Morgunblaðið - 04.11.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. NÓVBMBER 1993
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. NÓVEMBER 1993 25
Endurskoðendur kanna viðskipti Miklagarðs við 160 aðila
JlfargtiiiÞIJifrjfr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Fækkun
seðlabankastj óra
Ríkisstjórnin hefur ákveðið
að leita heimildar Alþingis
til að fresta um eitt ár ráðningu
nýs seðlabankastjóra í stað
Tómasar Árnasonar, sem lætur
af störfum um áramótin. Nýtt
frumvarp um starfsemi Seðla-
bankans er nú í vinnslu og
þykir ríkisstjórninni ekki
ástæða til að ráða nýjan banka-
stjóra fyrr en ljóst er, hvetjar
breytingar verða gerðar á nú-
gildandi lögum, m.a. um starfs-
svið Seðlabankans og fjölda
bankastjóra. Þessi ákvörðun
ríkisstjórnarinnar er hárrétt.
Seðlabankalögin gera nú ráð
fyrir því, að ráðherra skipi
bankastjóra, að fenginni tillögu
bankaráðs, til sex ára ára í
senn. Það er því sett í vald
ráðherra að endurráða banka-
stjóra svo oft, sem vilji er til
þess. Ákvæði um sex ára ráðn-
ingartíma var bætt í lögin, þeg-
ar Davíð Ólafsson lét af störf-
um og Birgir ísleifur Gunnars-
son tók við 1. febrúar 1991.
Sama ákvæði gildir að sjálf-
sögðu um ráðningu Jóns Sig-
urð^sonar sem seðlabanka-
stjóra 1. júlí síðastliðinn, þegar
Jóhannes Nordal lét af störfum.
Aðstoðarseðlabankastjórar eru
nú þrír, Björn Tryggvason,
Bjarni Bragi Jónsson og Eiríkur
Guðnason.
Sighvatur Björgvinsson, við-
skiptaráðherra, sagði þegar
ákvörðun ríkisstjórnarinnar var
kynnt, að vel kæmi til álita að
fækka seðlabankastjórum frá
því sem nú er. í viðtali við
Morgunblaðið sagði ráðherr-
ann, að „við endurskoðun laga
um Seðlabankann yrði meðal
annars tekin ákvörðun um það,
hvort rétt væri að fækka seðla-
bankastjórum og hafa hann
bara einn og síðan aðstoðar-
bankastjóra eins og gert væri
í nálægum löndum“.
Því ber að fagna, að við-
skiptaráðherra telur vel koma
til greina að seðlabankastjóri
verði aðeins einn í framtíðinni.
Að því ber að stefna, enda hafa
engin haldbær rök verið færð
að því, að nauðsyn sé á fleiri
bankastjórum. Þvert á móti er
aðeins einn bankastjóri við
stjórnvölinn í seðlabönkum
helztu efnahagsvelda heims og
nægir í því sambandi að benda
á Þýzkaland og Bretland.
Um langt skeið hefur verið
á almannavitorði, að stjórn-
málaflokkarnir hafa samið sín
í milli um skipti á helztu banka-
stjórastöðum í ríkisbönkunum,
þ. á m. Seðlabankanum, flokk-
arnir „eigi“ því tilkall til þeirra
og fái því ráðið, hverjir setjist
í stólana. Þetta hefur verið
kallað „samtrygging flokk-
anna“. Slíkt fyrirkomulag
gengur ekki lengur. Tímarnir
eru gjörbreyttir hvað þetta
varðar, enda hefur frjálsræði á
fjármagnsmarkaði aukizt stór-
lega undanfarin ár, gjaldeyris-
höft verið afnumin og vísir
kominn að verðbréfaþingi.
Frjálsræði er komiðyi í verzlun
og viðskiptum og íslendingar
orðnir aðilar að fjölþjóða við-
skiptabandalögum. Um næstu
áramót aukast þessi samskipti
um allan helming með gildis-
töku samningsins um Evrópskt
efnahagssvæði.
Pólitísk stjórnun á Seðla-
bankanum, sem og öðrum
bönkum og fjármálastofnun-
um, á því að heyra sögunni til.
