-
anna. Það er kunnara
en frá þurfi að greina
hversu nauðsynleg
íþróttafélögin eru í
hverjum bæ.“
er það hreinn hjárænuháttur að velta
fyrir sér tilkostnaði, er, höfum við
efni á þessu?
íþróttafélögin gegna afar mikil-
vægu hlutverki sem uppeldismið-
stöðvar fyrir börn og unglinga og
hafa sveitarfélög og ríki lagt þar
mikið til við uppbyggingu á íþrótta-
Jónas Haraldsson
hér á íslandi eða hjá verkalýðs-
hreyfingunni einni og sér? Skyldu-
aðild hefur ekkert með lýðræði að
gera, enda getur lýðræði aldrei
byggst á þvingunum.
Félagsaðild
Ég hef alltaf verið þeirra skoðun-
ar og tel það eðlilegt, að launþegar
séu þátttakendur í starfi viðkom-
andi stéttarfélags og atvinnurek-
endur í viðkomandi félagi atvinnu-
rekenda. Vilji menn ekki vera fé-
lagsbundnir af einhveijum ástæð-
um eru það sjálfsögð mannréttindi
að fá að vera ófélagsbundnir. Það
er ekki hægt að þvinga neina til
mannvirkjum. Það má því segja að
ekki skorti á aðstöðu víðast hvar, en
miðað við þróun mála þar sem kostn-
aður við rekstur er snar þáttur í við-
gangi þeirra þurfa fjáraflar að herða
róðurinn og fínna nýjar leiðir til
tekjuöflunar. Kostnaður við rekstur
íþróttafélaga er auðvitað ekki bund-
inn eingöngu við greiðslurtil þjálfara
og leikmanna. Ég held þó að þar sé
einn af stóru kostnaðarliðunum.
Hlutur sveitarfélagsins er fyrst og
fremst að koma upp aðstöðu en þeirri
spurningu hlýtur að vera varpað
fram hvort hugsanlegt sé að þátttaka
þeirra í rekstri íþróttafélaganna gæti
verið meiri, ekki síst ef skoðuð eru
öll þau hundruð og þúsundir barna
og unglinga sem eru undir væng
félaganna. Hvaða sveitarfélag vill
vera án frambærilegs íþróttafélags?
Félögunum er þó þrengri og þrengri
stakkur skorinn, fjáraflanir dragast
saman og fyrirtæki halda að sér
höndum. Við þessu sýnist mér að
ekki sé brugðist af nógu miklu afli
og félögin safna skuldum. Það er
Hver vill ekki vinna leik?
Sambyggðar
trésmíðavélar
Hjólsagir,
bandsagir,
spónsugur,
ry«in
^^Lailgjtvegi 29
Simar 24320 — 24321 — 24322
rr±
MEÐALANNARRAORÐA
Mannkostir
eftir Njörð P.
Njarðvík
Allir hugsandi menn vita í raun,
að mannkostir fara ekki eftir stjórn-
málaskoðunum. Það ber vott um
fordóma eða ofstæki að taka ein-
ungis afstöðu til fólks á grundvelli
stjórnmálaskoðana þeirra. Það hef-
ur þó oft verið gert, ekki síst á
dögum kalda stríðsins, þegar
ágreiningur var bæði harkalegri og
augljósari, og þó kannski allra helst
þegar átök voru sem grimmust
vegna þátttöku okkar í Atlantshafs-
bandalaginu og veru bandaríska
hersins hér. Enda var þá komist
einhvern veginn svo að orði í leið-
ara Morgunblaðsins, að i þessu
landi byggju tvær þjóðir.
En mannkostir fara ekki eftir
stjórnmálaskoðunum. Við höfum öll
kynnst prýðilegu fólki, öndvegis-
fólki, sem er ósammála okkur í
stjórnmálum, og skoðanasystkinum
okkar, sem okkur geðjast ekki
meira en svo að. Þetta ber að hafa
sérstaklega í huga, þegar litið er á
leikreglur lýðræðis. Þar er gert ráð
fyrir því, að við sættum okkur við,
að okkur sé stjórnað af mönnum
sem eru á öndverðum meiði við
okkur í lífsskoðunum. Og það ger-
um við í reynd, þótt við séum að
vísu misjafnlega hrifin, eftir því
hveijir koma þar við sögu.
Skoðanir og hæfni
Hér er komið að grundvallarat-
riði. Við verðum að geta greint á
milli skoðana og hæfni. Við verðum
að geta sætt okkur við stjómendur
sem stefna í aðra átt en við hefðum
kosið, ef við viðurkennum að þeir
séu hæfír menn, sem valda hlut-
verki sínu, enda valdatími þeirra
takmarkaður. Oðru máli gegnir, ef
við komumst að þeirri niðurstöðu,
að þeir séu vanhæfír til þeirrar
ábyrgðar og þess trúnaðar, sem
þeir hafa axlað. Þá verður trúnaðar-
brestur milli ráðamanna og umtals-
verðs hluta þjóðarinnar, því að eng-
inn íslenskur stjórnmálaflokkur
hefur nokkru sinni haft meirihluta-
fylgi á bak við sig.
Þetta ættu ráðamenn í lýðræðis-
ríki að hafa í huga og að Ieiðar-
ljósi. Þeim ber jafnan skylda til að
taka fullt tillit til þess hluta þjóðar-
innar, sem kaus þá ekki. Það er ein
grundvallarregla lýðræðis, að þeir
sem fara með meirihlutastjórn, er
byggist á samstarfi tveggja eða
fleiri flokka, misbjóði ekki minni-
hlutanum freklega með ákvörðun-
um sínum og framferði. Ef þeir
gerast sekir um slíkt, misbjóða þeir
jafnframt sjálfu lýðræðinu og geta
jafnvel stofnað því í beina hættu.
Þjóðin hlýtur að gera strangar
kröfur til ráðamanna sinna um
hæfni, siðferði og tillitssemi. Sásem
er forsætisráðherra kemur fram
fyrir hönd þjóðarinnar allrar, þótt
einungis minnihluti hennar hafi
kosið hann. Hið sama gildir einnig
um aðra ráðherra, og reyndar
sömuleiðis um æðstu embættis-
menn, sem hlotið hafa skipun til
trúnaðarstarfa frá pólitísku valdi.
Allir þessir menn eru í sviðsljósi,
og þjóðin tekur eftir hvernig þeir
fara með trúnað hennar og traust.
Ágjörn yfirstétt
Ef við lítum til baka og rifjum
upp kynni af horfnum stjórnmála-
leiðtogum á borð við Bjarna Bene-
diktsson, Eystein Jónsson, Hannibal
Valdimarsson og Einar Olgeirsspn
(svo að nefndir séu menn út flestum
flokkum), þá voru þetta allt menn
sem fóru með gætni og bárust ekki
á.
Nú finnst almenningi hins vegar
að þjóðfélag okkar sé að gliðna, og
kannski verður fljótlega hægt að
segja á ný, að í þessu landi þúi
tvær þjóðir. Og í þetta sinn á þann
hátt, að nú sé sprottin fram mold-
rík, ágjörn og tillitslaus yfirstétt,
sem skammast sín ekki fyrir að lifa
í hóflausum munaði, meðan þreng-
ingar og atvinnuleysi steðjar að
þjóðinni og fjöldi manna lepur dauð-
ann úr skel. v
Ég fullyrði að þjóðin sé reið Og
full vandlætingar vegna þess, að
henni finnst að ráðamenn, bæði
stjórnmálamenn og embættismenn,
gangi freklega í þverrandi, sameig-
inlega sjóði landsmanna í eigin