Ráðning seðlabankastjóra sem
annarra bankastjóra á að vera
á faglegum grunni en ekki póli-
tískum. Þetta þýðir að sjálf-
sögðu ekki það, að stjórnmála-
menn verði útilokaðir frá þess-
um störfum hafr þeir til þess
menntun og/eða reynslu heldur
hitt, að forsendur fyrir ráðning-
unni séu ekki pólitískar.
Ríkisstjórnin á að nota það
tækifæri, sem felst í endur-
skoðun seðlabankalaganna, til
að ákveða að einn bankastjóri
verði við Seðlabankann. í fyrsta
lagi mun það auka trú manna
á yfirstjórn peningamála í land-
inu, bæði heima og heiman, og
í öðru lagi mun almenningur
sjá, að ríkisstjórninni er full
alvara í sparnaðaráformum sín-
urrt. Loks má minna á, að fækk-
un bankastjóra væri í samræmi
við háværar kröfur, ekki sízt
ýmissa stjórnmálamanna, um
hagræðingu í bankakerfinu,
sem talið hefur verið þjóðinni
dýrt. Benda má á, að Islands-
banki fækkaði bankastjórum
sl. vor og þar er nú einn banka-
stjóri, en aðrir æðstu yfírmenn
eru framkvæmdastjórar helztu
starfssviða bankans.
Um langt skeið hefur Seðla-
bankinn legið undir gagnrýni.
Stjómmálamenn, sem hafa vilj-
að slá sér upp í augum kjós-
enda, hafa iðulega reynt að
gera það á kostnað hans. Seðla-
bankanum er nauðsyn að fá
starfsfrið til að sinna þeim mik-
ilvægu verkefnum, sem honum
eru ætluð. Seðlabankinn á að
taka ákvarðanir sínar í pen-
ingamálum með tilliti til hags-
muna þjóðarinnar allrar, en
ekki með pólitíska hagsmuni
ríkisstjórna eða flokka í huga.
Alþingi þarf að hafa þetta sjálf-
stæði Seðlabankans í huga,
þegar frumvarpið að nýju lög-
unum kemur til umijöllunar.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Bankar krefjast bættra við-
skiptakjara í Seðlabankanum
a
Telja slíka bót vera forsendu fyrir því að raunvaxtalækkun innlánsstofnana sé möguleg
ÞESS er vænst að fyrir næsta vaxtaákvörðunardag, 10. nóvem-
ber, muni viðskiptabankar og lánastofnanir tilkynna um þá
ákvörðun sína að raunvaxtastig verði lækkað um 2%. ÞeSsar
væntingar fengust staðfestar í viðskiptabönkunum í gær. Sam-
kvæmt upplýsingum Morgunblaðsins gætir ákveðinna efasemda
meðal stjórnenda viðskiptabankanna um réttmæti slíkrar ákvörð-
unar, en það mun samt sem áður vera mat þeirra, að miðað við
aðgerðir ríkisstjórnar og Seðlabanka til lækkunar raunvaxtastigs
á ríkisbréfum, sé óverjandi annað en „kasta sér til sunds“, eins
og einn viðmælandi Morgunblaðsins orðaði það í gær. Það mun
jafnframt vera sameiginlegt mat bankanna, að áður en það geti
orðið, verði Seðlabankinn að koma til móts við bankana, til þess
að gera þeim kleift að ákveða slíka raunvaxtalækkun, og þá er
helst horft til vaxtakjara þeirra sem Seðlabankinn greiðir bönkun-
um fyrir 5% bindingu fjármuna, sem er einungis á 3,5% vöxtum.
Viðskiptabankarnir telja að eðlilegt sé, að Seðlabankinn, sem
hagnaðist yfir 3.000 milljónir króna á liðnu ári, taki þátt í her-
kostnaði raunvaxtalækkunarinnar með afgerandi hætti og greiði
til dæmis viðskiptabönkunum vexti af þessum fjármunum, sem
séu í líkingu við það sem tíðkast á útlánamarkaði bankanna.
Það er ekki erfitt að gera sér í
hugarlund þá erfiðleika sem að lána-
stofnunum steðja, vegna ákvarðana
um verulega raunvaxtalækkun. Að-
alvandi þeirra er fólginn í því, að
líkast til er um helmingur þess fjár
sem bundið er á innlánsreikningum
sparifjáreigenda bundinn á föstum,
verðtryggðum reikningum, sem ekki
verður hægt að hrófla við fyrr en
um áramót. Þannig eru um 27 millj-
arðar króna, bundnir á Kjörbók
Landsbankans, samkvæmt upplýs-
ingum Morgunblaðsins. Því áætla
innlánsstofnanir að raunvaxtalækk-
un upp á tvo hundraðshluta, í næstu
viku, muni jafngilda nokkrum
hundruðum milljóna króna tekju-
missi fyrir lánastofnanir í heild,
fram til áramóta. Bankarnir eru
misjafnlega í stakk búnir til þess
að mæta slíkum skakkaföllum. Ekki
síst þess vegna leggja bankarnir
slíkt kapp á að Seðlabankinn bæti
starfskjör þeirra til muna, áður en
vaxtalækkun bankanna verður gerð
opinber.
„Ottalegt yfirklór“
Samkvæmt upplýsingum úr við-
skiptabönkum er það mat bankanna
að þær aðgerðir sem Seðlabanki
hefur ráðist í, m.a. með rýmkun
lausafjárskyldu á þann veg að sex
og tólf mánaða ríkisbréf verði talin
með lausu fé, sé „óttalegt yfirklór",
og dugi engan veginn til. Yfirlýsing
Seðlabankans frá því síðastliðinn
mánudag er af viðskiptabönkum
vegin og léttvæg fundin, vegna þess
að bankarnir meta þær aðgerðir sem
bankinn boðaði þar á þann veg, að
þær hafi litla sem enga þýðingu
fyrir afkomu bankanna. Seðlabank-
inn hagi öllum sínum viðskiptakjör-
um við viðskiptabankanna eins og
mikil þensla væri hér á landi og
óðaverðbólga, en ekki stöðugleiki
og lágt verðbólgustig. Því hljóti það
að koma í hlut Seðlabankans að
rýmka svo um munar þær reglur
sem bankarnir búa við og bæta kjör
viðskiptabankanna í viðskiptum við
Seðlabanka. Enda benda banka-
menn á að reglur þær sem gilda
um bindingu fjármuna og lausafjár-
skyldu hafi verið settar hér á landi,
þegar þenslutímar ríktu. Raunar
hafi bindiskyldan verið lækkuð ný-
lega í 5%, en lengst,af var hún 7%,
og lausaíjárskyldan sé 12%. Sam-
tals þurfi bankarnir því að binda fé
með einum eða öðrum hætti hjá sér
upp á 17%. Fulltrúar bankakerfisins
ganga svo langt að segja að á
krepputímum eins og nú ríkja, ætti
Seðlabankinn að aflétta bindiskyldu
bankanna með öllu, og lækka
lausafjárkvaðirnar til muna.
Fulltrúar banka og sparisjóða
sem í fyrradag áttu fundi með Dav-
íð Oddssyni forsætisráðherra og
Sighvati Björgvinssyni viðskipta-
ráðherra munu hafa greint ráðherr-
unum frá þessum viðhorfum banka-
kerfisins í garð Seðlabanka og að
þeir teldu mikið á skorta, að Seðla-
bankinn hefði lagt sitt af mörkum,
til þess að bæta starfskjör lána-
stofnana.
Rétt er að skýra hér lauslega
með dæmum hvað felst í hugtökun-
um bindiskylda og lausafjárkvöð.
Viðskiptavinur leggur 100 krónur
inn í banka. Þá þarf bankinn fyrst
að taka 5% af þeirri upphæð, eða 5
krónur, og leggja inn á bundinn
reikning í Seðlabankanum, sem
Seðlabankinn greiðir svo bankanum
3,5% vexti af. Þar með hefur bindi-
skyldu verið fullnægt. Til þess að
fullnægja lausafjárkvöð þarf bank-
inn að taka 12 krónur af þessari
100 króna innstæðu, eða 12%, og
kaupa fyrir þær ákveðnar tegundir
verðbréfa, ríkispappíra, eða pappíra
af Seðlabankanum. Bankinn hefur
síðan til ráðstöfunar til útlána 83
krónur af upphaflega hundraðkall-
inum.
Þensluráðstöfun Seðlabanka
Bankarnir segja sem svo, að
gætu þeir tekið 100 krónurnar eins
og þær leggja sig, eða bara 95 krón-
ur, og Iánað út með venjulegum
útlánskjörum, væri hægt að draga
úr vaxtamun á milli inn- og útlána
svo nokkru næmi. Þessi þenslu-
tímaráðstöfun Seðlabanka að binda
með einum eða öðrum hætti svo
mikið af ráðstöfunarfé viðskipta-
bankanna hjá sér, þar sem ýmist
eru greiddir lágir vextir eða engir,
hafi haldið uppi vaxtamun á íslandi.
Til þess að menn geri sér grein
fyrir því hvers konar fjárupphæðir
hér um ræðir, má nefna sem dæmi
að 12% lausafjárskylda Landsbanka
Islands gerir það að verkum að nú
þarf bankinn að eiga í lausu fé rúma
átta milljarða króna — rúmlega átta
þúsund milljónir króna, sem bankinn
getur ávaxtað með kaupum á ríkis-
- víxlum hjá Seðlabankanum. Lands-
bankinn átti í fyrradag, 2. nóvem-
ber, um 1.600 milljónir króna I ríkis-
víxlum, sem flestir eru til skamms
tíma, 45 daga eða svo. Bindiskylda
hans í Seðlabanka nemur 5%, sem
í dag eru um 3.600 milljónir króna,
og eru þeir fjármunir bundnir í
Seðlabanka á 3,5% vöxtum.
Þar til fyrir tveimur árum greiddi
Seðlabankinn enga vexti til við-
skiptabankanna fyrir bindiskylduna,
en þá voru teknar upp 2% vaxta-
greiðslur, sem síðan hækkuðu í 3,5%
fyrir rúmu ári. Viðskiptabankarnir
telja samt sem áður að þessir vext-
ir, fyrir alla þessa skyldubindingu
fjármuna, séu allt of lágir, og telja
eðlilegt að Seðlabankinn greiði fyrir
bindinguna sambærilega vexti og
tíðkist í útlánaviðskiptum bank-
anna. Þeir vísa til þess að hinir lágu
vextir og áður engir, fyrir þessa
miklu fjármuni, hafi getað gengið,
þegar viðskiptabankarnir gátu haft
mun hærri vaxtamun í annarri starf-
semi sinni. Nú sé það Iiðin tíð, og
því sé óveijandi með öllu að Seðla-
bankinn leyfi sér að greiða enn hina
lágu vexti fyrir þessa fjármuni.
VUja afturvirka hækkun frá
Seðlabanka
Viðskiptabankarnir benda á, að
uppistaðan í þriggja milljarða hagn-
aði Seðlabankans á liðnu ári sé ábat-
inn af viðskiptum við banka og
sparisjóði og gengishagnaður. Því
telja þeir eðlilegt að Seðlabankinn
gefi út yfirlýsingu í þá veru, að
miðað við 1. janúar sl. greiði Seðla-
bankinn meðalútlánavexti banka og
sparisjóða af því fé sem bundið er
í Seðlabankanum. Bindingin, sem
hafi jú verið hugsuð sem peninga-
stjórntæki til þess að draga úr pen-
ingamagni í umferð, eigi einvörð-
ungu að gegna því hlutverki, en
ekki að koma fram í hærri útláns-
vöxtum viðskiptabanka en ella
þyrftu að vera. ,
Þar að auki sé ljóst, að afkoma
Seðlabankans á þessu ári verði ekki
síður glæst en á liðnu ári og þar
hafí gengisfellingin frá því í sumar
ekki hvað minnst áhrif. Öðru máli
gegni á hinn bóginn um banka og
sparisjóði, sem hafi tapað umtals-
verðum fjárhæðum á gengisfelling-
unni. Því bæði geti Seðlabankinn
og eigi að taka mestan þátt í því
að fjármagna þær breytingar sem
nú standi fyrir dyrum, enda eigi
hann digra sjóði hagnaðar til þess
að standa straum af slíku.
Afstaða Seðlabanka ekki
fullmótuð
Samkvæmt upplýsingum úr
Seðlabanka liggur ekki fyrir hver
afstaða bankans verður til óska inn-
lánsstofnana. Ólíklegt er talið að
Seðlabanki verði reiðubúinn til þess
að afnema bindiskyldu banka með
öllu, en líklegt má telja að bankinn
verði reiðubúinn til þess að minnka
hana svo nokkru nemi. Raunar mun
það sjónarmið vera uppi innan
Seðlabankans, að viðskiptabankarn-
ir skjóti sér of mikið á bak við smá-
atriði, þegar jafnveigamiklar að-
gerðir eru annars vegar, eins og
veruleg raunvaxtalækkun. í þeim
efnum er bent á það úr Seðlabanka,
að þótt 5% bindiskylda væri afnum-
in á einu bretti drægi það ekki nema
um 0,1% til 0,14% úr vaxtamun.
Ekki er þar með sagt að Seðlabank-
inn muni hafna öllum tilmælum við-
skiptabankanna, en ljóst er að fyrir-
staða verður nokkur, áður en niður-
staða liggur fyrir, sem báðum aðil-
um er þóknanleg.
Þá hafa stjórnendur viðskipta-
bankanna lýst yfir undrun sinni og
vanþóknun á þeirri staðreynd, að á
sama tíma og þessar geysilegu
breytingar séu að eiga sér stað á
fjármagnsmarkaðinum á Islandi,
sem taki breytingum frá degi til
dags, sé formaður bankastjórnar
Seðlabanka íslands, Jón Sigurðsson,
ekki á landinu og tilkynnt hafi ver-
ið að hann yrði erlendis í eina viku.
Stjómendur bankanna sem ég ræddi
við um þessi mál kváðust telja að
því færi víðsfjarri að samráð og
samskipti Seðlabanka og lánastofn-
ana væru með þeim hætti sem eðli-
legt og ákjósanlegt væri, þegar jafn-
stórfelldar breytingar á vaxtamark-
aði væm á döfinni. Sögðu þeir
reyndar að þegar á mánudag hefðu
þeir átt von á því að stjórnendur
Seðlabanka boðuðu stjórnendur við-
skiptabanka til fundar, þar sem far-
ið yrði yfir hvert mál í smáatriðum
og reynt að ná þeirri lendingu, sem
viðunandi væri fyrir alla aðila. Það
sem á hinn bóginn hefði gerst, var
að upp úr hádegi á mánudag barst
bönkunum inn á borð fréttatilkynn-
ing frá Seðlabanka um þær aðgerð-
ir sem hann hafði gripið til, í því
skyni að stuðla að raunvaxtalækk-
un. Síðan ekki orð meir! Ekki fyrr
en síðdegis í gær, að Seðlabankinn
boðaði stjórnendur viðskiptabanka
til fundar nú í dag, kl. 10.30.
Vilja ekki ríkisbréf til 12
mánaða
Fulltrúar þeirra lánastofnaná sem
ég ræddi við sögðu enga tilhliðrun
í því fólgna af hálfu Seðlabankans
að gefa út yfírlýsingu um að 6 og
12 mánaða ríkisbréf mættu hér eft-
ir teljast til lausafjár bankanna.
Þeir sögðu ekkert liggja fyrir um
að bankamir hefðu hug á að kaupa
bréf til svo langs tíma, því að óvíst
væri hvort ráðlegt væri fýrir lána-
stofnanir að binda fé í slíkum bréf-
um til svo langs tíma, þar sem stór
hluti fjárfestingaákvarðana bank-
anna væri tekinn frá degi til dags,
með hliðsjón af því sem gerðist á
markaðnum. Til dæmis þurfí bank-
arnir að geta selt ríkisvíxla, ef
lausaijárstaða banka verði tæp, og
með því að binda fé í ríkisbréfum,
til dæmis til heils árs, takmarki slíkt
hreyfanleika bankanna að þessu
leyti.
Ríkissjóður á erlendan
markað?
Raunar er það mat flestra við-
mælenda minna, að ríkissjóður eigi
engra annarra kosta völ en að fara
á erlendan lánamarkað til þess að
afla eyðslufjár, og það verði hann
að gera fyrr en síðar. Benda þeir
á, að ef slík ákvörðun verði ekki
tekin eigi ríkissjóður engra annarra
kosta völ en að dæla ríkisbréfum í
stórum stíl inn á markaðinn innan
fárra vikna, sem muni á örskömmum
tíma leiða til þess að raunvextir fari
hækkandi á nýjan leik. Slíkt megi
ekki gerast, því að það muni leiða
til þess að þessar ákveðnu aðgerðir
til lækkunar raunvaxtastigs verði
afskaplega skammvinnar og afskrif-
aðar í hugum manna sem „hálfgert
plat“. Einungis með því að sækja
lánsfé sitt til útlanda í auknum
mæli muni ríkisstjórnin sýna að
henni er full alvara með þeim að-
gerðum sem hún hefur kynnt og
hafið framkvæmd á.
Ekki eru horfur á að viðskipta-
bankarnir gefi út opinberar yfirlýs-
ingar um vaxtalækkunaráform sín
fyrr en um eða eftir helgina. Sam-
kvæmt upplýsingum Morgunblaðs-
ins munu þeir nota tímann fram að
helgi til þess að reyna að ná því sem
þeir nefna „ásættanleg viðskiptakjör
við Seðlabankann“ og væntanlega
hefjast þær tilraunir þeirra á fundi
í Seðlabankanum nú fyrir hádegb
Skiptastj órar telja
að riftunarmál
muni skipta tugnm
Allar skýrslur sendar ríkissaksóknara. Skaðabótamál
gegn stjórnendum fyrirtækisins til skoðunar. Gagnrýni
á rekstur og framkvæmd hlutafjáraukningar.
ENDURSKOÐENDUR vinna nú að rannsókn á viðskiptum Miklagarðs
hf. við um 160 aðila til að gera skiptastjórum þrotabúsins kleift að
taka afstöðu til þess hvaða riftunarmál eigi að höfða á vegum búsins.
Samkvæmt skýrslu um málefni búsins gera skiptastjórar ráð fyrir að
riftunarmálin muni skipta tugum en ákvörðun um höfðun þeirra verð-
ur tekin um áramót. 1 samvinnu við lögmanna Félags stórkaupmanna
er í athugun að búið eða kaupmenn í nafni þess höfði skaðabótamál
gegn stjórnendum Miklagarðs hf. í skýrslu skiptastjóra kemur fram
að ákveðið hafi verið að senda allar skýrslur sem unnar hafa verið
um málefni þrotabúsins og skýrslur teknar af stjómendum til ríkissak-
sóknara til meðferðar. Tekið er fram í skýrslu skiptastjóranna að í
þeirri ákvörðun felist ekki mat á því hvort gögnin gefi tilefni til frek-
ari aðgerða. Eignir þrotabús Miklagarðs em áætlaðar að því er fram
kemur í skýrslunni um 255 milljónir króna og em nú taldar duga til
greiðslu um 40 milljóna króna forgangskrafna og 5-10% um 1.200
milljóna króna samþykktra almennra krafna. Fjárhæð almennra krafna
er að sögn skiptastjóra talin munu hækka vegna athugasemda kröfu-
hafa við afstöðu skiptastjóra til lýstra krafna, sem alls námu tæplega
1.800 milljónum króna.
Auk kröfuskrár lögðu skiptastjór-
ar þrotabús Miklagarðs, Ástráður
Haraldsson hdl. og Jóhann H. Níels-
son hrl., fram á skiptafundi í gær
skýrslu um vinnu sína að málefnum
búsins og tvær skýrslur endurskoð-
enda þrotabúsins, annars vegar um
athugun á hlutafjárbreytingum í
Miklagarði og hins vegar um störf
endurskoðenda fýrir skiptastjóra í
þrotabúi Miklagarðs.
Fyrirtækinu ekki vel stjórnað
í skýrslu skiptastjóranna kemur
fram um aðdraganda og orsakir
gjaldþrots Miklagarðs hf. að fyrir-
tækinu virðist ekki hafa verið vel
stjórnað, innkaupastýring hafi verið
ómarkviss og ýmsir kostnaðarliðir
óþarflega háir. Allt frá því að félag-
ið var stofnað árið 1989 hafi það
verið rekið með stórfelldu tapi. Þegar
árið 1992 hafí verið orðið ljóst hvert
stefndi, þar sem veltufé félagsins var
neikvætt um 335 milljónir á bók-
haldsárinu 1991-1992, jafnframt
því sem tap af rekstrinum það tíma-
bil var 395 milljónir króna.
Samkvæmt áritun endurskoðenda
fyrirtækisins á rekstrarreikning þess
fyrir árið 1991 var vafamál hvort
félagið gæti haldið áfram starfsemi.
Stjórn Miklagarðs hafi því gripið til
þess að auka hlutafé til að bjarga
rekstrinum. Þrátt fyrir 453 milljóna
hlutafjáraukningu hafi fyrirtækið
verið rekið með 560 milljóna króna
tapi árið 1992 og samkvæmt árs-
reikningi þess árs hafi eigið fé félags-
ins verið orðið neikvætt um 235 millj-
ónir í árslok en var neikvætt um 593
milljónir króna þegar bráðabirgð-
auppgjör fram til 10. júní 1993 var
lagt fram eftir 357 milljóna króna
taprekstur frá ársbyrjun. Við svo
búið hafi stjórn félagsins óskað gjald-
þrotaskipta.
I skýrslu sinni segja skiptastjórar
að eitt af hlutverkum endurskoðanda
sem ráðinn hafí verið til að aðstoða
við búskiptin hafi verið að skoða við-
skipti hins gjaldþrota félags við ein-
staka viðskiptamenn og lánar-
drottna. Ákveðið hafí verið að skoða
sérstaklega viðskipti allra skyldra
aðila, þ.e. samvinnufyrirtækja eða
hlutafélaga sem hafi verið eða séu í
eigu samvinnuhreyfingarinnar.
Einnig hafi verið könnuð öll við-
skipti sem ábendingar hafí borist um
að væri óeðlileg og viðskipti þar sem
greitt hafði verið fyrir vörur með
skuldajöfnuði á mánuðunum fyrir
gjaldþrot. Loks höfðu viðskipti við
þá verið könnuð sem höfðu breytta
stöðu gagnvart félaginu sem nam
kr. 400.000 eða meira frá því í des-
ember síðastliðnum, hvort heldur til
hækkunar eða lækkunar.
Ölgerðinni og Sól greitt með
sykri
í skýrslu endurskoðendanna kem-
ur fram að þessi athugun nái til 160
aðila og verkið sé langt komið en því
sé ekki lokið. Sérstök skýrsla verði
gerð um öll þau fyrirtæki þar sem
eitthvað fínnist athugunarvert.
Skiptastjórar þrotabúsins sögðu í
samtali við Morgunblaðið að niður-
stöður þessarar rannsóknar yrðu
gerðar opinberar þegar að því kæmi
og vildu ekki ræða málið efnislega
að svo stöddu. Þeir vildu þvi ekki tjá
sig um það, sem Morgunblaðið hefur
upplýsingar um, að skömmu fyrir
gjaldþrotið hafí Mikligarður greitt
Olgerð Egils Skallagrímssonar og Sól
hf. skuldir með sykri og að þar sé
að finna tvö af fleiri dæmum um
ráðstafanir sem höfðað verði riftun-
armál vegna. Almennt um þessa at-
hugun sagði Ástráður Haraldsson
skiptastjóri í samtali við Morgunblað-
ið að það að um vöruskipti hafi verið
að ræða þurfi ekki að leiða til riftun-
ar, það verði aðeins gert teljist vera
um óvenjulegan greiðslueyri að ræða.
. í sérstakri skýrslu endurskoðenda
þrotabúsins um athugun á hlutafjár-
breytingum í Miklagarði hf. kemur
fram að hlutafélagaskrá hafi aldrei
verið tilkynnt um breytingar sem
gerðar voru á hlutafé fyrirtækisins
frá því að það var stofnað með 15
milljóna króna hlutafé 26. apríl 1989.
Árið eftir var samþykkt að auka
hlutafé í 200 milljónir en 89,7 milljón-
ir vantaði á að sú aukning gengi eft-
ir. Árið 1991 var samþykkt að auka
hlutafé í 595 milljónir króna en 93,6
milljónir vantaði á að þeirri aukningu
yrði náð. Á hlutahafafundi 30. sept-
ember 1992 var hlutafé fyrirtækisins
svo lækkað um 482 milljónir þannig
að það var 53,6 milljónir króna en
jafnframt samþykkt að auka hlutafé
að nýju um 616 milljónir króna þann-
ig að það yrði 670 milljónir króna.
Stærstu hlutafjárloforðin voru frá
SÍS, 393 milljónir, greitt með skulda-
jöfnun; Samvinnulífeyrissjoðnum, 25
milljónir; Samvinnusjóði íslands, 15
milljónir, og Vátryggingafélagi ís-
lands, 14 milljónir. Við þessi loforð
hafi venð staðið árið 1992, nema
hvað VÍS hafi lofað greiðslu árið
1993 en rift því loforði vegna bros-
tinna forsendna þar sem tap fyrirtæk:
isins reyndist umfram áætlanir. í
handriti af hluthafaskrá sé einnig
gert ráð fyrir 40 milljóna hlutafjárlo-
forði frá Goða, 20 milljónum frá Olíu-
félaginu og 80 milljónum frá Regin.
Ekki hafí fengist skrifleg staðfesting
á þeim m.a. .vegna brostinna for-
sendna um ijármögnum Landsbanka.
Brostnar forsendur
hlutafj áraukningar
Endurskoðendurnir rekja síðan að
í fréttatilkynningu frá Miklagarði
vegna þessarar hlutaíjáraukningai v*
30. september 1992 hafi staðið: „Þeg-
ar liggur fyrir að hlutafé verði aukið
um 600 m.kr og hafa 98% þess þeg-
ar verið afgreidd eða verða afgreidd
inn til Miklagarðs á næstu dögurn."
í fjölmiðlum 30. september 1992
hafí Björn Ingimarsson, þáverandi
framkvæmdastjóri Miklagarðs, sagt
að framtíð fyrirtækisins væri tryggð
til frambúðar og í sjónvarpsfréttum
hafi hann sagt: „Þetta er allt hlutafé
sem hefur bein áhrif á veltufjárstöðu
Miklagarðs. Þarna er ekki 'um að *
ræða skuldbreytingar frá birgjum
heldur er um að ræða inngreitt hluta-
fé í peningum." Rakið er að í desem-
ber þetta ár hafi framkvæmdastjór-
inn í skýrslu til stjórnar greint m.a.
frá því að hlutafjáraukning Regins
sé afgreidd að hluta, Goði hafi lofað
hlutafé og VÍS hafí formlega afgreitt
sitt hlutafjárloforð, en eins og fyrr
hafi verið rakið hafí þessar yfírlýsing-
ar ekki stuðst við haldbær gögn í
formi skriflegra staðfestingar um-
ræddra fyrirtækja.
Einnig kemur fram að í áritun
endurskoðenda með ársreikningi
Miklagarðs 1992 segi að farið hafi
verið fram á að stjórn félagsins legði
fram staðfestingu lögmanns á hluta-
fjáraukningunni en sú staðfesting
liggi ekki fyrir. Einnig rekja endur-
skoðendurnir að allt frá stofnun Mik-
lagarðs hf. með 15 milljóna króna
hlutafé árið 1989 hafi hlutafélaga-
skrá aidrei verið tilkynnt um breyt-
ingar á hlutafé fyrirtækisins fyrr en
skiptastjórar þrotabúsins hafi til-
kynnt um síðustu hlutafjáraukning-
una til að styrkja hagsmuni þrotabús-
ins gagnvart útistandandi hlutafjár-
loforðum, sem falli úr gildi sé hlutafé-
lagaskrá ekki tilkynnt um þau innan
árs.
Framkvæmdastjórinn hafi ekki
sinnt áminningum endurskoðenda um
að tilkynna aukninguna og lögmaður
félagsins og stjórnarformaður vísi til k
framkvæmdastjórans en hann telji
að um mistök hafi verið að ræða.
Hann hafi staðið í þeirri trú að aðrir
myndu Ijúka málinu.
Um eignir þrotabús Miklagarðs
kemur fram í skýrslu skiptastjóranna
að þær hafi verið yfirveðsett íbúð í
Grafarvogi og nokkrir verðlitlir bílar
en lausafé hafi að langmestu leyti
verið í eigu kaupleigufyrirtækisins
Lindar sem hafi fengið sitt afhent.
Eignir fyrirtækisins sundurliðast
þannig að um 98 milljónir eru í
bankainnstæðum, þar af skilaði sala ,
á lager fyrirtækisins m.a. í „útsölu
aldarinnar" 85 milljónum króna. 50
milljóna eign er talin í viðskiptakröf-
um og víxlar, skuldabréf og kröfur
vegna sölu eigna síðustu mánuði fyr-
ir gjaldþrot eru metnar á tæplega
100 milljónir króna. Kostnaður við
rekstur búsins og skipti nemur 28,2
millj., þar af þóknun skiptastjóra 4,5
milljónum.
PG